Τίτλος: Νεοελληνική φιλοσοφία της θρησκείας Θεολογία, τεχνολογία και ιδεολογία
Συγγραφέας: Μπέγζος Μάριος Π.
Εκδότης: Ελληνικά Γράμματα
Από τον πρόλογο του βιβλίου
[...] O νεοελληνισμός δεν είναι απλό φαινόμενο, αλλά συνιστά ένα σύνθετο ιστορικό μόρφωμα. Ακόμη καί με μια πρώτη ματιά στη λέξη πού δηλώνει την ύπαρξη του, «νεοελληνισμός», υποδηλώνεται ό διφυής χαρακτήρας του, τό «νέο» καί το «ελληνικό». Θεωρημένος μέ ένα κάπως πιό προσεκτικό βλέμμα ο νεοελληνισμός αποκαλύπτεται στή σύνθετη υποστασή του πού είναι η νεωτερικότητα καί η ελληνικότητα. Αν θέλααμε μάλιστα νά τον ορίσουμε, θά λέγαμε ότι νεοελληνικός είναι η νεωτερικότητα στήν ελληνική εκδοχή της. H ιστορία καί η φιλοσοφία διδάσκουν ότι ό νεοελληνισμός γεννιέται τή στιγμή που η νεωτερικότητα εμβολιάζεται στην ελληνικότητα. Κι έτσι πιά νεοελληνισμός είναι ο γάμος της νεωτερικότητας μέ την ελληνικότητα.
Κάθε συζυγία είναι δύσκολη εξ ορισμού καί άπό τήν πείρα καθενός μας. Πολύ πιό δύσκολη τυγχάνει ή συνύπαρξη δυο ιστορικών μορφωμάτων καί πολιτιστικών μεγεθών. Κι αυτή ακριβώς είναι ή νεοελληνική περίπτωση από τη σύσταση του ελλαδικού κράτους μέχρι σήμερα ή ακόμα περισσότερο από τή μεταβυζαντινή εποχή μέχρι τή νεοελληνική ενσωμάτωση στήν Ευρωπαϊκή Ένωση των ήμερων μας.
Η νεωτερικότητα προέρχεται άπό τό δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό πού θεμελιώνεται στό λατινικό Μεσαίωνα καί στή διπλή αναίρεση του, τήν ανθρωπιστική Αναγέννηση καί τή θρησκευτική Μεταρρύθμιση. Η ελληνικότητα είναι αλλοεθνής καί έτερόδοξη πρός τό δυτικοευρωπαϊκό κόσμο, ρωμαιοκαθολικό καί διαμαρτυρόμενο εξίσου, εκκοσμικευμένο ή θρησκευόμενο επίσης.
Πώς είναι δυνατόν νά επιτύχει μιά τέτοια συμβίωση ανάμεσα στήν ετερόδοξη νεωτερικότητα καί τήν ορθόδοξη ελληνικότητα; Καί ακόμη χειρότερα (ή δυσκολότερα), πώς μπορεί νά επιτευχθεί ή συνύπαρξη τής δυτικοευρωπαϊκής κοσμικότητας μέ τή νεοελληνική έκκλησιαστικότητα;
Η ελληνικότητα κυοφορείται μέσα στόν εκχριστιανισμένο ελληνισμό τών Μέσων Χρόνων πού διαφοροποιείται άπό τό δυτικό Μεσαίωνα ιστορικά, φιλοσοφικά καί θεολογικά. Τόσο ή ανθρωπιστική Αναγέννηση οσο και ή θρησκευτική Μεταρρύθμιση είναι άγνωστες στήν ανατολική Όρθοδοξία. Κι έτσι πιά η ελληνικότητα συναντά διπλή δυσχέρεια στή συνεύρεση της με τή δυτικοευρωπαϊκή νεωτερικότητα: ιστορική καί θρησκειοφιλοσοφική. Ένας αλλογενής και ετερόδοξος πολιτισμός καλείται νά συγχωνευθεί μέ τήν ημεδαπή και ορθόδοξη παράδοση τού ελληνισμού.
Οί κρίσεις ταυτότητας, οί εξάρσεις απομονωτισμού καί τά κρούσματα αφομοιωτισμοΰ, οί συγκρούσεις διεθνισμού και εθνικισμού, η παλινωδία μεταξύ κοσμοπολιτισμού καί επαρχιωτισμού ή οικουμενισμού καί έθνοφυλετισμού είναι κάτι παραπάνω από αυτονόητα συμπτώματα πού προκύπτουν από τήν ιδιομορφία της νεοελληνικύτητας στά τελευταία πενταντακόσια χρόνια από τή σύγκρουση φιλενωτικών-άνθενω-τικών τού 15ου αιώνα. μέχρι τή φιλονικία ευρωκεντρικών-ελληνο-κεντρικών τού 20ού αιώνα.
Στήν αυγή τού 21ου αιώνα απαιτείται μιά νηφάλια καί ακριβοδίκαιη αντιμετώπιση της νεοελληνικής περίπτωσης άπό τή φιλοσοφία της θρησκείας, ή οποία σχεδόν αυτοδικαίως καλείται νά λάβει τό λόγο καί νά καταθέσει τή δική της συμβολή στήν αντιμετώπιση τού προβλήματος. Αυτό φαίνεται νά είναι σήμερα πιά κατεπειγόντως τό χρέος τής νεοελληνικής φιλοσοφίας τής θρησκείας. Γι' αυτό ακριβώς αναλαμβάνουμε τήν προσπάθεια νά προβούμε σέ θεώρηση τού ζητήματος αυτού μέσα στά πλαίσια τού νεοελληνικού θρησκειοφιλοσοφικού χασμού.
Τό βιβλίο πού κρατάτε στά χέρια σας ελαύνεται άπό μιά τέτοια πρόθεση καί αποδύεται σέ ανάλογο εγχείρημα. Έάν το επιτυγχάνει ή όχι καί σέ ποιό βαθμό συμβαίνει αυτό, εναπόκειται στήν τελεσίδικη κρίση τού αδέκαστου κριτή κάθε αναγνώσματος, πού είναι το κοινό στό όποιο απευθύνεται καί ο χρόνος μέσα στόν οποίο συγγράφεται. Εμεΐς άπό τή μεριά μας αρκούμεθα στήν άπλή όσο καί ειλικρινή δήλωση τών πρθεσεών μας ζητώντας προκαταβολικά συγγνώμη γιά τά όσα και όποια αβλεπτήματα διέλαθαν τής προσοχής μας, εκλιπαρώντας γιά τήν απροσωπόληπτη άσκηση κριτικής άπό κάθε έντιμο και καλοπροαίρετο αναγνώστη τού πονήματος μας.
Δέκα χρόνια ερευνών, συζητήσεων καί συγγραφών περιέχονατι στο βιβλίο αυτό μέ επικέντρωση στή νεοελληνική φιλοσοφία της θρησκείας πού επιμερίζεται στόν τρίπτυχο θεματικό άξονα της θεολογίας, της τεχνολογίας καί τής ιδεολογίας.
Μερικά ευρήματα τών ερευνών μας προδημοσιεύθηκαν σέ επιστημονικά περιοδικά, πανεπιστημιακές επετηρίδες, αφιερωματικούς τόμους καί πρακτικά συνεδρίων. Καθώς επίσης κάποια κείμενα στό σύνολο τους ή ένμέρει ανακοινώθηκαν σέ συνέδρια διασχολικά προκειμένου νά δοκιμασθεί ή αντοχή των θρησκειοφιλοσοφικών προτάσεων πού θεωρούσαμε δτι ενδέχεται νά γονιμοποιήσουν τό διεπιστημονικό διάλογο στόν τόπο μας καί στόν καιρό μας.
Αρκετά σημεία των θέσεων μας τροποποιήθηκαν, πολλά βελτιώθηκαν καί μερικά παρέμειναν ώς είχαν εξαιτίας της επιβεβαίωσης τους άπό τό διάλογο μέ τήν επιστημονική κοινότητα. Η ζωτική επαφή μέ τά πηγαία κείμενα καί τήν πληθωρική βιβλιογραφία όσο κι ή ζωντανή επικοινωνία μέ ανθρώπους άλλων χώρων άπό τη φιλοσοφία, τή θετική επιστήμη καί τήν πολιτική θεωρία συνέβαλαν αποφασιστικά στήν παρούσα διατύπωση τών θέσεων μας στό βιβλίο αυτό. Γι' αυτό κυριολεκτικά ευγνωμονούμε τούς συζητητές μας τούς οποίους πάντοτε θεωρούμε συν-αναζητητές της αλήθειας, πού είναι καρπός κοινωνίας κι επικοινωνίας, αφού ό λόγος είναι διάλογος, η ύπαρξη είναι συνύπαρξη καί η επιβίωση είναι συμβίωση.
Τό βιβλίο αφιερώνεται μέ ευλάβεια στήν ίερή μνήμη τού μεγαλύτερου σύγχρονου ορθόδοξου θρησκειοφιλοσόφου τού 20ού αιώνα,τού Νικολάου Μπερντιάεφ (1874-1948),ό όποιος άφησε τήν τελευταία του πνοή στόν τόπο της είκοσιπενταε-τούς εξορίας του, στό Παρίσι, ακριβώς πρίν άπό μισόν αιώνα, τήν 23η Μαρτίου 1948. Σέ αυτόν τόν μεγάλο φιλόσοφο της θρησκείας πού δέν βρήκε ποτέ «μένουσαν» πόλη, άλλά πά ντοτε ζούσε μέ τήν άποκαραδοκία της «μέλλουσας» πόλης, μιας νοητής «άνω Ιερουσαλήμ» στά πρόσω της Ιστορίας. αφιερώνουμε ολόψυχα αυτό τό πόνημα μας παραμένοντα, πιστοί στήν έσχατολογική οντολογία της κοινής καί καινής παράδοσης πού μαζί μέ εκείνον συμμεριζόμαστε όλόθερμα. [...]
