Κώστας Κριμπάς
Ο Κ. Κριμπάς εξετάζει πόσο αποδεκτή είναι από τους βιολόγους και το ευρύτερο ενημερωμένο κοινό η θεωρία της εξέλιξης
Ποια είναι σήμερα η αποδοχή του δαρβινισμού από τους βιολόγους και το ευρύτερο ενημερωμένο κοινό, δεδομένων των αντιδράσεων που αρχικά προκάλεσαν οι αφηγήσεις για την οργανική εξέλιξη και την καταγωγή του ανθρώπου; Η γενική εντύπωση είναι ότι ποτέ ως τώρα δεν είχε τύχει τέτοιας γενικότερης παραδοχής και εφαρμογής αυτή η πειθαρχία που ανάγεται στον Δαρβίνο.
Πρόσφατα ο ίδιος ο Πάπας αντιμετώπισε με μεγάλη κατανόηση και κάποια αποδοχή την εξελικτική θεωρία, ενώ στην Ορθόδοξη Εκκλησία θεολόγοι με ιδιαίτερο κύρος που απολαμβάνουν μεγάλο σεβασμό, όπως ο καθηγητής Πανεπιστημίου Ζηζιούλας (και επίσκοπος), πραγματοποίησαν το αναγκαίο βήμα για την εναρμόνιση της βιβλικής αφήγησης με την εξελικτική θεωρία. Ετσι σιγά σιγά και στην Ορθόδοξη Εκκλησία υπερισχύει η άποψη της ερμηνείας των βιβλικών κειμένων ως συμβολικών αφηγήσεων που δίδουν με την ίδια χρονική σειρά τη δημιουργία των μεγάλων ζωικών ομάδων όπως και η παλαιοντολογία. Αυτή η θεολογική άποψη είναι ενδιάμεση των διισταμένων απόψεων αφενός του καθηγητού Σιώτη και αφετέρου του καθηγητού Αγουρίδη. Οι ορισμένοι ακραίοι προτεστάντες που εξακολουθούν να διαμαρτύρονται στις ΗΠΑ χαρακτηρίζουν τις ακρότητες που απαντώνται στην κοινωνία αυτή.
Με τους επιστήμονες τα πράγματα είναι εξίσου ευνοϊκά με τις απόψεις του Δαρβίνου, με τις ακόλουθες όμως παρατηρήσεις: η σημερινή θεωρία της εξέλιξης, η συνθετική, διαφέρει αρκετά από την αρχική, από τον Δαρβίνο. Εχει κληρονομήσει από τον Δαρβίνο τη φυσική επιλογή και την έχει συνδυάσει με τη σύγχρονη γενετική και βιομετρία. Ετσι διέσωσε τον δαρβινισμό, ο οποίος είχε υποστεί μετά τον θάνατο του Δαρβίνου έκλειψη ως τις παραμονές του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Η άνθηση της συνθετικής θεωρίας και η ομόνοια συνεχίστηκαν ως τα χρόνια της δεκαετίας του '70. Η κρίση προήλθε από εσωτερικές έριδες, όχι για τις αρχές της θεωρίας αλλά για το εύρος της εφαρμογής της. Ηδη προηγουμένως η συνθετική θεωρία είχε δείξει «ιμπεριαλιστικές» τάσεις επεκτάσεώς της σε διάφορους τομείς που συχνά στέφθηκαν με απόλυτη επιτυχία (στην ανοσολογία, στην οικολογία, ενδεχομένως και στην ιατρική). Οταν όμως αυτές οι τάσεις εκδηλώθηκαν και σε τομείς οι οποίοι παραδοσιακά ανήκουν στις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες, η κρίση ξέσπασε. Συμβατικά το έτος 1975 μπορεί να θεωρηθεί αρχή μιας νέας περιόδου με την κυκλοφορία του βιβλίου του Γουίλσον «Κοινωνιοβιολογία».
Η προσπάθεια αυτή να ερμηνευθούν κοινωνικά φαινόμενα με καθαρά (αποκλειστικά;) βιολογικούς (γενετικούς - εξελικτικούς) όρους συνοδεύτηκε από την ερμηνεία της ηθικής και της αισθητικής με δαρβινικούς όρους και ακολούθως την ερμηνεία της ιστορίας της ανθρώπινης σκέψης και επιστήμης. Κορωνίδα σε αυτή την κατεύθυνση είναι η εξελικτική ψυχολογία, η οποία αντιμετωπίζει τον εγκέφαλο του ανθρώπου ως όργανο της νόησης και προϊόν της εξέλιξης. Προσπαθεί να κατανοήσει τους περιορισμούς και τους τρόπους με τους οποίους αντιλαμβανόμεθα τα πέριξ ως αποτελέσματα ενσωματώσεως ειδικών μηχανισμών (αλγορίθμων) στη γενετική μας κληρονομιά (ένα είδος καντιανών εγγραφών). Αυτοί που διαμαρτυρήθηκαν και αντιτάχθηκαν σε αυτή την προσπάθεια ήσαν κατά πρώτον οι μαρξιστές, οι οποίοι υπερασπίστηκαν το αυτοδύναμο του κοινωνικού και υποστήριξαν την αδυναμία αναγωγής του σε βιολογικά στοιχεία.
Η συζήτηση αγκαλιάζει πολλά παρεμφερή προβλήματα: πόσο παντοδύναμη είναι η φυσική επιλογή, ποιο ρόλο παίζουν ιστορικές (δηλαδή, συγκυριακές, μη επαναλήψιμες) διαδικασίες, ποιος είναι ο στόχος της επιλογής (το βιολογικό άτομο ή το γονίδιο), αν τα είδη δημιουργούνται με επαναστατικές ρήξεις ή βαθμιαία κ.ο.κ. Οι αντιθέσεις έχουν ιδεολογικά/πολιτικά κίνητρα αλλά και σχετίζονται με την προέλευση των επιστημόνων (η αγγλική σχολή είναι υπέρ της παντοδυναμίας της επιλογής ενώ η ρωσοαμερικανική λογαριάζει και άλλους παράγοντες). Φαίνεται, αν κρίνει κανείς από τα διεθνή ιαπωνικά ή ευρωπαϊκά βραβεία που απονεμήθηκαν (αντίστοιχα με εκείνα του Νομπέλ), ότι η επιστημονική κοινότητα εν μέρει αποδέχεται τις επεκτάσεις της δαρβινικής θεωρίας. Πρόκειται λοιπόν για μια θεωρία ζωντανή, με οπαδούς που πρεσβεύουν αντίθετες απόψεις. Τούτο δίνει λαβή στον πειραματικό έλεγχό τους και στην ορθολογική τους αντιμετώπιση και στην εμβάθυνση των βασικών εννοιών. Υπό αυτή την άποψη ο δαρβινισμός ποτέ δεν γνώρισε μεγαλύτερη ακμή από όση σήμερα.
Ο κ. Κώστας Κριμπάς είναι καθηγητής της Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
πηγή : Το ΒΗΜΑ, 22/08/1999