Ο δανός ναζιστής και ο έλληνας φασήστας

Οι Κάννες ταρακουνήθηκαν φέτος απ' τις πολίτικαλ αντικορέκτ δηλώσεις τού Λαρς Φον Τρίερ (ότι είναι ναζιστής κλπ), καθώς και από την άτεγκτη στάση των υπευθύνων του φεστιβάλ που εξέβαλαν από τη διοργάνωση τον δανό σκηνοθέτη κακήν κακώς, δείχνοντας ότι από αστεία δεν σηκώνουν.

Μ’ αυτά και με τούτα ο νους μου πήγε σ’ έναν δικό μας άνθρωπο, που κι αυτός πλήρωσε με πολλούς τρόπους την ατίθαση, αντισυμβατική κι ίσως εξ ίσου σκοτεινή στάση του προς τη ζωή. Μιλώ για τον λαϊκό δάσκαλο – συνθέτη και στιχουργό – Άκη Πάνου (που μάς τον θύμισε τις προάλλες ο Ισοκράτης με το όμορφο σημείωμά του για το «Αδιόρθω Αναρχί»).

Ο Πάνου λοιπόν, σε μια πολύ ενδιαφέρουσα τηλεοπτική συνέντευξη που είχε δώσει το 1994 στη Μαλβίνα Κάραλη – την οποία αξίζει να ξαναδεί κανείς σήμερα υπό τη σκιά του τωρινού εθνικού μας αδιεξόδου – κάνει κάποια στιγμή λόγο για την αγαπητική του σχέση με τον ιδεολογικά αντίθετό του Μανώλη Ρασούλη. Οπότε λέει το εξής αμίμητο: «Έχω πει ότι είμαι φασίστας». Και πριν πάρει ανάσα συμπληρώνει ... «με την έννοια ότι βρίσκομαι στη δική μου ιδεολογική φάση» ... «Έχω το δικό μου κόμμα, του οποίου είμαι ιδρυτής, αρχηγός και ο μόνος οπαδός» ... Όχι φασίστας λοιπόν, αλλά «φασήστας» με ήτα, έσπευσε να διευκρινίσει ενθουσιασμένη η Κάραλη.[1]

Δεν θυμάμαι αν είχε ενοχληθεί τότε κανείς. Νομίζω πως όχι. Διότι η θυμόσοφη ανατρεπτικότητα του Άκη Πάνου είχε αποφύγει να συγκρουστεί μετωπικά με την πολιτική συμβατικότητα. Το προκλητικό του πυροτέχνημα είχε απλώς φωτίσει τη μερικότητα της κλειστής ιδεολογικά (εξ ου και υποκριτικής) δημοκρατίας, αντιδιαστέλλοντάς τη προς το δικό του «φασηστικό» πολίτευμα, ανοικτό τόσο τη δική του προσωπική «φάση» όσο και σ’ αυτή τού ιδεολογικά αντίθετου φίλου του (που δεν ήταν βέβαια ο οποιοσδήποτε, αλλά ο μαθητής του, Μανώλης Ρασούλης).

Δεν μπορώ ν’ αποφύγω τις συγκρίσεις καθώς κι οι δυο τους, ο Πάνου κι ο Τρίερ, έχουν (είχαν) ο καθένας με τον τρόπο του, το χάρισμα και την κατάρα να αφουγκράζονται την ηχώ του Θεού στο βυθό του εωσφόρου. Ο Πάνου με το ισχυρό χαρακτηρολογικά Εγώ του, γερά εδραιωμένο στον ηθικό απόηχο ενός ιδανικού (ή εξιδανικευμένου, αν προτιμάτε) παρελθόντος. Ο Τρίερ με το δικό του κατακερματισμένο, αλλά εξ ίσου αδίστακτο Εγώ, μάταια να αναζητά την ανασύστασή του με τις διαρκείς καταβυθίσεις του στις εσώτερες οντολογικές χαράδρες, τις δικές του και των άλλων.

Έχω την εντύπωση πως αυτό που εμφανίζεται ως ψυχολογική ανωριμότητα ή ως ψυχική ασθένεια του Τρίερ (δεν ξέρω ακριβώς) είναι κατ’ ουσίαν η χαρακτηρολογική όψη που παίρνει στην περίπτωσή του η έλλειψη ενός πραγματικά ρωμαλέου πνευματικού προσανατολισμού, για τον οποίο τόσο διψά. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η ματιά του διαπερνά διεισδυτικά το οντολογικό πρόβλημα του συγχρόνου ανθρώπου. Δεν έχει όμως κάπου ν’ ακουμπήσει πέραν ενός αισθητικού αντιηθικισμού. Έτσι η κριτική του δεν ξεπερνά την πνευματική εφηβεία. Δεν ξέρει άλλο από το να πληγώνει και να πληγώνεται. Καταστρέφει την «επιφάνεια» της ζωής, μήπως έτσι καταφέρει να φτάσει στο βάθος της ύπαρξης. Αυτοκαταστροφικός, με την ελπίδα ότι κάπου υπάρχει σωτηρία. (Τα έστω και χοντροκομμένα αστεία του για την Ορθόδοξη Εκκλησία δείχνουν πως κάτι έχει ψυλλιαστεί).[2]

Πάντως σκέφτομαι ότι αν ο Τρίερ είχε μαθητεύσει κοντά στον Άκη Πάνου μπορεί να είχε αφοπλίσει τους φαρισαίους τού φεστιβάλ. Να είχε δηλαδή καταφέρει να τους δείξει αυτό που γνώριζε καλά η Μαλβίνα Κάραλη και που αυτοί καταφανώς αγνοούν: πως το χιούμορ (ακόμα κι αν είναι μαύρο) είναι οντολογικώς υπέρτερο της δημοκρατίας.[3] Ή για να το πω αλλιώς, πως η πραγματική δημοκρατία σηκώνει από αστεία. [4]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Η συνέντευξη του Άκη Πάνου στη Μαλβίνα Κάραλη (ΑΝΤ1, 1994) έχει αναρτηθεί σε πέντε ενότητες στο YouTube: 1η, 2η, 3η, 4η, 5η. Η παραπάνω φράση του Πάνου βρίσκεται στην 5η ενότητα (από 01:15 έως 01:50 / 14:36).

[2] Μιλώντας ο Τρίερ μεταξύ άλλων για την επόμενη ταινία του, που, όπως είπε, θα είναι μια τετράωρη πορνό, δήλωσε πως ένα από τα επεισόδια θα λέγεται «Καθολική Εκκλησία εναντίον Ορθόδοξης», διότι, όπως συμπλήρωσε στον ιδιότυπο προβοκατόρικο κώδικά του, «ιδιαίτερα η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι πολύ κοντά στο πορνό!» (βλ. εδώ). Κάτι ανάλογο επανέλαβε στη συνομιλία του με τον Δημήτρη Δανίκα τις επόμενες μέρες, σε πιο προσωπικό ύφος και χωρίς διάθεση προβοκάτσιας: «Μετά - γράφει ο Δ.Δ. - µε κοιτάει και σε κλάσματα δευτερολέπτου µε ρωτάει: Είσαι Έλληνας, έτσι δεν είναι; Πρέπει να σου πω ότι είμαι πιο κοντά στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία. Γιατί κατά βάθος πιστεύει στην απόλαυση, στη χαρά και την ευδαιμονία» (βλ. εδώ).

[3] Αρκεί να σκεφτεί κανείς πως το χιούμορ προϋποθέτει μια πολυεπίπεδη όσο και αυθεντική διαπροσωπική σχέση. Χιούμορ δεν μπορεί να κάνει ούτε ο μοναχικός άνθρωπος, ούτε ο όχλος. Θα μπορούσε ίσως να λεχθεί το ίδιο και για τη δημοκρατία. Όμως, όπως ιστορικά αποδεικνύεται, μπορεί να υπάρξει "μη αυθεντική" δημοκρατία, ενώ είναι αδύνατον να υπάρξει "μη αυθεντικό" χιούμορ.

[4] Aναρωτιέμαι βέβαια αν έχει υπάρξει ποτέ αυτό το πολίτευμα. (Διότι αν κάποιων το μυαλό πάει στην αρχαία Αθήνα, ας το αφήσουν καλύτερα. Όχι τόσο για τους δούλους, τις γυναίκες κτό, που δεν έχουν σχέση με το θέμα μας. Η καταδίκη του Σωκράτη με προβληματίζει.)

Για περισσότερα σχετικά με τις περί ναζισμού δηλώσεις του Τρίερ ...

Δημοσιεύματα 18/5/2011 (οι δηλώσεις Τρίερ)

TVXS // Ν.Τσαγκαράκης E-go.gr // Π.Μιχαήλ LIFO // Ι.Ζουμπουλάκης ΤΟ ΒΗΜΑ 1η & 2η είδηση // In.gr (video με ελληνικούς υπότιτλους)

Αγγλικά: TheFilmStage // Film // Guardian (video από τη συνέντευξη τύπου στα αγγλικά, χωρίς ελληνικούς υπότιτλους)

Δημοσιεύματα 19/5/2011 (Η αποπομπή του Τρίερ από το Φεστιβάλ)

TVXS // Χρ.Λιάπη E-go.gr // Π.Μιχαήλ LIFO // Ι.Ζουμπουλάκης ΤΟ ΒΗΜΑ // Μ.Αστραπέλλου (σχόλιο) ΤΟ ΒΗΜΑ

Αγγλικά: TheFilmStage // Film // TheNewYorkTimes // Festival de Cannes (η επίσημη δήλωση)

Επόμενα δημοσιεύματα

ΤΟ ΒΗΜΑ: 20/5/2011, 21/5/2011 & 22/5/2011

Δημ. Δανίκας, ΤΑ ΝΕΑ, 20/5/2011: Καταζητούμενος ο Τρίερ και Δεν θα μου βουλώσουν το στόμα
Προσωπική συνομιλία του Έλληνα δημοσιογράφου με τον Τρίερ μετά τα γεγονότα

Π.Παναγόπουλος, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 20/5/2011: Πρόκληση και λογοκρισία

Τον Οκτώβριο 2011 ο Λαρς Φον Τρίερ επανέρχεται με όρκο δημόσιας σιωπής

Στο τεύχος του Οκτωβρίου 2011 το αμερικανικό περιοδικό GQ (Gentlemen's Quarterly) δημοσίευσε ένα απόσπασμα συνέντευξης του Λαρς Φον Τρίερ, όπου ο Δανός σκηνοθέτης λέει πως δεν λυπάται πραγματικά για τις δηλώσεις του· λυπάται μόνο που δεν έκανε σαφές πως αστειευόταν. Δεν μπορώ όμως να μετανιώσω για ό,τι είπα – λέει ο Τρίερ – είναι αντίθετο στη φύση μου (το άρθρο στα αγγλικά εδώ ).

Στις 5 Οκτωβρίου 2011 η αστυνομία της Δανίας ανέκρινε τον σκηνοθέτη για τις δηλώσεις του περί ναζισμού. Αμέσως μετά ο ίδιος εξέδωσε ανακοίνωση με την οποία λέει πως δεν πρόκειται ποτέ στο μέλλον να δώσει συνεντεύξεις ή να προβεί σε δημόσιες δηλώσεις. Βλ. την ανακοίνωση του Τρίερ (αγγλικά) και τρία σχετικά δημοσιεύματα: στο In.gr και στο ΒΗΜΑ (ελληνικά) και στον Guardian (αγγλικά).

Περισσότερα για τον Λαρς Φον Τρίερ

Λήμμα Lars von Trier στη Wikipedia (περιλαμβάνει και ειδική αναφορά στις δηλώσεις περί ναζισμού κλπ).

Σύντομο βιογραφικό στα ελληνικά από την Κινηματογραφική Λέσχη Γυθείου

Πηγή: Αντίφωνο