Αποφασιστικής σημασίας για την πιθανότητα να έχει οποιοδήποτε μέλλον το ίδιο το ελληνικό έθνος συνιστά το δημογραφικό ζήτημα. Με την κατάρρευση των γεννήσεων (οι θάνατοι το 2019 ξεπέρασαν κατά σχεδόν 40.000 τις γεννήσεις), η οποιαδήποτε ανάταξη του Ελληνισμού κινδυνεύει δραματικά από τη δημογραφική συρρίκνωση που απειλεί κυριολεκτικά να τον εξαφανίσει.
Στη δεκαετία του 1990, οι μεταναστευτικές εισροές πληθυσμών, εν πολλοίς ενσωματώσιμων πολιτισμικά στην Ελλάδα, απέκρυψαν προς στιγμήν το υπαρκτό ήδη δημογραφικό πρόβλημα. Όμως, στην αμέσως επόμενη περίοδο και κυρίως στη δεκαετία του 2010, αυτό γιγαντώθηκε, καθώς επαναπατρίστηκε, λόγω της κρίσης, ένας σημαντικός αριθμός μεταναστών από την Ανατολική Ευρώπη, κατέρρευσαν ακόμα περισσότερο οι δείκτες γεννητικότητας, μετανάστευσαν εκατοντάδες χιλιάδες νεαροί Έλληνες.
Πλέον, δε, οι μόνοι εισερχόμενοι μετανάστες αφορούν πληθυσμούς ασύμβατους με την ελληνική πολιτισμική ιδιοπροσωπία και μη ενσωματώσιμους οργανικά, ιδιαίτερα εάν αποτελούν μεγάλους αριθμούς. Και όμως, ένα σημαντικό μέρος των ελληνικών ελίτ θα συνεχίσει να βλέπει τη λύση του δημογραφικού σε αυτή τη μετανάστευση, έστω και με τίμημα την εξαφάνιση της ελληνικής ιδιοπροσωπίας μέσα σε ένα “πολυπολιτισμικό” μοντέλο – και με τον προφανή κίνδυνο της πολιτικής χρησιμοποίησης αυτών των πληθυσμών από την Τουρκία.
Ο Αντώνης Λιάκος (περιοδικό Lifo, 20 Φεβρουαρίου 2020) θα υποστηρίξει πως το δημογραφικό πρόβλημα δεν μπορεί να λυθεί παρά μόνο μέσα από μια μεγάλη μεταναστευτική εισροή: «Η Ελλάδα έχει ανάγκη τουλάχιστον ένα εκατομμύριο πρόσφυγες. Για να αντιμετωπίσει την πληθυσμιακή κατάρρευση». Ο Στάθης Καλύβας θα τον υπερκεράσει διατυπώνοντας ένα πληρέστερο (sic) θεωρητικό σχήμα, σε άρθρο με τον τίτλο “Εθνική και δημογραφική συνέχεια” (Καθημερινή, 3 Νοεμβρίου 2019). Θα υποστηρίξει πως δεν πρέπει να ματαιοπονούμε, προσπαθώντας να ανατάξουμε τα δημογραφικά δεδομένα, αλλά θα πρέπει να αποδεχτούμε το γεγονός πως «…στη μεγάλη διάρκεια… η πληθυσμιακή καθαρότητα και σταθερότητα είναι μύθοι… o πληθυσμός διαφόρων περιοχών μεταλλάσσεται συνεχώς».
Δημογραφικό και εθνομηδενισμός
Θα μας διαβεβαιώσει, πάντως πως, ακόμα και αν πάψουν να υπάρχουν οι Έλληνες, η Ελλάδα θα συνεχίσει να… κατοικείται: «Η Ελλάδα αποτελεί προνομιακό τόπο και στο κοντινό μέλλον θα τραβήξει ανθρώπους τόσο από πλούσιες χώρες… όσο και από φτωχές χώρες… εμείς, οι σημερινοί Έλληνες, έχουμε την ιστορική αποστολή, ως ένας κρίκος σε μια μακρά ανθρώπινη αλυσίδα που έζησε στον τόπο αυτόν, να μεταδώσουμε κάποιες πολύ σημαντικές αξίες μας στους ανθρώπους που θα μας διαδεχθούν στον τόπο αυτό, είτε συνδεόμαστε γονιδιακά μαζί τους είτε όχι».
Προφανώς, μια ανάλογη ιδεολογία χαρακτηρίζει όλες τις μεταμοντέρνες ελίτ της Δύσης, που επιθυμούν να εγκαταλείψουν τη στενοχωρία των εθνικών κρατών και ταυτοτήτων και να μεταβληθούν σε “πολίτες του κόσμου”. Με μια “μικρή διαφορά”. Ότι, εκεί, πρόκειται για χώρες ισχυρές, που δεν απειλούνται τουλάχιστον άμεσα στην ίδια τους την ύπαρξη, όπως συμβαίνει με την Ελλάδα. Γι’ αυτό και ο μεταμοντερνισμός των ελληνικών ελίτ καθίσταται πολύ πιο ακραίος και μετασχηματίζεται αναπόφευκτα σε εθνομηδενισμό, καθώς, εδώ, το έθνος, ο λαός και το κράτος απειλούνται στην ίδια την ύπαρξή τους.
Συναφώς, το δημογραφικό ζήτημα αποτελεί στην πραγματικότητα το υπ’ αριθμόν ένα ζήτημα της Ελλάδας και θα πρέπει να απασχολήσει προνομιακά την ελληνική Πολιτεία: να επιδιώξει την επιστροφή ενός σημαντικού ποσοστού από τους νεαρούς Έλληνες που εγκατέλειψαν τη χώρα τα προηγούμενα χρόνια, όσο και να ενισχύσει τις γεννήσεις με σειρά γενναίων μέτρων κάθε είδους.
Πρότυπο η γενιά του ’30
Πάντως, με τον ένα ή άλλο τρόπο, μετά το τέλος του διχασμού έθνους και κράτους, που σηματοδότησε η άνοδος του Ανδρέα Παπανδρέου –και σφράγισε θετικά αλλά και αρνητικά τη μεταπολιτευτική περίοδο– εκκρεμεί μια νέα, ίσως ακόμα βαθύτερη, αλλαγή. Βαθύτερη γιατί είναι αρχέγονη και προηγείται ακόμα και της δημιουργίας του ελληνικού κράτους, η άρση της βαθιάς διχοτομίας ελίτ και λαού.
Αυτή, κατά περιόδους, όπως λίγο πριν το 1821, κατά την περίοδο 1880-1915, με τη γενιά του ’30 και τη γενιά της Αντίστασης, ακόμα και στην περίοδο 1960-1974, έμοιαζε εν μέρει να θεραπεύεται. Ποτέ όμως δεν έκλεισε ολοκληρωτικά, με αποτέλεσμα να επανεμφανίζεται ενδυόμενη νέες μορφές, έσχατη των οποίων, στην ύστερη μεταπολίτευση, η αντίθεση εθνομηδενισμού-λαϊκού σώματος. Η διχοτομία θα οδηγηθεί στο απόγειό της, καθώς η ελίτ αυτή βαυκαλίστηκε προς στιγμήν με την αυταπάτη ότι μπορεί πλέον να εγκαταλείψει κυριολεκτικώς αυτόν τον λαό και το έθνος του, που το ένιωθε σαν βρόγχο – αυτή την «τυραννία της πλειοψηφίας».
Ωστόσο με την πρόσφατη κρίση θα αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση, καθώς οι ηγέτιδες τάξεις της χώρας πιάστηκαν στο δόκανο της ιστορίας… και δεν “πρόλαβαν” να καταφύγουν μαζικά στη Δύση, παραχωρώντας τη θέση τους σε Γερμανούς συνταξιούχους και Αφγανούς εργάτες. Και εξακολουθούν να βρίσκονται σε μία χώρα που αναζητά μια έσχατη εθνοκεντρική στροφή.
Τελικώς, τηρουμένων των αναλογιών, η σημερινή Ελλάδα, αφήνοντας πίσω της το μετεμφυλιακό οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο που οδηγήθηκε σε καθολικό αδιέξοδο, θα χρειαζόταν να “επιστρέψει” στο πρότυπο που είχε αναδείξει η γενιά του ’30, και κατέστρεψε η Κατοχή και ο Εμφύλιος: εκείνο, μιας θαρραλέας και καθόλου συμπλεγματικής συνάντησης με το παγκόσμιο και το ευρωπαϊκό, επιστρατεύοντας τις εσωτερικές δυνάμεις και την παράδοση του Ελληνισμού. Παράγοντας επιτέλους αυτό που ονειρευόταν ο Γιώργος Σεφέρης μπροστά σε ένα πίνακα του Θεοτοκόπουλου, έναν «ελληνικό Ελληνισμό», έστω και ως κύκνειο άσμα. Είναι πλέον εφικτό κάτι τέτοιο;
Εδώ, ο ιστορικός έχει τελειώσει το έργο του. Και, όπως έχω ξαναπεί, η ιστορία δεν είναι πειραματική επιστήμη για να μπορούμε να συναγάγουμε ακριβή και βέβαια συμπεράσματα για το τι μέλλει γενέσθαι.
Απόσπασμα από το νέο βιβλίο του Γιώργου Καραμπελιά, “1821-2021: Ρέκβιεμ ή Αναγέννηση;” (Εναλλακτικές Εκδόσεις). Το βιβλίο παρουσιάζεται την Τετάρτη 20 Οκτωβρίου 2021 στις 19.00′ στον Φιλολογικό Σύλλογο “Παρνασσός” (πλατεία Καρύτση 8).
Ο ζωγραφικός πίνακας που πλαισιώνει τη σελίδα είναι έργο του Σωτήρη Σόρογκα.
Ευτυχώς έχουμε τον “μοναχικό καβαλάρη”, τον Γ. Καραμπελιά να μάς αφυπνίζει με το “Άρδην” και τα βιβλία του.
Η Ελλάδα ώς «χώρος» όπως σωστά λέτε ή ως «αποθήκη ψυχών» όπως το είχε θέσει ο Σαββόπουλος είναι ένα σοβαρό πρόβλημα.
Η υπογεννητικότητα, είναι ένα ΑΛΛΟ σοβαρό πρόβλημα.
Δεν πρέπει να συγχέονται.
Συχνά άνθρωποι που καταφέρονται (ορθώς, ορθότατα) εναντίον του πρώτου δεν έχουν απολύτως καμία διάθεση να ασχοληθούν ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ με το δεύτερο, προτάσσοντας ως άλλοθι σπουδές, καριέρες, μεταπτυχιακά, «δυσκολίες» και δυσκολίες, ακόμα χειρότερα και υποβιβάζοντας την τεκνοποιία ως… χόμπι των αγράμματων κλπ κλπ: Τα επιδόματα, δεν ξέρω εάν αλλάζουν αυτές τις νοοτροπίες.
Κάποιες σκέψεις:
1. Υπάρχει πια (θεωρώντας οτι κάποτε υπήρξε) ένα ελληνικό έθνος ή έχουμε τέτοιες διαφορές στα αξιακά συστήματα και τις θρησκευτικές/υπαρξιακές παραδοχές ώστε να μιλάμε για συγκατοίκηση δύο ή και τριών εθνών;
2. Η σταδιακή μείωση του πληθυσμού της Ελλάδας, όπως και αλλων χωρών, αν ιδωθεί ως μέρος της σταδιακής σταθεροποίησης του πληθυσμού της Γης, δεν ειναι αναγκαστικά κάτι αρνητικό. Ομως (αυτο νομιζω έχει στο νου του ο συγγραφέας) δεν εχουμε να κανουμε εδω με ενα αλτρουιστικο αυτοπεριορισμό. Τα αιτια του φαινομένου είναι αυτα που τρομάζουν
3. “Και όμως, ένα σημαντικό μέρος των ελληνικών ελίτ θα συνεχίσει να βλέπει τη λύση του δημογραφικού σε αυτή τη μετανάστευση, έστω και με τίμημα την εξαφάνιση της ελληνικής ιδιοπροσωπίας”. Δεν ειναι σαφες τι μπορει να εχουν στο νου τους. Μπορει να ειναι μια κινηση πραγματισμου (“ας συμβιβαστουμε με την πραγματικότητα”) -αλλα τοτε περιμενει κανεις να δει και αλλες πολιτικές, με μεγαλυτερο χρονικο οριζοντα-. Μπορει να ειναι οτι νοιαζονται πολυ περισσοτερο για την “ευρωπαικη ιδιοπροσωπία”, οτι νοιωθουν να εχουν βρει την “πατριδα της καρδιάς” στην Δυτικη Ευρωπη (με καποια μπαχαρικά ελληνικότητας). Μπορεί και αλλα. Αυτο που δηλητηριάζει ομως τα πραγματα ειναι ο διδακτικισμος, το “εμεις ειμαστε εδω για να φωτισουμε την οπισθοδρομική κοινωνια”, το “τι εχω να μαθω εγω απο εσένα;” Η πολιτική αντικαθισταται απο ενα συνδιασμο ηθικης και λογικής που οδηγει σε αριστοκρατία (ποιοι μπορουν να παρακολουθησουν την πολυπλοκοτητα των συλλογισμών;) με δημοκρατική εμφάνιση ενω οτιδηποτε αλλο βαφτίζεται λαικισμός .
4. “οι σημερινοί Έλληνες, έχουμε την ιστορική αποστολή, ως ένας κρίκος σε μια μακρά ανθρώπινη αλυσίδα που έζησε στον τόπο αυτόν, να μεταδώσουμε κάποιες πολύ σημαντικές αξίες μας στους ανθρώπους που θα μας διαδεχθούν στον τόπο αυτό, είτε συνδεόμαστε γονιδιακά μαζί τους είτε όχι» Έξοχα διατυπωμένο. Το μοναστήρι να ναι καλα και απο καλογέρους… Έχει ενα βαθμό αλήθειας. Ομως δειτε αυτο: ΚΑΠΟΙΕΣ πολυ σημαντικές αξιες μας. (ποιες αραγε; Πχ την πιστη στο Χριστο; α, πα, πα. ).
4. Απο την αλλη πλευρα νομιζω οτι ο συγγραφεας δεν λογαριάζει επαρκώς τις συνέπειες της αλληλοσυνδεσης των οικονομιων, του διαρκους οικονομικου πολέμου που ειναι ο παγκοσμιος οικονομικός ανταγωνισμος, της μεγεθυνσης της παγκόσμιας μεσαίας τάξης, της κλιματικής αλλαγής. Νομιζω οτι ειμαστε αναγκασμένοι (οι οποιοι “εμεις”) να μπουμε σε πολυ στενές συνεργασίες με αλλους σε πολλους τομεις και αυτο κάνει τα συνορα πορώδη και αναγκαζει, κατα τη γνώμη μου, τις παραδοσεις να αναδιαταχθουν με διαφορετικό τροπο απο ο,τι ειχε στο νου της η γενια του 30. Η εποχη μας ειναι ΠΟΛΥ διαφορετικη.
5. Αυτο που μου ερχεται στο νου ειναι η εγκαταλειψη της Αθηνας κατα την Περσικη εισβολή. Το εθνος της δικης μου καρδιας ειναι περισσοτερο ενα δικτυο που εν μερει μονο βρισκεται στα γεωγραφικά ορια της Ελληνικής Ευρωπαικής Περιοχής. Πρεπει να αποφασισουμε τι πραγματικά μας ειναι πολυτιμο και ποιοι οντως ειναι οι στενοι αδελφοι μας. Και ακομα ποια θα ειναι η σχέση μας με τη Γη, τωρα που μαλλον το παραδοσιακο εθνος κρατος με τη συμπαγη επικράτεια είναι “λίγο”. Καποιες φορες μια μορφη διαζυγίου ειναι η καλυτερη λυση.