Στις 9 Φεβρουαρίου συμπληρώθηκαν 140 χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου Ρώσου συγγραφέα Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι. Είναι φέτος και τα διακόσια χρόνια από τη γέννησή του, στις 11 Νοεμβρίου 1821. Ο Ντοστογιέφσκι πριν από την παρισινή επανάσταση του 1848 δέχθηκε την επίδραση των αθεϊστικών σοσιαλιστικών ιδεών. Όπως γράφει στο Ημερολόγιό του* από το 1846 μυήθηκε από τον Μπελίνσκι στην αλήθεια του επερχόμενου «αναζωογονημένου κόσμου» και «στην ιερότητα της μελλοντικής κομμουνιστικής κοινωνίας».
Τότε ο Ντοστογιέφσκι πρόβλεψε το πώς θα κινηθεί το αθεϊστικό κίνημα και στις ημέρες μας! Έγραψε ότι θα κτυπήσει τον χριστιανισμό, την οικογένεια, την ιδιοκτησία, την πατρίδα, ως τροχοπέδη στην πρόοδο. Θα κτυπήσει επίσης τις εθνότητες εν ονόματι της γενικής αδελφοσύνης των ανθρώπων. Ο μεγάλος ρώσος συγγραφέας σημειώνει ότι αρνήθηκε οριστικά αυτό το ονειροπόλο παραλήρημα – όλο αυτό το σκοτάδι και τον τρόμο, που προορίζεται για την ανθρωπότητα με τη μορφή της αναζωογόνησής της...
Πρόβλεψε ακόμη ο Ντοστογιέφσκι ότι μπορεί οι στόχοι «των καθοδηγητών της ευρωπαϊκής προοδευτικής σκέψης» να θεωρηθούν υψηλόφρονες και ανθρωπιστικοί. Ένα όμως είναι αναμφισβήτητο: Αν δοθεί σε όλους αυτούς τους μεγάλους σύγχρονους διανοητές η πλήρης δυνατότητα να καταστρέψουν την παλιά κοινωνία και να την οικοδομήσουν από την αρχή, ως αποτέλεσμα θα προκύψει τέτοιο σκότος και τόσο χάος, κάτι το τόσο χυδαίο, τυφλό και απάνθρωπο, ώστε όλο το οικοδόμημα θα πέσει κάτω από τις κατάρες της ανθρωπότητας, προτού καν προλάβει να ολοκληρωθεί.
Τονίζει κάτι ακόμη ο Ντοστογιέφσκι για τους Ρώσους, που ισχύει και για εμάς, τους Έλληνες: Οι μεγάλοι εκπρόσωποι της σκέψης της Ευρώπης αρνιούνται τον Χριστό κι εμείς, όπως είναι γνωστό, είμαστε υποχρεωμένοι να μιμούμαστε την Ευρώπη... Υπάρχουν, όπως γράφει, ιστορικές στιγμές στη ζωή των ανθρώπων, στις οποίες το καταφανές, η αναίδεια, το χειρότερο ανοσιούργημα μπορεί να θεωρηθεί απλώς ως μεγαλείο της ψυχής, απλώς ως ευγενική ανδρεία της ανθρωπότητας, που απελευθερώνεται από τα δεσμά της.
Εκτός από την πρόβλεψη του για την σημερινή κατάσταση της Ευρώπης ο Ντοστογιέφσκι πρόβλεψε και την ρωσική κομμουνιστική επανάσταση, ως κάτι αναπότρεπτο, λόγω της πνευματικής και όχι μόνο κατάστασης, στην οποία βρισκόταν η Ρωσία. Όπως σημειώνει ο Νικολάι Μπερδιάγιεφ στο βιβλίο του «Το πνεύμα του Ντοστογιέφσκι» γνώριζε ότι η Ρωσική Επανάσταση θα προερχόταν από τις υποχθόνιες καταστροφικές δυνάμεις, που ενώ θα επιχειρούσαν να θεραπεύσουν συμπτώματα της επιφανειακής ζωής θα επέβαλαν την πιο οδυνηρή δουλεία του ανθρωπίνου πνεύματος.
Ο σύγχρονος Άγιος Ιουστίνος (Πόποβιτς) υπογραμμίζει πως ο Ντοστογιέφσκι πίστεψε στον Χριστό αφού διήλθε την κόλαση του σκεπτικισμού, της αμφιβολίας, της άρνησης και της απιστίας. Πίστεψε ότι ελευθερία υπάρχει μόνο κοντά στον Χριστό και ότι στην άθεη κατάσταση η απεριόριστη ελευθερία οδηγεί στον απεριόριστο δεσποτισμό, όπως λέγει και ο Σιγκάλεφ στους «Δαιμονισμένους».-
*Τα όσα γράφονται από «Το Ημερολόγιο του συγγραφέα» είναι στις εκδόσεις «Αρμός» (Α΄ και Β΄ Μέρος) στις σελ. 246-250.
Η ξυλογραφία που πλαισιώνει τη σελίδα ("Φιοντόρ Ντοστογιέφσκυ", 1958) είναι έργο του Γεωργίου Λυδάκη.
Δυστυχώς όμως ξέχασε, στον αντίθετο φανατισμό που τον κατέλαβε, ότι η κοινοβουλευτική αστική δημοκρατία δεν είναι αθεϊστική, μάλιστα αποτελεί το μόνο πολίτευμα που επιτρέπει, ανέχεται ακόμη και ενισχύει την θρησκευτικότητα, μολονότι θάπρεπε, όφειλε, να έχει πληροφορηθεί για την σχέση της Εκκλησίας με την Επανάσταση του 21 στην Ελλάδα. Έτσι κατέληξε να ενισχύσει την ολιγαρχική μερίδα και πάλι, καταδικάζοντας τους αστούς ενώ έδωσε συγχωροχάρτι στην “αριστοκρατία” καθώς και στους αφελείς μουζίκους, τον σκλαβωμένο ρωσικό λαό, τον οποίο υποτιμούσε, μιλώντας γιαυτόν σαν να ήταν ανώριμος και απλοϊκός. Στην διήγηση του πατέρα Ζωσιμά, αριστοκράτη ασκητή, [Αδελφοί Κραμαζώφ] γίνεται φανερή αυτή η ακραία μεροληψία και η απόλυτη καταδίκη των Κουλάκων, που οδήγησε στον σφαγιασμό τους αργότερα από τον Στάλιν, ο οποίος είχε εκπαιδευτεί σε θεολογικό περιβάλλον. Και αυτή του η επιλογή, που αποδείχτηκε καταστροφική για την Ρωσία και για την Ρωσική Εκκλησία, που είχε πέραν του δέοντος προσδεθεί στην αριστοκρατία, αναδείχτηκε κυρίαρχη με τον λόγο που εκφώνησε προς τιμήν του Πούσκιν [Αρμός] και με τον οποίο, όπως ο ίδιος ισχυρίζεται, κατάφερε να ενώσει τις δύο αντιμαχόμενες μερίδες της Ρωσικής διανόησης, δηλαδή σε μία σαφέστατα ολιγαρχική και ιμπεριαλιστική ιδεολογία με αγαπησιάρικο προσωπείο, με την μοίρα της Αρείας φυλής και άλλα “προφητικά”. Δυστυχώς, αυτή η νοοτροπία έχει παρασύρει και την δική μας “γενιά θεολόγων του 60”, και τους νεώτερους που τους ακολουθούν. Είναι καιρός να αντιληφθούμε ότι υπάρχει ένα στοιχείο ολιγαρχικό στην ρωσική γραμμή της ορθόδοξης θεολογίας, να το συνειδητοποιήσουμε και να τους το υποδείξουμε με σαφήνεια, αντί να το υιοθετούμε. Ο ένδοξός μας Βυζαντινισμός δεν αποτελεί λύση ούτε για μάς ούτε για την ανθρωπότητα.