Παναγιώτης Ανδρεσάκης
Αποτελεί κοινό τόπο ότι η λεγόμενη «διεθνής κοινότητα» (βλ. οι μεγάλες δυνάμεις που έχουν διαχρονικά και εργολαβικά αναλάβει να την εκπροσωπούν) επεμβαίνει επιλεκτικά και εφόσον διαμορφωθεί κάποιος ευνοϊκός προς τούτο συσχετισμός δυνάμεων / συμφερόντων. Η ανθρωπιστική διάσταση, όσο κι αν διαφημίζεται, ποτέ δεν είναι αρκετή: Για παράδειγμα και στο Ανατολικό Τιμόρ έλαβαν χώρα εκτεταμένες σφαγές αμάχων από τους Ινδονήσιους εισβολείς αλλά κανείς δεν μπήκε στον κόπο να επέμβει..Είναι παλιά και χιλιοειπωμένη διαπίστωση αυτή, οπότε δεν θα επεκταθώ.
Ως προς την περίπτωση της Λιβύης τώρα: Η αλήθεια είναι πως η πραγματικότητα εκεί (και εν γένει στον αραβικό κόσμο) είναι πολύπλοκη και επομένως θα ήταν πιο συνετό να μη διακινδυνεύουμε την εξαγωγή εύκολων συμπερασμάτων εάν δεν γνωρίζουμε λεπτομέρειες για τα αίτια και το παρασκήνιο της σημερινής εξέγερσης. Ας μην μπούμε λοιπόν στον πειρασμό να εξετάσουμε αν είναι υποκεινούμενη ή όχι και από ποιούς. Απλά δεν υπάρχουν (από ανοιχτές πηγές τουλάχιστον) επαρκή στοιχεία ούτε για τη μια ούτε για την άλλη εκδοχή και η εν γένει πληροφόρηση γύρω από το θέμα είναι μέχρι στιγμής επιφανειακή και αποσπασματική. Ας αρκεστούμε λοιπόν μόνο σε μια υπόθεση εργασίας, βασιζόμενη στα ακόλουθα στοιχεία, τα οποία γνωρίζουμε με βεβαιότητα:
- Η γεωγραφική θέση της Λιβύης είναι κομβικής σημασίας για τον επικείμενο καθορισμό των ΑΟΖ, προκειμένου να προχωρήσει η εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων της Α. Μεσογείου.
- Οι δυτικές δυνάμεις (ΗΠΑ, Βρετανία, Γαλλία) εξαρχής αντιμετώπισαν μάλλον φιλικά τους εξεγερμένους, ωστόσο δεν επέδειξαν σπουδή να επέμβουν στρατιωτικά (όπως σε άλλες περιπτώσεις, π.χ. Κόσοβο). Αντίθετα, Κίνα και Ρωσία ουσιαστικά στήριξαν με τη στάση τους το καθεστώς Καντάφι.
- Η επέμβαση αποφασίστηκε αφού οι πρώτα οι εξεγερμένοι περιήλθαν σε δεινή θέση, ευρισκόμενοι ουσιαστικά στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Επιπλέον, νομιμοποιήθηκε με απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, στην οποία ουσιαστικά συναίνεσαν με την αποχή τους Κίνα και Ρωσία, ενώ θα μπορούσαν να την μπλοκάρουν με βέτο.
Από τα προηγούμενα μπορεί κανείς να υποθέσει βάσιμα το ακόλουθο σενάριο: Η εξέγερση υπήρξε πιθανότατα αυθόρμητη (μη υποκινούμενη από ξένες δυνάμεις) και εκφράζει τη δυσαρέσκεια τμήματος της ελιτ και του πληθυσμού μιας φυλετικά οργανωμένης κοινωνίας, στην οποία κάποιες ομάδες ασκούσαν σχεδόν κατ' αποκλειστικότητα την εξουσία αποκλείοντας κάποιες άλλες. Ως τέτοια, αντιμετωπίσθηκε με επιφύλαξη και σκεπτικισμό από τις μεγάλες δυνάμεις, για διαφορετικούς όμως για κάθε μια λόγους:
Οι δυτικές δυνάμεις διέκριναν στην εξέγερση τόσο απειλές όσο και ευκαιρίες. Αφενός, οι απειλές απορρέουν από τις αβεβαιότητες μιας πιθανής μεταβολής καθεστώτος, που αλλάζει ισορροπίες και απαιτεί νέους ελιγμούς προκειμένου να διασφαλισθούν συμφέροντα που καλώς ή κακώς είχε αναγνωρίσει το προηγούμενο καθεστώς (μετά από πιέσεις, απειλές και χρόνιο αποκλεισμό). Προκύπτουν όμως και από μια πιθανή ενδυνάμωση του καθεστώτος Καντάφι, σε περίπτωση μιας άνετης και πλήρους κατίσχυσης επί των εξεγερμένων, το οποίο ίσως αισθανθεί τότε ότι αποκτά περισσότερους βαθμούς ελευθερίας στη σχέση του με τη Δύση. Αφετέρου, οι ευκαιρίες απορρέουν από την πιθανότητα το νέο καθεστώς να είναι (υπό τις κατάλληλες προϋποθέσεις) πιο φιλικό και πιο ευνοϊκά διακείμενο στα δυτικά συμφέροντα, δεδομένης μάλιστα της αναξιοπιστίας και του κακού παρελθόντος του Καντάφι. Έτσι, μπορούμε βάσιμα να υποθέσουμε ότι οι δυτικοί ενήργησαν μεθοδικά προς την κατεύθυνση της μείωσης των απειλών και της ενίσχυσης των ευκαιριών που τους προσφέρουν τα δεδομένα της εξέγερσης: Έδειξαν μεν εξαρχής φιλικό πρόσωπο στους εξεγερμένους αλλά προχώρησαν σε ουσιαστική τους ενίσχυση αφού πρώτα τους άφησαν να ματώσουν και να περιέλθουν σε απόγνωση και - πιθανότατα - αφού πρώτα διαπραγματεύτηκαν μαζί τους και πέτυχαν τα ευνοϊκότερα δυνατά ανταλλάγματα για αυτή την επέμβασή τους. Συνεπώς, το νέο καθεστώς θα χρωστά την εγκαθίδρυσή του σε αυτούς και πιθανότατα θα δώσει πρόθυμα ό,τι ζητηθεί από τους «σωτήρες» του: Συμβόλαια ανοικοδόμησης και εκμετάλλευσης πετρελαίου και αερίου, ευνοϊκή ρύθμιση ΑΟΖ στη Μεσόγειο, περιορισμό ανταγωνιστικών οικονομικών συμφερόντων κ.ο.κ.
Από την άλλη πλευρά, Κίνα και Ρωσία είδαν με δυσαρέσκεια να κλονίζεται ένα καθεστώς με το οποίο είχαν με κόπο οικοδομήσει καλές σχέσεις και αυξανόμενες δοσοληψίες. Η πιθανή αλλαγή καθεστώτος θέτει οπωσδήποτε σε κίνδυνο τη θετική αυτή δυναμική, καθώς μάλιστα λαμβάνει χώρα σε μια περιοχή όπου παραδοσιακά ακούν μεγαλύτερη επιρροή οι δυτικοί ανταγωνιστές τους. Ωστόσο, είναι σχεδόν βέβαιο ότι Κινέζοι και Ρώσοι διαπραγματεύτηκαν σκληρά τη στάση τους στο ΣΑ, ώστε να περισώσουν ό,τι είναι δυνατό να περισωθεί: Αν μπλόκαραν την επέμβαση με βέτο, αυτή πιθανότατα θα ελάμβανε χώρα μονομερώς από τη Δύση, με πολύ αρνητικές συνέπειες για τα συμφέροντα και τις (ήδη μεγάλες) επενδύσεις τους στη μετά Καντάφι Λιβύη. Με αντάλλαγμα επομένως την ανοχή τους, η οποία προσφέρει μέσω του ΟΗΕ την πάντα επιθυμητή διεθνή νομιμοποίηση στη σχεδιαζόμενη από τη Δύση επέμβαση, πιθανότατα εξασφάλισαν μια minimum προστασία των συμφερόντων και της επιρροής τους υπό το νέο καθεστώς που κατά πάσα πιθανότητα θα επικρατήσει στη Λιβύη, ως συνέπεια της επέμβασης.
Εν κατακλείδι, αν η παραπάνω υπόθεση εργασίας είναι ορθή, θα έλεγε κανείς – επιχειρώντας ένα λίγο παρακινδυνευμένο παραλληλισμό – ότι, σε μια άλλη κλίμακα και με δεδομένες διαφορές στις σχέσεις των αντιπάλων μερών, τις γεωπολιτικές σταθερές και την ισορροπία δυνάμεων, η περίπτωση της Λιβύης θυμίζει κάπως την παρέμβαση των μεγάλων δυνάμεων στην Ελληνική Επανάσταση: Και σήμερα, όπως και τότε, ο ανταγωνισμός των μεγάλων δυνάμεων λαμβάνει χώρα σε ένα πολυπολικό περιβάλλον (αν και με εμφανώς μεγαλύτερη ανισορροπία μεταξύ των πόλων σήμερα από ό,τι το 19ο αι.), με ευνοϊκά αποτελέσματα για ένα εξεγερμένο λαό που επιχειρεί να μεταβάλει το status quo σε μια ιδιαίτερα ευαίσθητη περιοχή του κόσμου και ευρισκόμενος σε αρχική θέση αδυναμίας σε σχέση με το καθεστώς που επιχειρεί να ανατρέψει. Υπό αυτή την έννοια, ενδεχομένως δεν θα ήταν λάθος να υποθέσουμε πως οι Λίβυοι αντικαθεστωτικοί (όπως άλλωστε και οι επαναστάτες πρόγονοί μας), κατά την προετοιμασία των κινήσεών τους έλαβαν σοβαρά υπόψη το διεθνή παράγοντα και ποντάρισαν εξαρχής στην πιθανότητα μιας ξένης επέμβασης, ως προϋπόθεση για την τελική επιτυχία της προσπάθειάς τους.
Το άρθρο (καλώς κάνει και ) κινείται στο κομμάτι των Διεθνών Σχέσεων και το πως αυτές επηρέασαν και την απόφαση του ΟΗΕ για δράση. Απλώς θα ήθελα να σημειώσω ότι η ροή των πραγμάτων έως εδώ (και εννοώ σε ολόκληρο τον αραβικό κόσμο) σαρώνει πολλές από τις θεωρίες Διεθνών Σχέσεων σε πολλά σημεία τους και κυρίως σαρώνει την Ανοησία Huntington και όλο το νεοσυντηρητικό οπλοστάσιο. Αποδεικνύει, ως παρεπίμπτουσα, την αδυναμία της στρατευμένης θεωρίας να δει σωστά…Γι αυτό και η απουσία ορατής και διακριτής Αμερικανικής αντίληψης για το τι δεον γενέσθαι…Τέλος, και είναι κάτι που δεν έχει φτάσει ακόμα στην ωριμότητά του, είναι φανερό ότι οι Ιδέες παίζουν τελικά μεγαλύτερο ρόλο από όσο αυτό που τους απένειμε μια οικονομίστικη και απολιτική θεώρηση που ήταν άλλοτε Μαρξιστικής και άλλοτε νεοφιλελεύθερης καταγωγής. Αλήθεια πιστεύει κανείς ότι οι εξεγέρσεις στη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή θα ήταν εφικτές αν εκατομμύρια άνθρωποι σε αυτές τις περιοχές δεν έρχονταν σε καθημερινή επαφή με τις παλιές Δημοκρατίες της Ευρώπης -ναι με αυτές που βρίσκονται σήμερα σε κρίση…
Σέφη σε ευχαριστώ για το σχόλιο. Σε γενικές γραμμές συμφωνούμε, με μια μόνο επισήμανη: Ο Huntington δεν ανήκει στο νεο-συντηρητικό στρατόπεδο, ενώ οι απόψεις του περί σύγκρουσης πολιτισμών – ανεξάρτητα αν συμφωνούμε ή όχι με αυτές – υπογράμμιζαν με ιδιαίτερο σκεπτικισμό την αμφισβήτηση των προθέσεων και της ατζέντας των νεο-συντηρητικών περί δυνατότητας εξαγωγής δυτικού τύπου δημοκρατίας στον αραβικό κόσμο. Υπό αυτή την έννοια ο Huntington μάλλον προωθεί ένα νέο τύπου απομονωτισμό, μια κατουσία αμυντική εξωτερική πολιτική, σε αντίθεση με τη λογική της “σταυροφορίας” για την εξάπλωση των αξιών της Δύσης μέσω επεμβάσεων.
Αγαπητοί κύριοι δεν είναι εντυπωσιακή η ενεργοποίηση όλης αυτής της στρατιωτικής μηχανής από κατεξοχήν αποικιοκρατικές χώρες όπως η Γαλλία, η Μ. Βρετανία και η ΗΠΑ; Τα κίνητρα πίσω απο αυτήν την κίνηση; Γιατί να επενδύσουν εκατομμύρια δολάρια για την στρατιωτική επιχείρηση χωρίς να γνωρίζουν ότι θα τα πάρουν πίσω από ενεργειακά αποθέματα της Λιβύης είτε μέσω των πετρελαικών κοιτασμάτων είτε μέσω της ΑΟΖ. Εξάλλου σαν μια πολυφυλετική κοινωνία που είναι η Λιβύη δύσκολα θα έχει εννοιαία φωνή διαπραγμάτευσης προς τα έξω και μετά το καθεστώς Καντάφι. Οι δυτικοί θα εκμεταλευτούν το κενό εξουσίας πουλώντας “δημοκρατία” με αντάλλαγμα τους ενεργειακούς πόρους της Λιβύης. Δεν είναι εντυπωσιακό επίσης πως ξαφνικά τώρα που γίνονται συζητήσεις για τις ΑΟΖ στην Μεσόγειο έχουμε το τέλος των δεσποτικών καθεστώτων στη Βόρεια Αφρική; Μήπως ζούμε στην εποχή της ανακατανομής του ενεργειακού πλούτου στη Μεσόγειο;Το παγκόσμιο κεφάλαιο έχει τρόπους να διεκδικεί αυτά που θέλει, είτε μέσω οικονομικής εξαθλίωσης των χωρών, είτε μέσω στρατιωτικής εισβολής και επιβολής. Και όλα στο όνομα της δημοκρατίας!
Αγαπητοί μου φίλοι, επιτρέψτε μου να καταθέσω δύο παρατηρήσεις:
1η) Αφορά την εξαγωγή των δυτικών αξιών και την εγκαθίδρυση δημοκρατίας δυτικού τύπου στα Αραβικά κράτη.
Δεν πρέπει να παραβλέπουμε το γεγονός ότι τα Αραβικά κράτη είναι μουσουλμανικά.
Ο μουσουλμανισμός δεν είναι θρησκεία με την δυτική έννοια του όρου, είναι τρόπος ζωής.
2ο) Η οικονομική κρίση έπρεπε κάπως να εκτονωθεί και ασφαλώς ένας τρόπος εκτόνωσης είναι και ο πόλεμος.
Στις ΗΠΑ “κόβουν” πληθωριστικό χρήμα και η Ευρώπη τουλάχιστον ο νότος έχει πρόβλημα χρέους.
Πσνσγιώτη πολύ κσλό το άρθρο σου και επιτυχημένες οι αναλύσεις με τις οποίες συμφωνώ. Αυτές τις μέρες σκέφτομαι πόσο καλά θα ήταν η περιοχή μας αν δεν είχε ανακαλυφθεί η έννοια της υφαλοκρυπίδας και τώρα η ΑΟΖ. Πόσες ανακατατάξεις θα υποστούν οι λαοί μέχρι να έρθει η στιγμή των προσδοκομένων οφελημάτων. Κι αυτά σε ποιό ποσοστό θα έχουν αντανάκλαση στη ζωή των λαών ; Φοβάμαι πως αυτή γενικευμένη ανστάτωση στον Αραβικό κόσμο θα κλιμακωθεί , θα έχει επιπτώσεις στην αλλαγή του υπάρχοντος status quo ,θα εγκαταλειφθεί η έννοια της εθνικής κυριαρχίας ( ήδη αυτό γίνεται) και ταλικά θα οφεληθούν οι λεγόμενες μεγάλες δυνάμεις που στο μεταξύ θα έχουν σημαντικά κόστη από τον μεταξύ τους ανταγωνισμό. Και οι λαοί ;
Η κατάσταση είναι όντως πολύ ρευστή. Νομίζω πως βρισκόμαστε στην αρχή μιας μετάβασης προς μια νέα γεωπολιτική ισορροπία στην περιοχή, μια ισορροπία πιο σύνθετη από αυτή που είχε διαμορφώσει ο διπολισμός τις προηγούμενες δεκαετίες και η οποία καταρρέει οριστικά σήμερα. Δεν είμαι σίγουρος για τις επιπτώσεις στην εθνική κυριαρχία, ούτε για τη δυνατότητα των μεγάλων δυνάμεων να ελέγξουν μακροπρόθεσμα την κατάσταση. Το βέβαιο είναι πως εισερχόμαστε σε μια περίοδο έντονων ανταγωνισμών με περισσότερους παίκτες και άρα πιο πολύπλοκους συσχετισμούς δυνάμεων. Επιπλέον, η παγιωμένη πλεον προοπτική υποκατάστασης του πετρελαίου από το φυσικό αέριο τις επόμενες δεκαετίες φέρνει στο επίκεντρο του διεθνούς ενεργειακού ενδιαφέροντος την ευρύτερη περιοχή της Αν. Μεσογείου, όπου έχει επιβεβαιωθεί η ύπαρξη μεγάλων κοιτασμάτων αερίου. Ας ελπίσουμε ότι το ανωτέρω μείγμα παραγόντων δεν θα επιφέρει καταστροφικές για τη σταθερότητα και ειρήνη της περιοχές συνέπειες.