Συνέχεια στον δημόσιο διάλογο γιὰ τὸ Πρόσωπο

53
1091

Τὸ Ἀντίφωνο διοργάνωσε δημόσιο διάλογο γιὰ τὸ Πρόσωπο. Μέσα ἀπὸ διαδικτυακὲς ζυμώσεις καλοῦνται ὅσοι ἔχουν ἀσχοληθεῖ συγγραφικὰ μὲ τὴν ἔννοια τοῦ Προσώπου ἀλλὰ καὶ οἱ ἁπλοὶ διαδικτυοδίφες νὰ καταθέσουν τὶς ἀπόψεις τους καὶ τὶς θέσεις τους ἐπὶ τῇ βάσει ἑνὸς μικροῦ κειμένου θέσεων-προϋποθέσεων (βλ. παρακάτω). Κορύφωση τῆς διαδικασίας  ἀποτέλεσε ἡ ἐκδήλωση στὶς 15 Ὀκτωβρίου 2010, στὶς 19.30 στὸ πατάρι τοῦ Ἁρμοῦ ὅπου τὶς τελικὲς καὶ ἐκτενεῖς εἰσηγήσεις ἐπὶ τοῦ θέματος πραγματοποίησαν λαμβάνοντας ὑπ’ ὄψιν τὰ συζητηθέντα οἱ Θεόδωρος Ζιάκας, π. Νικόλαος Λουδοβίκος καὶ Δημήτρης Γερούκαλης.

Καλοῦνται ὅσοι τὸ ἐπιθυμοῦν ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ ἔχουν ἀσχοληθεῖ συγγραφικὰ μὲ τὸ ζήτημα τοῦ Προσώπου νὰ τοποθετηθοῦν ἐπὶ τοῦ κειμένου θέσεων-προϋποθέσεων εἴτε μὲ ἕνα κείμενό τους εἴτε μὲ μιὰ  εἰσήγηση στὴν κάμερα τοῦ Ἀντιφώνου. Στόχος εἶναι νὰ ἐκδοθεῖ μεσοπρόθεσμα ἕνα βιβλίο ὡς καρπὸς αὐτοῦ τοῦ διαλόγου, τόσο μὲ τὶς σύντομες εἰσηγήσεις τῶν εὐρύτερα συμμετεχόντων ὅσο καὶ μὲ τὶς εἰσηγήσεις τῶν τριῶν ὁμιλητῶν στὴν ἐκδήλωση.

Οἱ μὴ εἰδικοὶ ἐνδιαφερόμενοι μποροῦν νὰ συζητήσουν τὸ θέμα διαδικτυακῶς εδώ. Γιὰ τὴν προετοιμασία τους ἔχει ἀναρτηθεῖ ἕνα 100σέλιδο PDF μὲ 5 κείμενα γιὰ τὸ Πρόσωπο, τῶν Βλαδιμήρου Λόσσκυ, Ἰωάννη Ζώη καὶ Δημήτρη Γερούκαλη. (κατεβάστε) ή (διαβάστε).

 

Kειμένο θέσεων-προϋποθέσεων του Δρ. Δημήτρη Γερούκαλη, Νευρολόγου – Ψυχίατρου

Ἡ Ὀρθοδοξία, ἀντὶ νὰ ἀποτελεῖ συμπαγῆ χῶρο καὶ τρόπο ἐκφράσεως τοῦ ἀνθρώπου, ἀναδείξεως τῆς πολλῆς Ἀγάπης τοῦ Θεοῦ και ἱμάντα πορείας πρὸς τὴν θέωση, «ταλανίζεται», «δοκιμάζεται» ἀπὸ ἀπόψεις, θέσεις, συγκρίσεις, παραλληρισμούς, μεταπατερικὲς ἀναλύσεις, λειτουργικοὺς φιλελευθερισμοὺς καὶ φορτία τὰ ὁποία οὔτε ἐπεδίωξε, οὔτε ἐπιτρέπει.

Ἀλλὰ ἐμεῖς, ὁ σύγχρονος, μᾶλλον «μικρὸς» ἄνθρωπος, κατὰ Γρηγόριο Νύσσης, ὡς ἄλλοι Προκροῦστες προσπαθοῦμε νὰ προσδιορίσουμε τὰ ὅρια τῆς κτιστότητας καὶ τὰ ὅρια τῆς «ἐπαφῆς» μὲ τὸν ἄκτιστο κόσμο (ἑρμηνεῖες, ἀναγωγές, ψυχολογικὲς θεωρίες κ.λπ.). Προσπαθοῦμε νὰ εἰσαγάγουμε τὸ φθαρτὸ στὴν ἄκτιστη ἐνέργεια!

Ὁ ἄκτιστος Θεὸς βουλήθηκε καὶ ἡ βούλησή του ὑλοποιήθηκε σὲ αισθητὴ καὶ μὴ αἰσθητὴ Κτίση. Ἔτσι ὑπάρχουν οἱ ἑξῆς πραγματικότητες:

1. Ἡ πραγματικότητα τοῦ Ἄκτιστου Τριαδικοῦ Θεοῦ.

2. Ἡ πραγματικότητα τῆς Κτίσεως ὡς ἀποτέλεσμα τῆς θείας βουλήσεως, δηλαδὴ ὡς ἡ πραγμάτωση τοῦ βουλήματος τοῦ Θεοῦ ποὺ ὑποδιαιρεῖται:

α. σὲ μὴ αἰσθητὴ Κτίση ἀθέατου μεγαλείου.

β. σὲ αἰσθητὴ Κτίση τεράστιας διαστάσεως, ἐκτάσεως, ὄγκου, ποκιλίας και δυνάμεως.

γ. σὲ μεικτὴ ἀπὸ αἰσθητὸ καὶ μὴ αἰσθητὸ στοιχεῖο Κτίση, τὸν «μέγα καὶ μικρὸν ἄνθρωπο», κατὰ τὸν Γρηγόριο τὸν Νύσσης.

Θὰ προσπαθήσουμε νὰ μιλήσουμε γιὰ ὁρισμένες βασικὲς θέσεις, γιατὶ ὁρισμένα πράγματα εἶναι ἄσπρο ἢ μαῦρο, γκρὶ ὅμως δὲν εἶναι.

1) Ἡ ἐκ τοῦ μηδενὸς δημιουργία τοῦ ἀνθρώπου καὶ τῆς φύσεως, ἀπὸ τὴν ἄπειρη ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, ὡς ἀφετηρία τῆς πορείας ἀπὸ τὸ κατ’ εἰκόνα στὸ καθ’ ὁμοίωση.

2) Ὁ φθαρτὸς ἄνθρωπος εἶναι καθηλωμένος στὸν κόσμο τῶν αἰσθήσεων, ὅπως αὐτὸς ὁρίζεται ἀπὸ τὴν Εὐκλείδεια γεωμετρία, τὴν Ἀριστοτελικὴ φιλοσοφία ὣς τὴν Νευτώνεια φυσική.

3) Ἡ ἀνάδειξη τοῦ Προσώπου ἐπιτρέπει στὸν ἄνθρωπο νὰ μετέχει τοῦ μὴ αἰσθητοῦ κόσμου (Μὴ Εὐκλείδειες Γεωμετρίες) καὶ τοῦ παρέχει τὴν δυνατότητα τῆς πορείας πρὸς τὴν θέωση.

4) Ἡ θεολογία καὶ ἀνθρωπολογία τῶν Πατέρων, ἀπὸ τὸν 3ο καὶ 4ο μ.χ. αἰώνα, ἑδράζεται στὴν Τριαδικότητα τοῦ Θεοῦ. Σύμφωνα δὲ μὲ αὐτήν, «μέτρον πάντων ὁ Χριστός».

5) Ἡ ψυχολογία ἀναφέρεται μόνον στὸν κόσμο τοῦ αἰσθητοῦ, χρησιμοποιεῖ δὲ ὑλικὰ χαρακτηριστικὰ καὶ γνωρίσματα ποὺ ὑπάρχουν, ἀπορρέουν καὶ τελειώνουν στὸν φθαρτὸ ἄνθρωπο.

Ἡ ὑποστατική Ὀντολογία καὶ τὸ Πρόσωπο κινοῦνται πρὸς τὸ Θεῖο, ἑλκόμενα ἀπὸ τὶς ἄκτιστες ἐνέργειές Του.

Οἱ λόγοι τῶν ὄντων, ὡς θελήματα τῆς θείας βουλήσεως, ἀποτυπώνονται στὴν ὅλη κτίση καὶ ἡ ἐξάρτηση τῶν κτιστῶν ὄντων καθορίζεται ἀπὸ τὴ δυναμικὴ πορεία τοῦ κτιστοῦ πρὸς τὸ ἄκτιστο, κατὰ τὰ στάδια τῆς τελειώσεως καὶ ὄχι ἀπὸ κλειστὰ ἀρχέτυπα ἢ κλειστοὺς τύπους. 

Με τo κοινό συζήτησαν ο Θεόδωρος Ζιάκας, ο π. Νικόλαος Λουδοβίκος καὶ ο Δημήτρης Γερούκαλης. Εξαιρετικό ενδιαφέρον είχαν οι τοποθετήσεις του κ. Γιώργου Κοντογιώργη και του π. Βασιλείου Θερμού

53 Σχόλια

  1. Σε ανάλογη περίπτωση (ημερίδα για το Πρόσωπο στη Θεσσαλονίκη εδώ και χρόνια – οργανωτής Λάμπρος Σιάσιος) συμμετείχα με εισήγηση που έχει δημοσιευτεί σε εκδοθέντα εν συνεχεία τόμο. Ως άρθρο δημοσιεύτηκε στο Άρδην. Υπάρχει κάτι στο Αντίφωνο με τίτλο Τα προβλήματα της προσωποκεντρικής σκέψης.
    Κόβω από το τέλος το ακόλουθο απόσπασμα:
    «Ακόμα πιο σοβαρές είναι οι απαιτήσεις στο τρίτο επίπεδο, αυτό της άμεσης πράξης, όπου η κρίση του νεωτερικού ανθρώπου, ο μηδενισμός, έχει αποκρυσταλλωθεί σε μια νέα πιο δυσκαταγώνιστη μορφή. Ο μηδενιστής δεν είναι πια το γραφικό νετσαγιεφικό θηρίο, που βλέπουμε στους “Δαιμονισμένους” του Ντοστογιέφσκυ. Είναι ο “πολύ-πολύ-ανθρώπινος” και άκακος σαν το πρόβατο, μικροαστός. Δηλαδή όλοι μας.

    Ο μηδενιστής ενσαρκώνεται σήμερα στο αρμονικότερο ανθρωπολογικό ζευγάρι που έχει να επιδείξει η ιστορία: τον καταναλωτή και τον κυρίαρχο. Η κατανάλωση και η κυριαρχία, από βιολογική και κοινωνική ανάγκη, έγιναν τρόπος ζωής. Η ύπαρξη αυτοβεβαιώνεται ως κατανάλωση και κυριαρχία, και δεδομένων των οικο-κοινωνικών ορίων, ως καταστροφή των προϋποθέσεων της ζωής. Το ζωοποιό αυθυπερβατικό δυναμικό του ανθρώπου μηδενίζεται, δια της μεταλλάξεώς του σε ακόρεστη καταναλωτική και εξουσιαστική δίψα.

    Η υφή του συλλογικού πεδίου υφίσταται ανάλογη μεταβολή. Η νεωτερικότητα δεν βρίσκεται πια στον αστερισμό της ιδεολογικής μισαλλοδοξίας. Στη θέση της ήρθε ο ολοκληρωτικός πλουραλισμός, που δεν φοβάται να συνυπάρξει με καμία Παράδοση. (Μόνο αυτές φοβούνται -η μία την άλλη). Είναι ο κόσμος της “εικονικής πραγματικότητας”: Ναί σε όλα μέσα στο Τίποτα. Το Μηδέν έχει συγκροτηθεί σε “Σύστημα”. Έχει αυτονομηθεί και καταβροχθίζει τα πάντα. Τις αντι-μηδενιστικές Παραδόσεις τις ενσωματώνει, χρησιμοποιώντας τες σαν ψυχοκοινωνικούς αποσβεστήρες κρούσεων. Το μηδενιστικό άτομο αναπαράγεται καλύτερα, αν αναπληρώνει φαντασιακά, στα πλαίσια μιας σέκτας ή κατ’ ιδίαν, το Κενό Νοήματος, που βιώνει στη δημόσια σφαίρα. Έχοντας αλώσει την ψυχή μας, έχοντας τον πρώτο λόγο στον καθορισμό των αναγκών μας, το αυτονομημένο και κοινωνικά ενσαρκωμένο, οντολογικό Μηδέν, μας απορροφά στον κύκλο της αναπαραγωγής του, μέσω της αποσύνθεσής μας ως ατομικών και συλλογικών υποκειμένων. Το ανθρωπολογικό τοπίο χαρακτηρίζεται από την κατάρρευση τόσο του ατομικιστικού όσο και του κολλεκτιβιστικού υποκειμένου. Ο λόγος περί Προσώπου καλείται, επομένως, να αντιμετωπίσει την ολοκληρωτική αυτή έκλειψη του υποκειμένου. Επανεξετάζοντας βεβαίως και αναπτύσσοντας παραπέρα, τις ήδη διατυπωμένες προτάσεις, που προσβλέπουν στη δράση του Τραγικού και της Αγάπης.

    Ενώ όμως έτσι έχουν τα πράγματα, υστερούμε απελπιστικά στις ανθρωπολογικές, κοινωνιολογικές και ψυχολογικές μελέτες, που είναι αναγκαίες, για μια στοιχειωδώς αποτελεσματική πρακτική ανάσχεσης του υπερμοντέρνου αυτού μηδενισμού.»
    Αξιοποιήστε το σαν εστίαση του προβληματισμού στο «εδώ και τώρα». Δεν ενδιαφέρει η ακαδημαϊκή αδολεσχία.

  2. Το Πρόσωπο δεν αποτελεί καινοτόμο δύναμη ιδεολογικού τύπου, έχει να κάνει με την σχέση ως βιωματικό γεγονός και ως εμπειρία. Αναφέρεται στην Οντολογία του ανθρώπου, το είναι του και όχι στον καθωσπρεπισμό του. Και από ετυμολογική άποψη να το δει κανείς θα διαπιστώσει ότι το Πρόσωπο πράττει αυτό που λέει ο ορισμός του (προς + ωπή) η όψη μου αναφέρεται προς κάποιον (ή κάποιους άλλους), και άρα συνδιαλέγομαι και άρα συνυπάρχω, σχετίζομαι. Δεν γνωρίζω, αν υπάρχει ωραιότερη λέξη από την συγκεκριμένη, που να αποδίδει θεωρητικά, αλλά και πρακτικά συνάμα την έννοια της σχέσεως. Συνδυάζει πράξη και θεωρία, δηλ. αυτό που είναι η Θεολογία, σχέση ορθού λόγου και εμπράγματης πίστεως. Το Πρόσωπο αμαυρώνεται από την ιδεολογική απογείωση, η πτώση του προσώπου είναι η ουτοπιστική του έξαρση, αν σημειωθεί κάτι τέτοιο τότε προδίδει τον ίδιο τον ορισμό του.
    1. Ας ανατρέξουμε περιληπτικά στους Ανατολικούς Πατέρες, οι οποίοι προτάσσουν και διατηρούν τον προσωποκρατικό (σχεσιακό) πολιτισμό, έναντι της απρόσωπης ουσίας, που οι Δυτικοί Πατέρες (Αυγουστίνος-Θωμάς Ακινάτης) υπερεκτίμησαν και θεωρούνται πρωτεργάτες του ουσιοκρατικού (και μετέπειτα ιδεοκρατικού ατομοκεντρικού ευρωπαϊκού) πολιτισμού.
    ΓΡΗΓ.ΝΑΖΙΑΝΖΗΝΟΣ: «ούτε ουσίας όνομα ο Πατήρ, ούτε ενεργείας…σχέσεως δε και του πως έχει προς τον Yιόν ο Πατήρ ή ο Υιός προς τον Πατέρα.» (PG 36, 96)
    ΜΑΞΙΜΟΣ ΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ: «Σχετική ένωσις εστίν η τας διαφόρους γνώμας εις εν συνάγουσα θέλημα. Σχετική δε διαφορά εστίν η το εν θέλημα γνώμης ετεροτητι διατέμνουσα κίνησις. Σχετική ένωσις εστί συνδιάθεσις ή θελημάτων ομονοητική σύμπνοια και επίνευσις. Σχετική διαφορά εστί γνώμης ετερότης ή θελημάτων ανομοιότης ή διαίρεσις διαθέσεως» (PG 91, 152C)
    ΓΡΗΓ. ΠΑΛΑΜΑΣ: «…και το Μωϋσή δε χρηματίζων ο Θεός ουκ ειπείν εγώ ειμί η ουσία, αλλ΄ εγώ ειμί ο ΩΝ, ου γαρ εκ της ουσίας ο ΩΝ, αλλ΄ εκ του όντος η ουσία» (Κατάλογος των εκβαινόντων ατόπων, 12: Συγγράμματα, Α΄, 666).
    Συνεπώς, οι Πατέρες:
    – υπερβαίνουν τη θέση των άκρως πραγματικών, που δέχονται οντότητα στα γένη και είδη, αλλά και τη θέση των άκρως ονοματικών, που βλέπουν τα γένη και τα είδη γυμνά από καθετί.
    – δεν δέχονται τον ολοκληρωτισμό χωρίς να αρνούνται τον ολισμό, τον οποίο αρνείται ο νομιναλισμός
    – προλειαίνουν το έδαφος για την ανάδυση ενός υπαρξισμού δίχως ατομικισμό και πεσσιμισμό (ή κάποιου ανθρωπισμού) δίχως ανθρωπομονισμό.
    Η διαλεκτική των Πατέρων με την Φιλοσοφία του καιρού τους υπήρξε εκλεκτική. Συνδιαλεγόμενοι με την φιλοσοφία γνώριζαν τι ήθελε εξυγίανση-λεπτοχειρουργικές, θα λέγαμε επεμβάσεις- ώστε να μην αποβεί τι αιρετικό στην θεολογική τους διατύπωση και ερμηνεία. Καθετί το προσγείωναν ιστορικά στην πραγματική του υπόσταση και όχι ιδεαλιστικά, πλατωνικά ή νέο-πλατωνικά. Δεν έτειναν στον αφανισμό και την αναίρεση της φιλοσοφίας, αλλά και δεν ταυτίζονταν με αυτή. Διατηρούσαν διαλεκτική σχέση όχι διαλυστική και διασχιστική, λειτουργούσαν οριακά μεν, αλλά διαλεκτικά. Αυτή η διακριτική, διαλεκτική και ισορροπημένη στάση των Πατέρων έναντι της φιλοσοφίας, καλείται πατερικός εκλεκτισμός.
    2. Για να πραγματοποιηθεί ένας διάλογος περί προσώπου η ίδια η Εκκλησία θα πρέπει να εισέλθει εις αυτογνωσίαν, δηλαδή να επιχειρήσει τον διάλογο με τον εαυτό της, ώστε να αποβάλει καθετί ιδεολογικό και ουτοπιστικό (1), που τις περισσότερες φορές καταντά μη εκκλησιαστική η συμπεριφορά της με τα αδιάκριτα και άκριτα μέσα που χρησιμοποιεί, για να επιβάλει το ορθόν (ηθηκισμός) όχι όμως το αληθινό (οντολογία).
    Η αδιακρισία αυτή δεν φέρει πατερικό εκλεκτισμό, αλλά πάσχει από ιστορική εξαΰλωση, διότι συχνά πιστεύει ότι θα θεραπεύσει την ιστορία από την ιδεολογική της έξαρση με τρόπο νευρικό βιαστικό ευσεβιστικό αδιάκριτο και νέο-συντηρητικό, δίχως να συνειδητοποιεί ότι πάλι βαδίζοντας κατά τον επιβλητικό προαναφερθέντα τρόπο υποστηρίζει εκ νέου μια αλλιώτικη ιδεολογία: από την υποδούλωση στην επανάσταση και από την επανάσταση πάλι στην τυραννική υποδούλωση. Συνεχίζει και παραμένει εκτός τόπου και χρόνου περιθωριοποιώντας τις ανάγκες και τις καταστάσεις των εποχών και θεωρώντας λανθασμένα ότι όλος ο κόσμος αποτελεί μια ευχαριστιακή κοινότητα στον οποίο μπορεί να επιβάλλει το ορθόν (ηθικισμός) όχι όμως το αληθινό (οντολογία).
    Το Πρόσωπο είναι η σχέση και ο εποικοδομητικός διάλογος μεταξύ:
    α. Θεολογίας και Φιλοσοφίας και άρα Ανατολής και Δύσης, διότι οι Πατέρες της Ανατολής θεολογούσαν συγκεκριμένα, διότι είχαν να κάνουν με το ΠΟΙΟΣ στη Θεολογία, ενώ στην Δύση οι Πατέρες φιλοσοφούσαν ενασχολούμενοι με το αφηρημένο ΤΙ, εφόσον έδιναν προτεραιότητα στην ουσία. Αν και κάποιους αιώνες αργότερα παρανοήθηκε η ανατολική πατερική θεολογία και ακολούθησε δρόμο ιδεολογικό με τον συντηρητισμό ή τον νέο-συντηρητισμό της. Επομένως, η ξεκάθαρη θεολογία του πρόσωπου και στις δυο παρατάξεις, δηλ. η εξυγίανση από τον ιδεολογικά αναχρονιστικό νεοσυντηρητισμό της πρώτης και ο δίχως πρόσωπο θεολογικός αποπροσανατολισμός της Δυτικής Εκκλησίας, μπορεί να άρει το σχίσμα. Είναι ντροπή να ζούμε ακόμα διχασμένοι εξαιτίας της θεολογικής μας ανωριμότητας και της ανατολικής μας ιδεολογικής και θρησκευτικής στην ουσία φιλαυτίας. Ο κόσμος διχάζεται αναρωτιέται ποιος είναι αληθινός Χριστιανισμός και ποιος όχι και που τελικά να πιστέψει και να εναποθέσει τις ελπίδες του.
    β. Εκκλησίας και Πολιτείας. Η ιδεοκρατία είναι το σχίσμα τους. Όταν η μια είναι απολυταρχική και η δεύτερη ιδεοκρατική, τότε η μια θέλει να επιβάλει κάτι και η δεύτερη θέλει να ξεφύγει από την απολυταρχία της πρώτης. Ωστόσο, η πρόταξη της αλήθειας δια της έννοιας της σχέσεως και του προσώπου από μέρους και των δυο παρατάξεων, έναντι των ιδεολογικών αξιώσεων της μιας επί της άλλης, καταργούν την ιδεολογικοποίηση-εξαΰλωση της ιστορίας.
    3. Συμπερασματικά, η ιδεολογικοποίηση και η εξαΰλωση της ιστορίας είναι το πρόβλημα, γι αυτό σαν θεολόγοι και προπαντός όχι ως ακαδημαϊκοί, αλλά ως βιωματικοί αποδέκτες αυτής της θεολογίας στην Ευχαριστία παλεύουμε να δούμε την ιστορία κατάματα, τον άνθρωπο ως σχετιζόμενο πρόσωπο με εσχατολογία κι όχι εξαιτίας κάποιων φίλαυτων κατεξοχήν ιδεολογικών (όχι θεολογικών) άλλοτε εθνοφυλετικών και άλλοτε πολιτικών αξιώσεων να λείπουμε από την ιστορία και ο άνθρωπος να αντιμετωπίζεται ακόμα ως άτομο μη σχετιζόμενο ζώντας στην αβεβαιότητα. Επομένως, η Εκκλησία δεν έχει να αντιμετωπίσει μόνο την εκκλησιολογική κρίση, αλλά και την ανθρωπολογική, γι αυτό ας αναθεωρήσει και ας περιθωριοποιήσει τις απρόσωπες αδιάκριτες και άκριτες παρεμβολές της και ας επι-στρέψει στην έννοια της σχέσεως, της αγάπης και της διακρίσεως. Επιστροφή στο πρόσωπο, λοιπόν, διότι προπαντός το έχει ανάγκη ο άνθρωπος και η ιστορία…

    ———————————————————————————

    1. Corpus Juris Canonici των Ρωμαιοκαθολικών, ο Προτεσταντικός πιετισμός, ο αστυνομικός ηθικισμός των Καλβινιστών, ο πουριτανισμός των Μεθοδιστών και των Κουάκερων, ο ειδωλοποιημένος μανιχαϊσμός των Αναβαπτιστών, των Παλαιοαποστολικών, των Ζβιγγλιανών, των Κονγκρεγκασιοναλιστών, «Στρατού Σωτηρίας», ο ελλαδικός νεοσυντηρητισμός, ο ρωσικός θρησκευτικός εθνικισμός. Στοιχεία που δείχνουν κρίση θεοόγική

    ΣΔΟΥΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ
    ΘΕΟΛΟΓΟΣ
    ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΗΜΟΣΙΟ ΔΙΑΛΟΓΟ ΠΕΡΙ ΠΡΟΣΩΠΟΥ
    (τηλ. επικ.: 6977128859, email: sdoukos_panos@yahoo.gr)

  3. Κάθε πολιτισμός διαφοροποιείται από τους άλλους διότι φωτίζει με διαφορετική ένταση βασικά ανθρώπινα ένστικτα, δημιουργώντας έτσι ένα διακριτό τρόπο ζωής στο πλαίσιο του οποίου οι άνθρωποι που ιστορικά τον δημιούργησαν αισθάνονται να έχουν τις μεγαλύτερες δυνατές πιθανότητες ευτυχίας. Οι πολιτισμοί θεμελιώνουν τον λόγο τους πάνω σε μια διαφορετική κάθε φορά ισορροπία αυτών των ενστίκτων, τα οποία άλλα καλλιεργούν και άλλα αμβλύνουν. Η κόλαση για τους ανθρώπους δεν είναι τόπος, είναι ένας ξένος τρόπος ζωής. Οι πολιτισμοί συνοψίζουν εναργέστατα την διαβάθμιση των βασικών ενστίκτων στην εικόνα του Θεού τους. Του Θεού της μεταφυσικής αναζήτησης, δηλαδή του αιώνιου και αναλλοίωτου «Όντως Όντος» που θα αναδείξει την ελπίδα της εξόδου από το προσωρινό και φθαρτό, όχι του θρησκευτικού θεού ως ενίοτε χρησιμοθηρική ιδεολογία. Ο άνθρωπος είναι, κατ’ ελάχιστο, το σώμα του και τα απορρέοντα από αυτό βασικά ένστικτά του: της Επιβίωσης, της Διαιώνισης και του Ανήκειν.

    Το ένστικτο της Επιβίωσης στόχο του έχει την εξασφάλιση της Ζωής. Ζωή σημαίνει Αυτόβουλη Κίνηση, απώτερος σκοπός η επιδίωξη της Ελευθερίας του φύσει Περιορισμένου ανθρώπου. Το αγαθό της Ελευθερίας ο άνθρωπος αγωνίζεται να το προσεγγίσει υπερβαίνοντας τους όποιους περιορισμούς, είτε ως Άτομο με τις δικές του δυνάμεις, είτε ως Εταίρος μιας συλλογικότητας μέσω συνεργειών. Ο αγώνας του ανθρώπου ως Άτομο με τις δικές του δυνάμεις τον δυναμώνει αλλά τον φέρνει πολύ κοντά στην κατάσταση του Θηρίου και τον κάνει υπέρμετρα ανταγωνιστικό. Ο αγώνας του ανθρώπου ως Εταίρος στο πλαίσιο μιας συλλογικότητας Ηθικοποιεί Κοινωνικά τον άνθρωπο και δημιουργεί τις λεγόμενες κοινωνίες του Κοινωνικού Συμβολαίου, όπου οι άνθρωποι βρίσκονται μαζί για λόγους χρησιμοθηρικούς: καταμερισμός εργασίας, υψηλή παραγωγικότητα, οικονομίες κλίμακος. Τυπικοί πολιτισμοί αυτού του είδους είναι ο Αγγλοσαξονικός και ο Εβραϊκός. Σε αυτούς τους πολιτισμούς τα πολιτεύματα είναι συνήθως ολιγαρχικά (όπως το αντιπροσωπευτικό κοινοβουλευτικό σύστημα), η κυρίαρχη σκέψη μάλλον αναλυτική, ο χώρος έχει μικρή υπαρκτική σημασία και ο χρόνος γίνεται αντιληπτός γραμμικά με αρχή και τέλος, εξ ου και οι συχνά κοσμοπολίτικες εσχατολογικές θρησκείες τους. Οι αξίες αυτές συνοψίζονται στην εικόνα του Θεού τους, είτε ως Υπέρτατη Δύναμη που βοηθά το αδιαφοροποίητο Άτομο να υπερβεί τους περιορισμούς του με την επέμβασή του στην Ιστορία (Θεάνθρωπος), είτε ως Φύλακας Ηθικής που θα εξασφαλίσει την ηθικοποίηση των μελών της κοινωνίας (10 εντολές) και την εναρμόνιση των επιθυμιών τους, κυρίως μέσω των ενοχών.

    Το Ένστικτο της Διαιώνισης στόχο του έχει την ανεύρεση μιας εξελικτικής Πορείας στην ζωή του ανθρώπου. Πορεία σημαίνει Αφετηρία και Προορισμό, Αιτία και Σκοπό, δηλαδή την επιδίωξη Νοήματος στον φύσει Τραγικό ανθρώπινο βίο. Το αγαθό του Νοήματος ο άνθρωπος μπορεί να το προσεγγίσει στο εκάστοτε στάδιο του βίου του, είτε ως Αυτόνομος ιεραρχώντας τις δικές του Ευθύνες, είτε ως Υπήκοος πειθαρχώντας σε ανώτερες αυτού Αρχές. Ο αγώνας του ανθρώπου να προσεγγίσει το αγαθό του Νοήματος ως Αυτόνομος ιεραρχώντας τις Ευθύνες του είναι η βάση της Ατομικής Ηθικής και εξατομικεύει θετικά τον άνθρωπο. Ενώ ως Υπήκοος η πειθάρχηση του ανθρώπου σε ανώτερες αυτού Αρχές δημιουργεί κοινωνίες με στεγανά και προάγει την ανισότιμη μετοχή του ανθρώπου σε ευρύτερα σχήματα, τα οποία προσδίδουν νόημα στην ζωή του. Τυπικοί πολιτισμοί αυτού του είδους είναι ο Ρωμαϊκός και ο Πρωσογερμανικός. Σε αυτούς τους πολιτισμούς τα πολιτεύματα είναι συνήθως συγκεντρωτικά, η κυρίαρχη σκέψη εμπνευσμένη αλλά από λίγους ανθρώπους, ο Χρόνος γίνεται αντιληπτός με ταχύτητες σκέψης όχι καθημερινότητας και ο Χώρος έχει μέτρια υπαρκτική σημασία, εξ ου και οι συχνά εκλογικευμένες αυταρχικές θρησκείες τους. Οι αξίες αυτές συνοψίζονται στην εικόνα του Θεού τους, είτε ως Απόλυτη Εξουσία (Πάπας, Καίσαρ, Φύρερ, Τσάρος) η οποία ανά πάσα στιγμή δύναται να επηρεάσει την ανθρώπινη σκέψη, είτε ως παντογνώστη Μέγα Αρχιτέκτονα του σύμπαντος ο οποίος έχει αποδώσει στο κάθε τι μια συγκεκριμένη θέση σε μια συμπαντική αρμονία και τάξη.

    Το ένστικτο του Ανήκειν στόχο του έχει την Ερωτική αναζήτηση. Έρωτας σημαίνει την φυσική έλξη για ισότιμη μετοχή σε κάποιο ευρύτερο ανθρώπινο σχήμα, απώτερος σκοπός η επιδίωξη της Πληρότητας του φύσει Ελλειμματικού ανθρώπου. Το αγαθό της Πληρότητας ο άνθρωπος αγωνίζεται να το προσεγγίσει σχετιζόμενος, είτε με τον Άλλον σε μια κυρίως συναισθηματική συνύπαρξη, είτε με το Όλον ενάρετων συνανθρώπων του σε μια κυρίως διανοητική συνύπαρξη, η οποία οδηγεί σε μια συλλογική ευφυΐα όπως το μελίσσι. Αυτή η διανοητική συνύπαρξη ενάρετων ανθρώπων περιγράφηκε από την Ελληνική Φιλοσοφία ως Πόλις και από την Ορθόδοξη Θεολογία ως Ενορία ή Εκκλησία των Πιστών. Ο Πολίτης λοιπόν της αρχαίας Πόλεως ή ο Πιστός της Εκκλησίας χαρακτηρίζεται από την αναφορικότητα απέναντι στο Όλον των συγκεκριμένων ενάρετων συνανθρώπων του. Η ορθόδοξη θεολογία τον 4ο αι. μ.Χ. μας έδωσε επίσης και την έννοια του Προσώπου, το οποίο διακρίνεται από μοναδικότητα – ετερότητα σε αντίθεση με την έννοια του αδιαφοροποίητου Ατόμου. Επίσης το Πρόσωπο διακρίνεται από την αναφορικότητα απέναντι στον Άλλον σε αντίθεση με τον Πολίτη που αναφέρεται στο Όλον. Αυτή η αντιπαράθεση Προσώπου και Πολίτη αποτελεί διαχρονικά την διελκυστίνδα του Ελληνισμού. Ο αγώνας του ανθρώπου να συσχετισθεί με τον Άλλον ως Πρόσωπο τον ισορροπεί συναισθηματικά αλλά τον κάνει υπέρμετρα ανήθικο απέναντι στην υπόλοιπη κοινωνία. Ο αγώνας του να συσχετισθεί ως Πολίτης με την Πόλη ή με την Εκκλησία των Πιστών (συγκεκριμένων πιστών όχι γενικά) τον οδηγεί αναπόφευκτα στις συγκεκριμένες Αρετές που αποτελούν τις προϋποθέσεις αποδοχής του στην συγκεκριμένη Πόλη. Οι Αρετές ως έξεις μεσότητας έχουν να κάνουν με τον χαρακτήρα του ανθρώπου και όχι με την συμπεριφορά του στην οποία εστιάζει η Ηθική ως κρατούσα αντίληψη περί καλού και κακού.

    Στην Πόλη ή στην Εκκλησία οι άνθρωποι βρίσκονται μαζί όχι για λόγους χρησιμοθηρικούς αλλά υπαρκτικούς: μόνο εκεί αισθάνονται Πληρότητα. Τυπικοί πολιτισμοί αυτού του είδους είναι ο Αρχαιοελληνικός και ο Βυζαντινός. Σε αυτούς τους πολιτισμούς τα πολιτεύματα είναι συνήθως πραγματικά δημοκρατικά μέσω τοπικής αυτοδιοίκησης και ισότιμης μετοχής, η κυρίαρχη σκέψη μάλλον χαοτική, ο Χρόνος έχει μικρή σημασία, ενώ ο Χώρος έχει την μέγιστη δυνατή υπαρκτική σημασία, εξ ου και οι συχνά Προσωποκεντρικές ή Συλλογικοκεντρικές μεταφυσικές θρησκείες τους. Οι αξίες αυτές συνοψίζονται στην εικόνα του Θεού τους, είτε ως υπέρτατη Αγάπη για τον Άγνωστο (αγάπα τον πλησίον σου ως εαυτόν), είτε ως Ευδαιμονία (δαίμων σημαίνει θεότητα), δηλαδή η θέωση του ανθρώπου έγκειται στο να κατορθώσει όχι να είναι απλά μέλος της Πόλεως ή της Εκκλησίας, αλλά και να έχει την Πόλη ή την Εκκλησία μέσα του. Το κάθε μέλος, ει δυνατόν, να εκφράζει αυτή την συλλογική ευφυΐα, αυτό είναι και η απάντηση στο γιατί σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα αναδείχθηκαν στην αρχαία Αθήνα τόσες μεγαλοφυΐες. Το μέλι και η κερήθρα από το μελίσσι είναι η τέχνη και η φιλοσοφία της Πόλεως. Η Θεία Ευχαριστία, η συμβολική κατάποση του άρτου και του οίνου ως σώμα και αίμα του Χριστού, δηλαδή της ίδιας της Εκκλησίας των Πιστών κατά την ορθόδοξη παράδοση, δείχνει συμβολικά τον δρόμο ώστε το μέλος της Εκκλησίας να ενσωματώσει μέσα του το Όλον της Εκκλησίας.

    Η επέκταση της έννοιας του Προσώπου δεν είναι ο Πολίτης, το όλον ποτέ δεν ισούται με το άθροισμα των μερών του ούτε είναι κάτι παραπάνω από αυτά, είναι κάτι διαφορετικό, όπως το αυτοκίνητο με τα εξαρτήματά του. Η επέκταση της έννοιας του Προσώπου είναι το «Μηδέν» με την έννοια ότι οι συγκεκριμένες διαπροσωπικές ανθρώπινες σχέσεις έχουν σε κάθε περίπτωση αρχή και τέλος, σε αντίθεση με το συλλογικό που ίσως και να είναι αιώνιο, έστω και αν έχει διαφορετικά ονόματα στο ρου της ιστορίας. Το Πρόσωπο και ο Πολίτης αποτελούν την διαχρονική ιστορική διελκυστίνδα του Ελληνισμού, η αντίστοιχη διελκυστίνδα στην ελληνική τέχνη είναι ο Στιχουργός των προσωπικών εξομολογήσεων με τον Ποιητή των κοινών αρχετύπων. Όταν ο Πλάτων στην Πολιτεία πρότεινε την κοινοκτημοσύνη γυναικών και παιδιών προσπαθούσε να αντιπαρατεθεί με την έννοια του Προσώπου και την αναφορικότητα απέναντι στον Άλλον, ήθελε να οδηγήσει τους Αθηναίους στην έννοια του Πολίτη και την αναφορικότητα απέναντι στο Όλον της Πόλεως.

    Ο λόγος της υπέρμετρης ηθικής διαφθοράς στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες είναι ξεκάθαρα μεταφυσικός. Στο πλαίσιο του «νεωτερικού» τρόπου ζωής μας, ο οποίος προφανώς δεν ανήκει στο δικό μας πολιτιστικό πρότυπο, απουσιάζει πλήρως η δυνατότητα του σημερινού Έλληνα να λειτουργεί ως Πολίτης μετέχοντας ισότιμα σε ευρύτερα σχήματα όπως η Πόλις ή η Εκκλησία. Έτσι ο σύγχρονος Έλληνας επιδιώκοντας απεγνωσμένα την Πληρότητα ασκεί καταχρηστικά την ικανότητά του να λειτουργεί ως Πρόσωπο, εγκλωβίζεται υπέρμετρα στις διαπροσωπικές σχέσεις του (κλίκες, συντεχνίες, οικογενειοκρατία) και αγνοεί την ηθική της υπόλοιπης κοινωνίας. Οι Άγγλοι που φοβούνται την ισότιμη ανθρώπινη σχέση έχουν μια παροιμία για αυτό «A friend can help you move a house, a good friend can help you move a body» δηλαδή «Ένας φίλος μπορεί να σε βοηθήσει να μετακομίσεις το σπίτι σου, ένας καλός φίλος μπορεί να σε βοηθήσει να μεταφέρεις ένα πτώμα». Ακόμη χειρότερα παρατηρείται πλέον όλο και πιο συχνά το φαινόμενο ο σύγχρονος Έλληνας να μην λειτουργεί ούτε καν ως Πρόσωπο, αλλά ως αδιαφοροποίητο Άτομο με πάμπολλα ψυχολογικά αδιέξοδα και τις γνωστές θηριώδεις συμπεριφορές. Προσοχή εδώ, αν αποφασίσουμε να ηθικοποιήσουμε τον Έλληνα μετατρέποντας τον σε Εταίρο, παύει να είναι Έλληνας. Ένας κόσμος χωρίς μέλισσες θα είναι φτωχότερος.

    Η Ελληνική Πολιτεία και η Ορθόδοξη Εκκλησία έχουν επωμισθεί με την ιστορική ευθύνη να επαναπροσδιορίσουν την Πολιτική (πραγματική Τοπική Αυτοδιοίκηση, όχι εθνικός σχεδιασμός) και την Θεολογία (περί της Ουσίας, όχι της Περιουσίας) για να ξαναδώσουν στον Έλληνα τον ρόλο που του ταιριάζει: του Πολίτη. Ο Ελληνισμός παίζει τον ρόλο του Προμηθέα, κάποτε αποκάλυψε στον κόσμο ότι ο άνθρωπος Υπήκοος δεν είναι μονόδρομος και υπάρχει η εναλλακτική λύση του Πολίτη, είναι πλέον διεθνή ιστορική αναγκαιότητα να θυμίσουν οι Έλληνες στον κόσμο ότι ο Ηθικολογικός Ατομιστής άνθρωπος της Τεχνολογίας δεν είναι μονόδρομος αλλά υπάρχει ελπίδα.

    Υ.Γ. Το άρθρο αυτό αφιερώνεται στον κο Χρήστο Γιανναρά εν όψει της τιμητικής εκδήλωσης στο πρόσωπό του στις 28 Απριλίου 2010 στην Στοά του Βιβλίου. Τον παρακολουθώ 10 συναπτά έτη ως μανικός μαθητής, αναγνώστης, θεατής και ακροατής του

  4. Αν είναι να στήσουμε την ωραία και όμορφη συζήτηση για το Πρόσωπο,θα πρότεινα ταπεινά να ακολουθήσουμε όλοι μαζί και ο καθένας ξεχωριστά,μια ενιαία ορολογία και μιαν ενιαία μεθοδολογία.
    Δεν είναι καθόλου εποικοδομητικό να μιλάμε για κάτι και ο καθένας να αντιλαμβάνεται κάτι άλλο.
    Είναι που είναι,οι καιροί μπερδεμένοι,ας μην συμβάλλουμε και μεις,στην ήδη υπάρχουσα βαβέλ με μια μετανεωτερική τοιούτη.
    Από όλες τις αναλύσεις που έχω ακούσει και διαβάσει,εκείνη του Θ.Ι.Ζιάκα μου φαίνεται πιο κατάλληλη ν’αποτελέσει βάση για την συζήτησή μας αυτή.
    Με γνώμονα αυτή θα γράψω ό,τι έχω να γράψω και τον παρακαλώ να με διορθώσει αν δεν χρησιμοποιώ σωστά τις έννοιες και τις κατηγορίες.

    1.Ο Θ.Ι.Ζ. κατατάσσει τους πολιτισμούς σε τρεις βαθμίδες. Πρώτη η κολεκτιβιστική. Δεύτερη η ατομοκεντρική. Τρίτη η Προσωποκεντρική. Αναλόγως κατατάσσονται και τα υποκείμενα των πολιτισμών. Πρώτο υποκείμενο ο κολεκτιβιστικός άνθρωπος. Δεύτερο υποκείμενο ο εξατομικευμένος άνθρωπος. Τρίτο υποκείμενο ο άνθρωπος Πρόσωπο ήγουν το ζητούμενο και στην δική μας σημερινή αθλιότητα.
    Ο κολεκτιβιστικός άνθρωπος είναι εκείνος που βάζει το συμφέρον της ομάδας και συνθλίβει κάθε ατομική του ετερότητα. Ο εξατομικευμένος άνθρωπος είναι αυτός που δεν ξέρει τίποτα άλλο παρά το «εγώ» και το συμφέρον του,όλα τα υποτάσσει σ’αυτό, ακόμα και το συμφέρον της ομάδας,του συνόλου,όταν έχει να διαλέξει ανάμεσα στα δύο. Ο άνθρωπος Πρόσωπο,διαφέρει από όλα αυτά τα «κακά» προηγούμενα γιατί πάει να τα υπερβεί παίρνοντας από τους προηγούμενους ανθρωπολογικούς τύπους τα καλά τους,συνενώνοντάς τα σε μια νέα,«καινή»,κατάσταση. Το Πρόσωπο δεν είναι ούτε άτομο αδιαφοροποίητο από την ομάδα ούτε διαφοροποιημένο άτομο-χελώνα. Είναι και τα δυο μαζί και κάτι παραπάνω! Είναι με την ομάδα,με την κολεκτίβα,(με το «Εμείς» του Μακρυγιάννη,με το «Όλοι Μαζί» του Ο.Ελύτη) αλλά είναι και με τον δικό του νου, «της οικείας του γνώμης αυτοκράτωρ» όπως από είκοσι και πλέον χρόνια φροντίζει να μας μαθαίνει ο θεοειδής λοξίας Κώστας Ζουράρις. Το Πρόσωπο είναι και «σωματίδιο» είναι και «πεδίο»!Είναι και άτομο και είναι και σχέση! Όταν το παρατηρούμε-το μετράμε και το ελέγχουμε- γίνεται σωματίδιο. Όταν το αφήνουμε ελεύθερο γίνεται κύμα! Γίνεται κύμα και σωματίδιο όποτε γουστάρει και κανείς δεν μπορεί να πει με ακρίβεια γιατί και πώς.

    2.Σχέση με σχέση έχει διαφορά. Σχέση είναι και η…ασχετοσύνη. Εμείς,μιλώντας για το Πρόσωπο πρέπει να βάζουμε στο κέντρο όλων την Αγαπητική σχέση! Γιατί για μας ο Θεός είναι Αγάπη και Ομορφιά. Ό,τι καλό! Κέντρο και άξονας του δικού μας παράξενου ελκυστή,του της καθ’ημάς Ανατολής τελεστή νοήματος,είναι ο Ιησούς Χριστός. Ο Ων,ο Ην και ο Ερχόμενος. Άνθρωπος και Θεός. Τέλειος Άνθρωπος και τέλειος Θεός. Σε ψιλή αντίθεση ο Χριστός με τον δαίμονα που είναι «ούτε θεός ούτε άνθρωπος» όπου φαίνεται η διαφορά αρχαίων και Βυζαντινών. Σε ισχυρή ενότητα μαζί του αφού και ο δαίμων είναι «γέφυρα» σύζευξης του θείου με το ανθρώπινο όπου φαίνεται και η συνέχεια του αρχαίου και του Βυζαντινού πολιτισμού. Το Πρόσωπο των Προσώπων,το Πρόσωπο προς το οποίο οφείλουμε να είμαστε αδιαλείπτως στραμμένοι,γύρω από το οποίο πρέπει να στρεφόμαστε και να περι-στρεφόμαστε σαν τα ηλεκτρόνια,είναι εκείνο που μας δείχνει «τί» και «πώς»!!!
    Τί να κάνουμε και πώς να το κάνουμε για να κατορθώσουμε το Ευ Ζην δια του «μετασχείν στη Βασιλεία Του». Ναι,σε μας εδώ,έχουν άγιοι άνθρωποι αποσαφηνίσει,από αιώνες,την δυσθεώρητον και την δυσανάβατον στους εκ κολεκτιβισμού και ατομοκεντρισμού ανθρώπινους λογισμούς,διακρίση: Ουσίας-υπόστασης-ενεργειών.

    3.Δεν ξέρουμε ποιά είναι η ουσία του Θεού!Και ούτε μπορούμε να μάθουμε!!!Αλλά ξέρουμε ότι έχει τρεις υποστάσεις!Είναι Πατήρ,Υιός και Άγιον Πνεύμα. Είναι Πατήρ αλλά και Υιός.
    Είναι και τα δύο μαζί δηλαδή Άγιον Πνεύμα. Και οι τρείς υποστάσεις ασύγχυτες και αδιαίρετες.
    Ευδιάκριτες και αξεχώριστες. Όντας εικόνες της Αρρήτου αυτής δόξης,είμαστε και μεις πλασμένοι με την ίδια λογική. Έχουμε ουσία,υποστάσεις και ενέργειες. Η ουσία,η φύση μας,είναι το «σκληρό υπόβαθρο».Είναι ό,τι είναι κοινό και στους άλλους ανθρώπους. Η υπόσταση είναι το «μαλακό υπόβαθρο» το οποίο όντας παραμετρικό επιδέχεται άπειρη…προσωποποίηση. Είναι ό,τι μας κάνει να διαφέρουμε από τους άλλους αν και το σκληρό υπόβαθρο είναι το ίδιο. Οι ενέργειες είναι ό,τι προκύπτει από το συναμφότερο σώματος και ψυχής,στην απερινόητη μισγάγκεια χαρντ γουέαρ και σοφτ γουέαρ. Ό,τι προκύπτει από την σωματοψυχή που λέγεται άνθρωπος.

    4.Ούτε το σώμα ούτε η ψυχή είναι δυνατόν εκ φύσεως να έρθουν σε σχέση με τον Θεό. Είναι Κτιστά και ως εκ τούτου ασύμβατα με τον Άκτιστο Θεό.
    Όμως! Αν και είναι-σώμα και ψυχή- ασύμβατα με τη Θεϊκή Ουσία,η σχέση,η επαφή,με το Άκτιστο δεν είναι αδύνατη! Υπάρχει ελπίδα θέωσης του Ανθρώπου! Μπορεί να μη μπορούμε…ουσιαστικά να Τον αγγίξουμε αλλά μπορούμε να τον αγγίξουμε…ενεργειακά!
    Δια των ενεργειών Του μαθαίνουμε τί είδους Θεός είναι. Δια των ενεργειών Του μαθαίνουμε και βεβαιωνόμαστε για την ύπαρξή Του. Δια των ενεργειών μας και με τη χάρη του μετέχουμε στην Βασιλεία Του ως εν Ουρανώ και επί της Γης. Κατά χάριν και μετοχήν μπορούμε να Τον πλησιάσουμε!

    5.Η χάρις Του εκδηλώνεται με πολλούς τρόπους. Πάσας τας ημέρας της ζωής ημών. Κοιτάξτε τίμια και ανοιχτόκαρδα τη ζωή σας και θα την δείτε. Μεγαλύτερη όμως φανέρωση της χάρις Του είναι η Ενανθρώπιση. Ο Λόγος, ων η Παρθένος σαρκί τεκούσα, είναι Εκείνος που μας δείχνει το «τί» και το «πώς» του «μετασχείν» προκειμένου να υψώσουμε το Ζην σε Ευ Ζην. Είπαμε ήδη ότι μόνο στρεφόμενοι και περι-στρεφόμενοι γύρω από τον Αμνό μπορούμε κάποτε να μάθουμε πώς να μετάσχουμε στις θείες ενέργειες. Ενεργώντας δηλαδή εμείς από τη μεριά του Κτιστού τις δικές μας ενέργειες και ενεργώντας Εκείνος από την άλλη μεριά του Ακτίστου τις δικές Του ενέργειες συναντιόμαστε στον Τ(ρ)όπο του Νυν και του Αεί.(είναι προφανώς το αντίθετο της Χώρας του Ποτέ μα Ποτέ όπου ο γιάπης Πήτερ Παν συμπλέκεται με τον πειρατή κάπτεν Χουκ). Συναντιόμαστε μαζί Του στον Αιώνα όπου ο χρόνος και ο χώρος του Κτιστού απλώς δεν υφίστανται.

    6.Σε τί συνίσταται όμως αυτή η «ενεργειακή μάθηση»; Τί πρέπει να μάθουμε ενεργώντας και πώς πρέπει να ενεργούμε μαθαίνοντας για να γίνουμε Πρόσωπα; Πώς πρέπει να υπάρξουμε για να μοιάζουμε ως υποστάσεις διαφορετικές και ανόμοιες με το Πρόσωπο των Προσώπων;
    Δεν υπάρχει φυσικά μια απάντηση. Δεν υπάρχει μια συνταγή. Δεν μπορούμε γαρ να μπούμε δυο φορές στο ίδιο ποτάμι. Κι όχι μόνο αυτό. Η γνώση αυτή είναι άγνωστη και άρρητη. Κι εκεί που λες ότι την έμαθες εκεί είναι που αρχίζεις να κάνεις λάθη. Κι εκεί που λες ότι την διατύπωσες εκεί ήδη έχεις λαλήσει πονηρά αγαθός όντας. Το σίγουρο είναι πως η γνώση αυτή της μετοχής στην Βασιλεία Του,η γνώση για την μετάβαση στο Πρόσωπο είναι ΑΓΩΝΑΣ. Όχι όμως αγώνας άγονος αλλά γονιμότατος και σωτήριος. Είναι αγώνας για να αλλάξουμε το νου μας! Να τον καταστήσουμε τρισσόν! Να εξισορροπήσουμε τα τρία μέρη του και να τα εναρμονίσουμε,εν Χριστώ,τις μέρες αυτές όπου κανείς άλλος δεν έχει διανύσει. Καλούμαστε ν’αναπτύξουμε τη λογιστική,τη συναισθηματική και την…επιθυμιτική ευφυία μας. Να μάθουμε να υπολογίζουμε,να συναισθανόμαστε και να επιθυμούμε με ευφυία. Εν Χριστώ! Δηλ. με Αγάπη και Ελευθερία. Όπως Εκείνος! Όσο μπορούμε. Πέφτοντας και σηκώνοντας τη σωματοψυχή μας κι ανεβαίνοντας τον δικό του ο καθένας Γολγοθά. Πάντα σκεφτόμενοι τον καθέναν Άλλον,όλους τους Άλλους και Εκείνον τον Άλλον. Τον Ξένο και όχι τον Άγνωστο. Πάντα μπαίνοντας στη θέση του Άλλου…συν+χωρώντας και μετά+νοώντας!

    7.Αν τελικά κατορθώσουμε να τακτοποιήσουμε το «θέλω-νιώθω-υπολογίζω-αγαπώ-ελευθερώνω» (προσοχή!είναι ρήματα και δηλώνουν ενέργειες) έτσι ώστε να δρα και ν’αντιδρά προς εαυτόν και αλλήλους εν Χριστώ,αν κατορθώσουμε να «δούμε» αναλόγως και τη σχέση μας με τις τρεις διαστάσεις του χρόνου «παρελθόν-παρόν-μέλλον» και τις εξισορροπήσουμε κι αυτές μέσα στο νου μας,τότε ίσως και να μπορέσουμε-αν θέλει ο Θεός-ν’αρθρώσουμε μιαν άλλη στάση έναντι της κοινωνίας. Δεν είναι «ικανή» η δική μας «Προσωποποίηση» για την αλλαγή της κοινωνίας αλλά είναι «αναγκαία». Μόνο τότε θα μπορέσουμε να αποπέμψουμε την «ιερή βία» από την κοινωνία,να άρουμε τον θυσιαστικό μηχανισμό που μας μιαίνει,κάθε φορά ζητώντας θύματα για θυσία και πυροδοτώντας νέο γύρο εμφυλίων σπαραγμών θερμών και ψυχρών.

    8.Η κοινωνία αυτή των Προσώπων συνιστά θετική υπέρβαση των κοινωνιών που οικοδόμησαν οι δύο προηγούμενες βαθμίδες πολιτισμών,ο κολεκτιβιστικός και ο ατομοκεντρικός. Το εν εκλείψει υποκείμενο,το υποκείμενο του ελληνικού πολιτισμού που απέπεμψε η νεωτερικότητα,με αυτόν τον Τ(ρ)όπο επανέρχεται ολόφωτο. Δεν γυρεύει εξιλαστήρια θύματα σε εμφύλιους γύρους βίας και αλληλοσφαγής αλλά στο Θυσιαστήριο αποθέτει τον Αμνό. Και στην ανάμνηση της θυσίας Του τελεί το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας καλώντας του πάντες «ίνα ώσιν έν καθώς και ημείς εν εσμέν»!!!

    Συμπέρασμα:Τα του Προσώπου,τα του Κτιστού και του Ακτίστου,τα της Ουσίας της Υπόστασης και των Ενεργειών,μαζί με το εκπληκτικό της Τριαδικότητας του Θεού είναι ό,τι έχουμε και δεν έχουμε!Είναι το Α και το Ω. Όχι μόνο για μας τους Έλληνες αλλά και τον λοιπό κόσμο. Ίσως πιο πολύ γι’αυτούς που δεν μπορούν καν να ψηλαφίσουν τον Τ(ρ)όπο του Προσώπου όπως κάνουμε εμείς διενεργώντας αρχαιολογικές ανασκαφές σε χώρους και χρόνους της Πατρίδας μας όπου το Πρόσωπο έλαβε χώρα.
    «Ανάμεσα» σε όλα αυτά που είναι ό,τι έχουμε και δεν έχουμε, υπάρχει άπειρος «χώρος» για να χωρέσει τις σκέψεις μας,τα συναισθήματά μας και τις επιθυμίες μας. Τις θεωρίες μας και τις πράξεις μας. Τα λόγια μας,τα έργα μας και τα ποιήματά μας. Τα δικά μας!
    Αν δεν δημιουργήσουμε εμείς-συν Θεώ-αυτή την Πληρώτητα κανείς δεν θα το κάνει για λόγου μας.
    Αν δεν δημιουργήσει-συν Θεώ-ο καθένας από μας αυτή την Πληρώτητα κανείς δεν θα το κάνει για λόγου του. Αυτή είναι η …ενική καθολικότητα του Προσώπου.
    Άγια πράγματα,του Θεού τα πράγματα,μας κληροδότησαν οι Πατέρες μας και οι Παππούδες μα μην ξεχνάμε ποτέ ότι αν ήταν όλα τέλεια τότε δεν θα είχαμε δύο στην ιστορία της Ελλάδας πολιτιστικές υποστροφές.
    Ο Θεός έφτιαξε τον κόσμο και μας τον έδωσε ημιτελή. Όπως είναι εκείνες οι ζωγραφιές που
    δίνουμε στα παιδιά και που δεν έχουν χρώματα αλλά μόνο γραμμές. Μας έδωσε και τα χρώματα για να τις τελειώσουμε. Μας έδωσε το μπλέ του ουρανού,το θαλασσί της θάλασσας,το κόκκινο της φωτιάς,το πράσινο του κάμπου,το ροδώδες της ανατολής και άλλα πολλά. Μας έδωσε και το… σκατουλί. Εξουσίαν έχει ο νου μας να το χρησιμοποιήσει ή να αντισταθεί.
    Εμείς οι Έλληνες αεί παίδες εσμέν!

  5. Ψηλαφώντας με ανεπάρκεια

    –Τρόπος ύπαρξης της πνευματοψυχοσωματικής οντότητας του ανθρώπου
    –Προϋποθέτει εσωτερική ιεραρχία πνεύματος-ψυχής-σώματος, αρμοσμένης με τον Λόγο.
    –Είναι ο Αγιασμός των προσφερόμενων από τον όλον άνθρωπο.
    –Το πρόσωπο είναι υπέρλογο, αποφατικό, κατανοείται δια πίστεως.
    –οντολογικά στοιχεία του προσώπου είναι, η κοινωνία, η ελευθερία, η αγάπη, γιαυτό δεν νοείται χωρισμένο από τον Θεό, τον συνάνθρωπο,και την κτίση.
    –Το πρόσωπο είναι η εσχατολογική ταυτότητα του ανθρώπου.
    –Αναδύεται και διευρύνεται, βυθίζεται και συστέλλεται από την στάση μας στο κάθε παρόν
    –Η αγάπη, ως δύναμη του ζωοποιού πνεύματος δημιουργεί αθέλητα μια τάση, μια ροπή προς την καρδιά, που επηρεάζει την θέληση του όλου ανθρώπου να κινηθεί στο κάθε παρόν προς την ολοκλήρωση του προσώπου.
    –Αποτελεί δομικό στοιχείο του Κυριακού σώματος φωτίζοντάς το με τα χριστοποιημένα στοιχεία της ετερότητας του συγκεκριμένου ανθρώπου.
    –Αποτελεί τον πυρήνα του εγώ.
    –Αποτελεί τον κτιστό θρόνο του άκτιστου μέσα στον άνθρωπο.
    –Είναι η υπαρξιακή κατάσταση που προσδιορίζεται από το .
    –Είναι συνυφασμένο με την χαρμολύπη.
    –Είναι το δόρυ που διατρυπά τον θάνατο.
    –Οι υπαρξιακές καταστάσεις συνυπάρχουν στον άνθρωπο και με την προαίρεση συναρμοσμένη με το διευρύνεται η βαρύτητα του προσώπου στον άνθρωπο.
    –Ως πρόσωπο βρισκόμαστε σε οξεία αντίφαση με κάποιες εκδηλώσεις της φύσης μας αλλά στην εσχατολογική μας τελείωση επέρχεται πλήρης ταυτότητα φύσεως και προσώπου.
    –Η εκπλήρωση των λόγων των όντων στον άνθρωπο είναι το πρόσωπο.
    –Κορυφαίος οντολογικός προσδιορισμός της υποστάσεως ως τρόπου υπάρξεως των όντων είναι το πρόσωπο.
    –Λειτουργώ ως πρόσωπο όταν είμαι απλός.
    –Τα πρόσωπα αποτελούν το ομοούσιο της Αγία Τριάδος στην ιστορία.
    –Το σώμα αποτελεί μορφή του προσώπου στο γήινο επίπεδο εφ όσον είναι χριστοποιημένο.

    Ελπίζοντας στην δημιουργική σας διόρθωση.
    Κώστας Γκολφινόπουλος

  6. Θα σταθώ λίγο στην υπ’ αριθμόν 3) βασική θέση γιατί πιστεύω ότι εκεί βρίσκεται η ουσία μιας συζήτησης περί της επίγειας ευημερίας των ανθρώπων.

    Η ανάδειξη του ανθρώπου προϋποθέτει εκ μέρους του αγαθές προθέσεις, εκ μέρους δε της κοινωνίας υγιή ηθική διάπλαση.
    Ούτε ο άνθρωπος να κόβει με αιρέσεις την κοινωνία στα μέτρα του, ούτε όμως και η κοινωνία να τον τεντώνει με προκρούστειες ιδεολογίες στα δικά της.
    Παιδεία θέλει ο άνθρωπος, όχι νόμους!

  7. Αγαπητέ Γιώργο.

    Μια και ζήτησες διορθώσεις: οφείλω να σου πω ότι έχεις κάμει πολλά ορθογραφικά λάθη (αρκετά απ’ αυτά μάλλον …ασυγχώρητα).

    Ως προς τις έννοιες και τις κατηγορίες να μην αμελήσουμε να σκεφθούμε τις επισημάνσεις του Αλέξανδρου Κοσματόπουλου για την “άνωθεν γέννηση”. Επαναλαμβάνω από τον δημοσιευμένο στο Αντίφωνο πρόλογο στα “Δύο φορέματα” το ακόλουθο καίριο:

    “Όπως λέγει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, τρεις είναι οι γεννήσεις που ζει ο άνθρωπος:

    Δεν είναι μόνο αυτή η γέννηση των καημένων ανθρώπων
    που έρχεται από σάρκα και αίμα, αφού είναι θνητοί
    που γεννιούνται και πεθαίνουν γρήγορα˙
    τέτοια βέβαια είναι η πρώτη˙ έπειτα εκείνη από το Πνεύμα το αγνό,
    όταν πάρουμε το βάπτισμα και μας περιβάλλει το φως.
    Η δε τρίτη, προέρχεται από τα δάκρυα και τον πόνο μας,
    που καθαρίζει ξύνοντάς την τη μαυρισμένη απ’ τη
    φαυλότητα εικόνα.
    Απ’ αυτές την πρώτη την έχεις απ’ τους πατέρες σου,
    τη δεύτερη απ’ τον Θεό,
    στη δε τρίτη πατέρας είσαι εσύ ο ίδιος, δίνοντας στη ζωή
    φως αγαθό.”

    Επειδή είναι φαίνεται μόδα να παίρνουν αποστάσεις από τη Φιλοκαλία (δεν είναι μόνο ο Στέλιος) πρέπει να εστιάσουμε στην “τρίτη γέννηση” (που δεν υποκαθιστά την δεύτερη αλλά την προϋποθέτει).

    Αγαπητέ Αλέξανδρε γράψε μας σε παρακαλώ την πηγή του αποσπάσματος, -αν μας ακούς και αν την έχεις πρόχειρη. Ψάχνω στο TLG και δεν τη βρίσκω.

  8. Αλέξανδρε μη μπαίνεις στον κόπο, βρήκα την πηγή:

    [b]TLG Gregorius Nazianzen, Theol (2022) Carmina quae spectant at alios (062) Occurrence 2: page 1498 line 12.[/b]

    Δυστυχώς δεν μπορεί να παρατεθεί εδώ το πρωτότυπο – λόγω μη ενσωματώσιμης γραμματοσειράς.

  9. Έγραψα “έχεις κάμει πολλά ορθογραφικά λάθη (αρκετά απ’ αυτά μάλλον …ασυγχώρητα)”. Διυλίζω τον κώνωπα;
    Να μην παρεξηγηθώ.
    Εννοούσα: βρήκα [b]μόνο[/b] ορθογραφικά λάθη και αστειευόμενος αρκετά τα χαρακτήρισα …ασυγχώρητα.
    Τα “πολλά” (αναρίθμητα) είναι λάθη στίξεως.
    Τα ” …ασυγχώρητα” είναι δυο-τρία π.χ. το “επιθυμιτικό” και η “Πληρώτητα” (σωστά: επιθυμητικό, Πληρότητα).
    Βρίσκω τόσο καλό το κείμενο που πρέπει οπωσδήποτε να βρω και κάποιο λάθος. Σκοπίμως παλιοί τεχνίτες έκαναν και εμφανή λάθη για να μην είναι το έργο τους ύβρις προς τον Δημιουργό που είναι ο μοναδικός τέλειος τεχνίτης!
    Δεν αποκλείεται να κι ο Γ.Σ. να τα έκανε σκόπιμα. Ένα τόσο καλό κείμενο με τόσο τσαπατσούλικη στίξη. Και την Πληρότητα με ένα ωμέγα που βγάζει μάτι.

  10. Πιστεύω πως είναι μια σπουδαία προσπάθεια, για γνώση, αυτής της πρότασης. Ισως επιτέλους κατανοήσουμε, το γιατί το Πρόσωπο έχει αλλάξει και σημαδέψει βαθιά την σύγχρονη κοινωνία; Ομως η προσπάθεια αυτή, κατά την γνώμη μου, χρειάζεται ειδικούς, όπως ελληνιστές, ιστορικούς, κοινωνιολόγους, ψυχιάτρους – ψυχαναλυτές, θεολόγους, ίσως και εμάς, ώστε μια ομαδική εργασία να συμβάλλει στην κατανόηση του σημερινού Προσώπου, με μια σειρά συσχετισμού δεδομένων και προτάσεων, μήπως σιγά, σιγά κάτι αλλάξει.

  11. ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΕΙΤΑΙ ΕΙΝΑΙ ΟΤΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΕΝ ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΕΙ, ΔΕΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝΕΤΑΙ ΣΤΟ ΔΕΔΟΜΕΝΟ ΚΑΙ ΤΟ ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ, ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΙΠΟΤΕ ΆΛΛΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΣΩΠΟΚΕΝΤΡΙΚΗ ΤΗΣ ΣΤΡΟΦΗ. ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΕΙΝΑΙ Η ΣΧΕΣΙΑΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΌΤΗΤΑ, ΌΠΟΥ ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ, Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ Η ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ ΠΑΝΕ ΜΑΖΙ, ΕΊΝΑΙ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΒΙΩΝΕΙ Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ ΤΟ ΕΔΩ ΚΑΙ ΤΟ ΤΩΡΑ, Η ΣΧΕΣΗ ΤΟ ΠΑΝΗΓΥΡΙ Η ΕΟΡΤΗ ΜΕ ΤΟΝ ΘΕΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΣΥΝΑΝΘΡΩΠΟ ΣΤΟ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙ ΤΗΣ ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΚΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΕΠΙ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΓΗΣ. ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΠΟΥ ΚΑΝΕΙ ΤΗΝ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΑΙΩΝΙΑ ΕΙΣ ΤΟ ΔΙΗΝΕΚΕΣ, ΔΕΝ ΕΊΝΑΙ ΠΟΤΕ ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΤΕ ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ, ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΚΑΜΙΑ ΑΠΟΛΥΤΩΣ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΑΥΤΟΥΣ ΤΟΥΣ ΔΙΧΑΣΜΟΥΣ.
    ΈΤΣΙ ΔΙΚΑΙΏΝΕΤΑΙ Η ΕΝΟΤΗΤΑ Η ΣΥΝΟΧΉ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΚΉΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΟΚΡΑΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΈΝΑΝΤΙ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ, ΤΗΣ ΣΥΝΥΠΑΡΞΕΩΣ, ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΚΑΙ ΟΧΙ ΤΗΣ ΙΔΙΩΤΕΥΣΕΩΣ ΣΤΟΝ ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ, ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ, ΣΤΟΥΣ ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ, ΣΤΟΝ ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗ ΕΩΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥΣ ΜΕΛΕΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΟΚΡΑΤΙΚΗΣ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ (ΖΗΖΙΟΥΛΑΣ-ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ-ΜΠΕΓΖΟΣ-ΖΟΥΡΑΡΗΣ Κ.Α).
    ——————————————————————-
    Με την περιθωριοποίηση της αληθούς Θεολογίας, που δεν είναι καμία άλλη από εκείνη του Πρόσώπου- Σχέσεως εν τη Ευχαριστία, ζούμε ακόμα τη σχάση και τον διαμελισμό της Εκκλησίας έναντι της σχέσης της αλληλοσυμπόρευσεως, και του Ευχαριστιακού συνεορτασμού. Θα μπορούσε ήδη να έχει λυθεί το εκκλησιαστικό αυτό ζήτημα, άν δεν υπήρχε η εκκοσμίκευση της δήθεν Ανορθόδοξης Δύσης και ο νεοσυντηρητισμός της Ορθόδοξης –και καλά- Ανατολής. Και στις δυο παρατάξεις η πραγματική Θεολογία δεν είναι ξεκάθαρη. Τι πάει να πει όμως Ορθόδοξο και τι Ανορθόδοξο; Γιατί επιλέγουμε να εμμένουμε ακόμα σε έναν διχασμό εκκλησιαστικό – κι όχι μόνο- με βάση αυτούς τους όρους, εφόσον η θεολογία βρίσκεται σε κρίση και στις δυο παρατάξεις;
    Γενικά ο όρος Ορθοδοξία, φαίνεται να αποτελεί απορρέον ομολογιακού τύπου στοιχείο της εξατομικευμένης ιδεολογίας (θρησκεύουσας κοινωνίας).
    ….Το Πρόσωπο ενώνει και παράγει θεολογία, δεν διχάζει σαν σε μια πολιτεία όπου διακρίνονται σε αριστερούς και δεξιούς, προοδευτικούς και συντηρητικούς, πατριαρχικούς και χριστιανοελλαδίτες, δυτικους και ανατολίτες κ.ο.κ. …Φορείς του χριστιανισμού απέδωσαν και πολλές φορές αποδίδουν σε αυτόν ομολογιακό χαρακτήρα, η εμμονή τους να θρησκεύουν στην ουσία, να πολιτικολογούν και να εθνικοφρονούν μάλλον παρά όντως να θεολογούν, τους κάνει να απογαλακτίζονται από την Οντολογία της Εκκλησίας και να χρωματίζονται ομολογιακά, να παλεύουν για ιδεώδη και να αγνοούν -έχοντες εθνική φιλαυτία- το αίμα που έχυσε ο ίδιος ο Χριστός επί του Σταυρού για ολάκερη την Οικουμένη…Μόνο το πρόσωπο δεν θα μπορούσε να διαψεύσει την όντως προοπτική της Εκκλησίας, που είναι η παγκοσμιότητα της εν Χριστώ σωτηρίας -χωρίς διχασμούς και αμφιταλαντεύσεις- μόνον με την Ενότητα της Εκκλησίας στο ένα και κοινό Ευχαριστιακό τραπέζι της, όπου εκεί η θρησκεύουσες συνειδήσεις, που απλά ομολογούν τον Χριστό, ανακαλύπτουν τον Χριστό, ως Αυτοζωή, εξυγιαίνονται, δηλαδή, οι ομολογιακές διαθέσεις πολλών ανθρώπων (και κυρίως εκκλησιαστικών προσώπων) και βιώνουν ως Σώμα Χριστού και όχι ως ομολογιακή κάστα, την όντως Θεολογία.
    —————————————————————————
    …το πρόβλημα έγκειται στον τρόπο αντιμετώπισης και διαχείρισης των καταστάσεων: προτιμάται ο συντηρητισμός έναντι του πατερικού εκλεκτισμού, η τυπολατρία και η υποκρισία έναντι της αλήθειας, το προσωπείο (φαίνεσθαι) έναντι του προσώπου (είναι), ο ευσεβισμός και η στεγνή δεοντολογία-ηθικολογία έναντι της διαχρονικότητας της παγκοσμιότητας και της οικουμενικότητας μιας αληθινής εκκλησιολογικής- προσωποκεντρικης πορείας…ΆΡΑ με αυτές τισ κινήσεις παραγκωνίζεται το πρόσωπο και η οικουμενικότητα τησ Εκκλησίας.
    ——————————————————————————
    Η φύση του Χριστιανισμού είναι η αγάπη και η ελευθερία είναι η σχέση με τον Τριαδικό Θεό και τον συνάνθρωπο εν τη Εκκλησία ως βιωματική-εμπειρική βάση και προοπτική και όχι ως ουτοπιστική έξαρση ή ιδεολόγημα. Χριστιανοί δεν είμαστε τιμητικά, αλλά οντολογικά. Ζω την ιστορία και τους προβληματισμούς της στο πετσί μου και συν τοις άλλοις αποκτώ το προνόμιο να της δίνω εσχατολογική πορεία, πορεία προς τη Βασιλεία του Θεού και την αγκαλιά Του ελπίζοντας σ΄ Αυτόν. Ζω ως Οικουμενικό Πρόσωπο εν αγάπη και ελευθερία (έννοιες που εμπεριέχονται στο πρόσωπο), είμαι πολίτης της ιστορίας και του κόσμου κατά το «ουκ εστίν Ιουδαίος και Έλλην», του Αποστόλου Παύλου . Επιπλέον, είμαι ιστορικό πρόσωπο, διότι πρώτον κατεξοχήν ιστορικό πρόσωπο υπήρξε ο ίδιος ο Χριστός και κατά δεύτερον δεν ταυτίζω την ιστορία με την φιλοσοφία, την ιδεολογία και κατεπέκτασιν με την πολιτική, δεν την εξαϋλώνω, δεν την αντιμετωπίζω με στεγνά δεοντολογικά ψυχολογικά ή νομικιστικά κριτήρια. Σκοπός της υπάρξεώς μου είναι να παραμένω στην αγάπη ως σχετιζόμενο πρόσωπο με τον συνάνθρωπό μου και την κτίση γύρω μου, και ο τρόπος της ζωής μου να είναι η ελευθερία.
    Το πρόσωπο, δηλαδή, είναι το κατ΄εικόνα και το καθομοίωσίν μου, είναι η πραγμάτωση της ιστορίας στην υπαρξή μου και η εσχατολογική μου προοπτική μετά του συνανθρώπου μου στην αγκαλιά του Θεού. Είναι αυτό, που από τον καιρό της δημιουργίας ο Θεός ενεφύσησε σε μένα, με έπλασε ελεύθερα και με αγάπη, ώστε να ζω ελεύθερος και να αγαπώ. Δόθηκε στη φύση μου η δυνατότητα να υπάρχω κατά τον ίδιο και απαράλλακτο τρόπο, που υπάρχει ο Τριαδικός Θεός (εσοτριαδικώς), δηλ., εν αγάπη και ελευθερία
    —————————————————.———————————–
    Η αγάπη και η ελευθερία ενυπάρχουν στον Άκτιστο Τριαδικό Θεό και εμφυσούνται χαρισματικά στον πεπερασμένο άνθρωπο. Αυτές οι από του Θεού οντολογικές προδιαγραφές για χάρη του ανθρώπου, αποκαλύπτουν ότι όντως είναι πλασμένος κατ’ εικόνα Θεού. Όταν λέμε κατ΄ εικόνα εννοούμε ότι στον άνθρωπο δόθηκε η δυνατότητα να υπάρχει κατά τον ίδιο και απαράλλακτο τρόπο, που υπάρχει ο Θεός, δηλ., εν αγάπη και ελευθερία. Το κατ΄εικόνα είναι η σχέση του Τριαδικού Θεού στο πρόσωπο του ανθρώπου. Η αγαπητική συνύπαρξη της Αγίας Τριάδος εσω-τριαδικώς (δηλ. Πατρός Υιού και Αγ. Πνεύματος) καθώς κι ο ελεύθερος τρόπος της εξω-τριαδικής (συν)ενεργείας των συγκεκριμένων αυτών προσώπων, εμπνέει (ως εσωτερική ορμή-κίνηση όχι φαντασιωδώς) τον πεπερασμένο άνθρωπο να ενεργήσει και να δημιουργήσει κι εκείνος αγαπητικά και ελεύθερα στη συνύπαρξή του με τον συνάνθρωπό του και την κτίση γύρω του, κι έτσι με την ελευθερία του αγαπώντας να φτάσει στο καθ΄ ομοίωσιν.
    ———————————————————————————————-
    ….άνθρωπος και ελευθερία ταυτίζονται….
    ———————————————————————————————-

    …η Θεολογία έχει να κάνει με το ιστορικό πρόσωπο του ανθρώπου καθαυτό ως οντολογική ύπαρξη και με την μη εξαϋλωμένη πραγματική του υπόσταση κι όχι με την ιδεολογική του έπαρση και απογείωση. Μια ουτοπία αντικειμενική ή αφηρημένη γενικότητα ή κατιτί τυχαίο και ιδεοληπτικά γενικευτικό αποκομμένο από την Θεολογία, δεν καθορίζει το είναι του ανθρώπου, αλλά το πως πρέπει να είναι, το «καθώς πρέπει» του. Ο λαός που μιλά τόσο απλά και αυθόρμητα λέει «ο παπάς κάνει το ράσο κι όχι το ράσο τον παπα…». Άρα, τι είναι πιο ουσιαστικό το πρόσωπο που εμψυχώνει και δίνει ζωή σε κάτι ή αυτό το άψυχο και απροσδιόριστο κάτι, που καθορίζει απρόσωπα την πορεία του ανθρώπου και του κόσμου ολόκληρου; Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ο αμφισβητούμενος Χριστός είναι ο πρώτος που τέμνει την ιστορία στα δυο παραχωρώντας την προτεραιότητα στον άνθρωπο και λέγοντας ότι: «ο άνθρωπος γεννήθηκε για το Σάββατο και όχι το Σάββατο για τον άνθρωπο ».
    ——————————————————————————
    η θεολογία του προσώπου είναι το παρόν και το μέλλον της ιστορίας

    ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΣΤΟΝ ΔΙΑΛΟΓΟ ΕΚΕΙΝΗΣ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ
    ΝΑ ΣΤΑΙ ΚΑΛΑ…

  12. Μά… θαρρῶ πὼς οἱ προαναφερθέντες εἰδικοὶ διαθέτουν σύνδεση στὸ ἴντερνετ! Καὶ εἶναι παραπάνω ἀπὸ εὐπρόσδεκτοι νὰ τοποθετηθοῦν.

  13. “Να σε κάψω Γιάννη να σ’αλείψω λάδι”λένε στο χωριό μου!
    (αστειεύομαι κι εγώ με τη σειρά μου)
    Με κοψοχολιάσατε! Σκεφτόμουν τί μπορεί να εννοείτε “ορθογραφικά λάθη” και καθόλου δεν φανταζόμουν ότι κυριολεκτείτε.
    Σας ευχαριστώ για τα καλά σας λόγια.Μου δίνουν περισσότερη δύναμη.
    Για του παλιούς μαστόρους ήξερα.Κάποτε σε κάποιο κείμενο το έκανα κι εγώ. Για άλλους λόγους όμως.Για να κρατήσω το κόπι ράιτ. Όπως κάνουν στους οδικούς χάρτες όπου εισάγουν σκόπιμα ένα λάθος όνομα σε κάποιον δρόμο και πιάνεται ο αντιγραφέας.
    Βασικά δεν πιστεύω ότι είναι τέλεια τα κείμενα μου και φευ δεν είναι αυτός ο λόγος της φρικτής ανορθογραφίας μου.
    Έτσι κι αλλιώς
    “δεν υπάρχει τελειότης έχει σφάλμα η ανθρωπότης
    σε βαθεία κρίση ούσα έχασε την αρετούσα”
    μας το μαθαίνει χρόνια τώρα ο Ζουράρις ότι δεν υπάρχει “ακριβώς”,δεν υπάρχει “τέλειο”.Διεξάγω άλλωστε σκληρό αγώνα κατά των τελειομανών που εκτός ότι κομπάζουν για την τελειομανία τους θέλουν να μας κυβερνάνε κι όλας.
    Η δική μου μαστορική των κειμένων λέει τα εξής:
    1.ένα καλό κείμενο γράφεται μονοκοπανιά.Όπως η Αθηνά από το κεφάλι του Δία.
    2.ένα καλό κείμενο,πεζό ή έμμετρο,γράφεται σε τρεις μέρες!!!Ούτε σε πιο λίγες ούτε σε πιο πολλές.
    Το εν λόγω κείμενο γράφτηκε μονοκοπανιά το απόγευμα του Σταυρού.Αλλά παραβιάστηκε η δεύτερη συνθήκη.
    Το επιθυμητικό μου υπερίσχυσε και μαζί με το συναισθηματικό μου απέπεμψαν το λογιστικό. Το εξέθεσα σε συζήτηση πριν της ώρας του.
    Να λοιπόν τ’αποτελέσματα.
    Αν τώρα πιάσουμε τη μαστορική του λάθους θα πρέπει να πούμε ότι ο μηχανισμός που παράγει τα λάθη,τα όνειρα και τους…στίχους είναι ίδιος.Σε μένα λειτουργεί τελείως προβοκατόρικα.Με ωθεί στη δημιουργία υβριδικών λέξεων.Πχ:γράφω “όνηρο” και “πονειρό”(!)
    Προφανώς αντιμεταθέτει τις συλλαβές.Αποτέλεσμα δευτέρου βαθμού η υβριδική λέξη “πόνειρο”…”πόνειρα γλυκά “που λέμε(!)
    Κάτι τέτοιο έγινε εδώ με την λέξη “Πληρώτητα”.Είναι που “πληρώνω” όλο τον τελευταίο καιρό κ.Ζιάκα.Κι όχι μόνο τις αμαρτίες μου αλλά και το κράτος(!)
    Όσο για τη λέξη “επιθυμητικό” δεν μπορώ να δώσω άλλη εξήγηση από το ότι ήμουν ενθουσιασμένος με την καινούργια μου διατύπωση
    “επιθυμητική ευφυΐα” και ούτε καν το είδα.

  14. Τὴν προσοχὴ τῶν διαλεγομένων, παρακαλῶ!

    Ὑπάρχει ἕνα πρακτικὸ ζήτημα: σκεπτόμαστε νὰ ἐκδοθεῖ στὸ μέλλον ὁ διάλογος, μὲ τὶς εἰσηγήσεις τῆς ἐκδήλωσης ἀλλὰ καὶ μὲ τὴν διαδικτυακὴ προ-(καὶ μετὰ-)ἐργασία, σὲ ἕνα σχετικὸ βιβλίο. Γι’ αὐτὸ θὰ ἦταν σκόπιμο, ἂν σᾶς ἐνδιαφέρει ἡ προοπτικὴ νὰ συμπεριληφθεῖ ἡ συνεισφορά σας στὸ ἐν λόγῳ βιβλίο, νὰ ἔχει ὁ διάλογος τὴν μορφὴ ἄρθρων (ὁσοδήποτε μικρῶν) καὶ ἀνταπαντητικῶν ἄρθρων.

    Δηλαδή, λάβετε ὑπ’ ὄψιν σας ὅτι ὁ διάλογος πρέπει νὰ εἶναι σὲ μορφὴ εὐρύτερα δημοσιεύσιμη καὶ ὄχι σὲ μορφὴ chat room!

    (Γι’ αὐτὸ καὶ εἶναι σκόπιμο νὰ συμμετέχει ὁ καθεὶς ἐπωνύμως.)

  15. ΈΧΕΙ ΕΙΠΩΘΕΙ ΌΤΙ Η ΈΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ ΔΕΝ ΕΥΣΤΑΘΕΙ ΔΙΟΤΙ ΜΕ ΤΟΝ ΥΠΕΡΤΟΝΙΣΜΟ ΤΟΥ ΘΑ ΚΑΛΟΥΜΑΣΤΕ ΝΟΥΜΕΡΑ 1 2 3.
    ΩΣΤΟΣΟ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΣΤΗΡΙΖΟΜΕΝΟ ΣΤΗΝ ΤΡΙΑΔΟΛΟΓΙΑ ΕΤΣΙ ΟΠΩΣ ΜΑΣ ΤΗΝ ΠΑΡΕΔΩΣΑΝ ΟΙ ΚΑΠΠΑΔΟΚΕΣ ΔΕΝ ΕΜΕΙΝΑΝ ΤΟΣΟ ΣΤΟΝ ΑΡΙΘΜΟ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ (Π. Χ. ΤΡΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ 1 2 3) ΝΑΙ ΜΕΝ ΕΙΜΑΣΤΕ Ο ΚΑΘΕΙΣ ΜΟΝΑΔΙΚΟΣ ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΕΚΛΑΒΩ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΜΟΥ ΩΣ ΜΟΝΟ – ΜΟΝΑΔΑ ΑΛΛΑ ΩΣ ΣΧΕΣΗ ΥΠΑΡΧΩΝ. ΟΥΤΕ ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΑΡΧΕΙ ΟΤΙ ΑΥΤΟΣ ΕΠΕΙΔΗ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΕΝΑ ΕΙΝΑΙ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ Ή ΑΝΩΤΕΡΟΣ. ΑΡΑ Η ΔΙΑΦΟΡΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΑΛΛΑ ΠΟΙΟΤΙΚΗ. ΑΝ ΠΟΥΜΕ ΓΙΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΟΤΙ ΑΥΤΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΝΟΥΜΕΡΟ 1 ΕΙΝΑΙ ΠΡΩΤΟΣ ΜΕΤΑΞΥ ΙΣΩΝ, ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥ 1 (ΕΞΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΝΟΔΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ) 2 Ή ΤΟΥ 3 Κ.Ο.Κ. ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ ΔΙΝΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΑΓΑΠΗ-ΚΟΙΝΩΝΙΑ-ΣΥΝΥΠΑΡΞΗ ΚΙ ΟΧΙ ΣΤΑ ΝΟΥΜΕΡΑ.

    ΑΝ ΕΧΕΤΕ ΚΑΤΙ ΑΛΛΟ ΥΠΟΨΙΝ ΘΑ ΧΑΡΩ ΝΑ ΤΟ ΔΙΑΒΑΣΩ

    ΣΗΜΕΙΩΤΕΟΝ ΟΤΙ Ο ΓΕΡΟΝΤΑΣ ΣΟΦΡΩΝΙΟΣ ΑΝΑΦΕΡΕΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΡΙΘΜΟ ΤΡΙΑ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΑΓΑΠΩ ΑΡΑ ΥΠΑΡΧΩ

  16. Χαίρετε,
    Έχω ένα κείμενο με τίτλο:
    [b]Από το χάος στο πρόσωπο, εν Πνεύματι Αγίω, Προσωπικά και πνευματικά μέσα για τη δημιουργική αντιμετώπιση του χάους.[/b]
    Είναι ένα κείμενο 15 σελίδων που θα ήθελα να καταθέσω σ’ αυτό το δημόσιο διάλογο. Μπορώ να σας το στείλω ως συνημμένο αρχείο (Word) σε κάποιο e-mai;
    Με εκτίμηση
    ΑΜΣ
    Ομ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

  17. Αξιότιμε κε Γερούκαλη κι εγώ έχω ένα κείμενο για το πρόσωπο να σας το στείλω στο email που γράφετε παραπάνω ή να το φέρω εκείνη την ημέρα του διαλόγου?

    Σδούκος Παναγιώτης
    Θεολόγος

  18. Αγαπητέ κε Παναγιώτη Σδούκο,
    βεβαίως και το περιμένουμε.
    Με την ευκαιρία αυτή όσοι θέλουν να καταθέσουν κείμενα, να τα στείλουν στην αναφερόμενη ηλεκτρονική διεύθυνση.
    Όλα τα κείμενα θ τύχουν προσοχἠς, θα παρουσιασθούν στην εκδήλωση και θα συμπεριληγθούν στον τόμο των πρακτικλων.
    Με εκτίμηση
    Δημήτριος Γερούκαλης
    Κως.

  19. Ἀπὸ τὸ χάος στὸ πρόσωπο, ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ
    Προσωπικὰ καὶ πνευματικὰ μέσα για τῇ δημιουργικὴ ἀντιμετωπιση τοῦ χάους
    Ἀλεξάνδρου Μ. Σταυροπούλου
    Ὁμ. Καθηγητῆ τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
    Εἰσαγωγικὲς παρατηρήσεις
    Ἀκοῦμε συχνὰ τὴ φράση ὅτι «ζοῦμε εἰς ἕνα χαώδη αἰώνα» . Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ὁ κόσμος, κάποιες μέρες, μοιάζει μὲ ἕνα ἄπειρο χάος. Ἡ σύγχυσή του εἶναι τόσο μεγάλη, ποὺ ὅταν ἀντικρίζουμε τὸν ἑαυτό μας μᾶς καταλαμβάνει ἴλιγγος μπροστὰ στὴν ἴδια μας τὴν ὕπαρξη . Ὅλοι μας λοιπὸν βρισκόμαστε ἢ ἔχουμε τὴν ἐντύπωση ὅτι βρισκόμαστε συχνὰ μπροστὰ σὲ καταστάσεις ἢ ἀντιμετωπίζουμε γεγονότα, ἐσωτερικὰ ἢ ἐξωτερικά, ποὺ θὰ μπορούσαμε νὰ χαρακτηρίσουμε ὡς χαώδη. Πάντως τὸ πιὸ οὐσιαστικὸ πρόβλημα γιὰ τὸ σημερινὸ ἄνθρωπο φαίνεται νὰ εἶναι τὸ πῶς θὰ βαδίσει ἀπὸ τὸ χάος στὸ πρόσωπο. Σὲ πρῶτο στάδιο εἶναι πάντως ἀναγκαῖο νὰ προσδιορίσουμε πῶς γίνεται ἀντιληπτὸ ἀπὸ τὸν περισσότερο κόσμο αὐτὸ τὸ χάος.
    Γιὰ ν’ ἀπαντήσουμε σ’ αὐτὸ τὸ ἐρώτημα βασιστήκαμε κυρίως σὲ ἄμεσες συζητήσεις ποὺ εἴχαμε μὲ ἀνθρώπους ποὺ μᾶς συμβουλεύονται εἴτε γιὰ λόγους ψυχολογικοὺς εἴτε ποιμαντικούς, καὶ σὲ συζητήσεις μὲ ἐξομολόγους, ποιμένες ποὺ ἀσκοῦν συμβουλευτικὸ ἔργο καὶ συναδέλφους ψυχολόγους. Οἱ περισσότεροι ἀπὸ αὐτοὺς ἔχουν μία λίγο-πολὺ μακρὰ ποιμαντική, συμβουλευτικὴ καὶ ψυχοθεραπευτικὴ ἐμπειρία. Μποροῦν οἱ ἀπαντήσεις τους νὰ μὴν στοιχειοθετοῦν ἀντιπροσωπευτικὸ δεῖγμα μιᾶς ἔρευνας ἐπὶ τοῦ πεδίου, ἐντούτοις συνιστοῦν μία οὐσιαστικὴ προσέγγιση τοῦ θέματος. Ἀπὸ τὶς περιγραφὲς καὶ τὶς διευκρινήσεις ποὺ συνήθως δίδονται στὰ πλαίσια κλινικῶν καὶ ποιμαντικῶν περιπτώσεων μένει ἡ ἐντύπωση ὅτι τὸ χάος, γιὰ τὸ ὁποῖο κάνουμε λόγο, δανείζεται καὶ χρησιμοποιεῖ γιὰ νὰ εἰκονοποιηθεῖ ἕνα λεξιλόγιο «γεωγραφικοῦ» χαρακτήρα. Αὐτὸ δὲν ἀποκλείει βέβαια τὸ χάος νὰ προσδιορίζεται καὶ χρονικά: ὡς πρὸς τὴ σημερινή του δηλαδὴ κατάσταση σὲ σχέση μὲ τὴν παρελθοῦσα ἢ καὶ τὴ μέλλουσα.
    Ἐπιχειροῦμε λοιπὸν σ’ ἕνα πρῶτο μέρος νὰ κατατάξουμε ἔστω καὶ συνοπτικά, ἐννοιολογικὲς διευκρινίσεις γύρω ἀπὸ τὸ χάος, τὸ πῶς διαζωγραφεῖται τὸ ἐσωτερικὸ χάος μὲ εἰκόνες τοῦ ἐξωτερικοῦ, πῶς γίνεται αὐτὸ ἀντιληπτό, ποιὰ εἶναι τὰ συναισθήματα ποὺ προκαλεῖ καὶ τί τελικὰ οἱ ἄνθρωποι περιμένουν… Σπεύδουμε εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς νὰ τονίσουμε τὴν αἴσθηση ποὺ συνήθως ἀποκομίζουμε, ὅτι σὲ τέτοιου τύπου καταστάσεις ἐπικρατεῖ μία βαθειὰ προσδοκία ὑπερβάσεως τοῦ χάους καὶ ἐπαναφορᾶς τῶν ἀνθρώπων ἀπὸ τὸ χάσμα (κενὸ) σὲ στέρεο ἔδαφος, ἀπὸ τὴν ἀταξία σὲ τάξη, ἀπὸ τὰ ἀδιέξοδα στὴ διέξοδο, ἀπὸ τὰ ἐρείπια στὴν ἀναστήλωση. Ἀναμένουν δηλαδὴ οἱ ἄνθρωποι τὴν ὑπόδειξη μέσων καὶ τὴν εὕρεση λύσεων, οἱ ὁποῖες θὰ διευκολύνουν τὴν ἀντιμετώπιση αὐτοῦ τοῦ πολλαπλοῦ καὶ πολυσήμαντου χάους. Αὐτὸ τὸ ἐπιχειροῦμε στὸ δεύτερο καὶ ἐκτενέστερο μέρος τῆς εἰσηγήσεώς μας.
    Προβαίνουμε λοιπὸν εὐθὺς ἀμέσως σὲ μιὰ ἀναλυτικότερη ἔκθεση μιᾶς χωρο-χρονικῆς προσεγγίσεως τοῦ χάους.

    Α. Χάος: Προσέγγιση χωρο-χρονικὴ
    1. Στὶς περιγραφὲς τῶν ἀτόμων ἐπανέρχονται ἰδιαιτέρως οἱ εἰκόνες τοῦ κενοῦ, τοῦ γκρεμοῦ στὸ χεῖλος τοῦ ὁποίου εὑρίσκονται , ἑνὸς χάσματος ἀγεφύρωτου.
    Εὐρισκόμενοι σ’ αὐτὸ τὸ κενὸ ἔχουν τὴν ἐντύπωση ὅτι τὸ ἔδαφος ὑποχωρεῖ σὰν ἀπὸ σεισμό, ἡ γῆ ἀνοίγει νὰ τοὺς καταπιεῖ, δὲν μποροῦν νὰ στηριχθοῦν πουθενά, βυθίζονται, βουλιάζουν σὰν σὲ τέλμα. Μπροστὰ στὸ γκρεμό, γλιστροῦν καὶ πέφτουν στὴν ἄβυσσο, στὸ βάραθρο. Στὴν πτώση τους δὲν βρίσκουν ἀπὸ ποῦ νὰ πιαστοῦν, γιὰ νὰ συγκρατηθοῦν. Μπροστὰ στὸ χαῖνον χάσμα βλέπουν ὅτι δὲν μποροῦν νὰ τὸ διαβοῦν ἢ δὲν τολμοῦν νὰ τὸ περάσουν, γιατί διαβλέπουν τὸν κίνδυνο νὰ πέσουν στὸ βάραθρο ποὺ ὑπάρχει ἀπὸ κάτω. Ἡ ἔλλειψη τόλμης νὰ τὸ περάσουν ὀφείλεται πιθανὸν στὸν φόβο ποὺ ἔχουν, ὅτι σὲ περίπτωση ποὺ πέσουν σ’ αὐτὸ τὸ βάθος, δὲν θὰ μπορέσουν πιὰ νὰ ξανασηκωθοῦν.
    Αὐτὴ εἰκόνα τοῦ ἐξωτερικοῦ χάους ἀντικειμενοποιεῖ τὴν αἴσθηση ποὺ ἔχουμε πολλοὶ ἑνὸς ἐσωτερικοῦ χάους καὶ κενοῦ, ἑνὸς δυσθεώρητου καὶ ἀπύθμενου βάθους ποὺ διαπιστώνουμε ὅτι εἶναι ἀμέτρητο καί, ἂν ἀφεθοῦμε καὶ κυλήσουμε μέσα σ’ αὐτό, τίποτε δὲν θὰ μπορεῖ νὰ μᾶς ἐπαναφέρει ἐπάνω. Τὸ ἐξωτερικὸ χάος σηματοδοτεῖ τὸ ὑπάρχον ἐσωτερικὸ χάος, τὸ παριστάνει, τὸ μορφοποιεῖ, τὸ σχηματίζει, τὸ ὀπτικοποιεῖ προσδίδοντας του εἰκόνα συντελείας τοῦ κόσμου. Ἡ οὐσία αὐτοῦ του χάους, ἔτσι ὅπως γίνεται ἀντιληπτὸ στὴν καθημερινή μας ζωή, ἔγκειται στὴν ὕπαρξη μιᾶς καταστάσεως ποὺ μᾶς γεμίζει ἀπελπισία καὶ μᾶς ἀφαιρεῖ τὴ δύναμη ἐκείνη, ποὺ θὰ μᾶς ἔκανε νὰ ἐκτιναχτοῦμε πρὸς τὴ ζωή, ἔτσι ὅπως βρισκόμαστε βαθειὰ βυθισμένοι στὸ χάος. Ἔχουμε φτάσει τόσο βαθειά, ποὺ τίποτα πιὰ δὲν μποροῦμε νὰ ἐλπίσουμε ὅτι θὰ μᾶς ξαναφέρει στὴν ἐπιφάνεια. Τὸ χάος ἔγινε χαμός, ἀπώλεια. Μαζὶ μὲ τὸν Ψαλμῳδὸ ἀνακράζουμε: «Ἡ ζωή μου τῷ ἅδῃ ἤγγισε … ἔθεντό με ἐν λάκκῳ κατωτάτῳ» (Ψαλμὸς πζ΄ 4, 7). Σὲ τέτοιες στιγμὲς δὲν ἀποκλείεται ν’ ἀκούσουμε καὶ μεῖς τὴν ἀπάντηση ποὺ ἔδωσε ὁ Θεὸς εἰς τὸν Γέροντα Σιλουανὸ τοῦ Ἄθω: «Κράτει τὸν νοῦν σου εἰς τὸν ἃδην καὶ μὴ ἀπελπίζου» .
    2. Παράλληλη εἰκόνα χωροταξικῆς ὑφῆς εἶναι καὶ ἐκείνη ποὺ προβάλλει ἕνα σύνολο ὑλικῶν στὸ χῶρο σὲ κατάσταση ἀκαταστασίας, ἀταξίας, στὰ ὁποῖα ὑλικὰ δὲν μποροῦμε νὰ δώσουμε ἕνα σχῆμα, νὰ τὰ βάλουμε σὲ μία τάξη («πλίνθοι , λίθοι, κέραμοι ἀτάκτως ἐρριμμένα» ).
    Ἔτσι, στὴν παροῦσα περίπτωση τὸ χάος δὲν νοεῖται ὡς βάθος ἀβυσσαλέο ἀλλ’ ὡς ἀταξία, ἀκαταστασία, ἀμορφία, ἀνειδότητα , ἀσχημία (ἀ-σχημία• ἄλφα στερητικὸ + σχῆμα = μορφή). Ἐνῶ ἔχουμε δηλαδὴ ὅλα ἐκεῖνα τὰ στοιχεῖα ποὺ ἀπαιτοῦνται, δὲν ξέρουμε πῶς νὰ ἐνεργήσουμε, βάσει ποίου σχήματος, ποιᾶς εἰκόνας θὰ πρέπει νὰ τὰ συναρμολογήσουμε, ὥστε νὰ πάρουν κάποια συγκεκριμένη μορφή. Ὅλα εἶναι μπερδεμένα, δὲν μποροῦμε νὰ βροῦμε τὴν ἄκρη, δὲν ξέρουμε ἀπὸ ποῦ ν’ ἀρχίσουμε καὶ ποῦ νὰ τελειώσουμε. Εἶναι σὰ νὰ ἔχουμε νὰ παίξουμε ἕνα παιχνίδι μὲ κύβους ἢ νὰ σχηματίσουμε ἕνα puzzle καὶ οἱ ὁδηγίες λείπουν• ἔτσι ὅσο καὶ νὰ προσπαθοῦμε, τὰ κομμάτια ποὺ βάνουμε τὸ ἕνα δίπλα στὸ ἄλλο εἴτε δὲν ἀντιστοιχοῦν καθόλου -εἶναι δηλαδὴ ἄλλ’ ἀντ’ ἄλλων καὶ σὲ θέση ἀκατάλληλη- καὶ εἶναι ἄμορφα, εἴτε ἀνταποκρίνονται στὸ ἐλάχιστο καὶ ἀποδίδουν μία ἐλλειπτικὴ εἰκόνα, παραμορφωμένη. Ἐδῶ τὸ χάος ἀποδίδεται ὀπτικὰ μὲ τὴν ἀκαταστασία, τὴν ἀταξία ὑλικῶν ποὺ δὲν συναρμολογοῦνται.
    Ἡ ἀταξία ποὺ δημιουργεῖ κατὰ κάποιο τρόπο τὴν ἐντύπωση τοῦ χάους μπορεῖ νὰ κυριαρχεῖ ἐπίσης σὲ μία σειρὰ στοιχείων τὰ ὁποῖα, εὑρισκόμενα σὲ ἀκαταστασία καὶ σύγχυση μέσα μας, δὲν μποροῦν νὰ συμβάλουν στὴ λήψη ἀποφάσεων πρὸς τὴ μία ἢ τὴν ἄλλη κατεύθυνση καὶ νὰ δρομολογήσουν ἀνάλογη συμπεριφορά. Τὰ πάντα εἶναι ἀσαφῆ, μᾶς διαφεύγει ἡ λογικὴ ἀκολουθία, δὲν μποροῦμε νὰ διακρίνουμε τὸ πρακτέον. Τὴν ἀταξία αὐτὴ μποροῦμε νὰ χαρακτηρίσουμε ὡς ἀταξία λειτουργικὴ (fonctionnelle). Παραμένουμε ἀμήχανοι, ἀναποφάσιστοι, ἀποθαρρυμένοι καὶ ἀδρανεῖς.
    3. Ἡ ἔννοια τοῦ χάους ὡς ἀταξίας, ἀκαταστασίας μπορεῖ νὰ συσχετισθεῖ ἐπίσης μὲ τὴν διάσταση τοῦ χρόνου, μὲ τὸ πρὶν καὶ τὸ μετά. Ὑποθέτουμε κατὰ ταῦτα ὅτι τὸ χάος δὲν εἶναι ἕνα καὶ μοναδικό. Ὑπάρχει, δηλαδή, ἕνα χάος ποὺ θὰ ὀνομάζαμε πρωτογενὲς καὶ θὰ χαρακτηριζόταν ὡς ἐκείνη ἡ κατάσταση στὴν ὁποία ὑπάρχουν μὲν πολλὰ δομικὰ ὑλικὰ ἄλλα ἐν ἀμορφία, ἡ μορφὴ τους εἶναι, δηλαδὴ, σ’ αὐτὸ τὸ στάδιο ἀόρατος καθ’ ὅ ἀκόμα ἀκατασκεύαστος . Αὐτὸ τὸ χάος εἶναι ἐνδεχόμενο κάποια στιγμὴ νὰ πάρει μία μορφὴ ἢ ἀκόμα καὶ νὰ μὴ διαμορφωθεῖ καθόλου. Ἄλλη περίπτωση μπορεῖ νὰ εἶναι ἐκείνη κατὰ τὴν ὁποία, ἀφοῦ τὸ χάος θὰ ἔχει διαμορφωθεῖ, θὰ ἐπανέλθει πάλι σὲ κατάσταση χαοτικῆς ἀμορφίας. Τὸ δεύτερο τοῦτο χάος θὰ ἦταν δυνατὸ νὰ τὸ ὀνομάσουμε δευτερογενές. Κατὰ ταῦτα εἶναι εὐνόητο νὰ δεχθοῦμε ὅτι ἐλλοχεύει συνεχὴς κίνδυνος παλινδρομήσεων καὶ δημιουργίας ἀλλεπάλληλων χαωδῶν καταστάσεων μετὰ ἀπὸ μία πρώτη ἢ δεύτερη στοιχειωδῶς ἐπιτευχθεῖσα τάξη.
    Ἂν θέλουμε νὰ διαζωγραφίσουμε τὴν ἔννοια τοῦ δευτερογενοῦς χάους θὰ χρησιμοποιήσουμε τὴν εἰκόνα τοῦ γκρεμισμένου ἢ ἐρειπωμένου σπιτιοῦ. Εἶναι χαρακτηριστικὸ τὸ ἀπόσπασμα συνομιλίας μου μὲ κάποια κυρία ποὺ παρακολουθῶ: «Ἔχω τὴν αἴσθηση ὅτι ὅλα γκρεμίζονται μέσα μου, ἔλεγε• πέφτουν σὲ ἐρείπια. Οἱ πέτρες, οἱ σοβάδες ποὺ ξεκολλοῦν, ἡ σκόνη ποὺ σηκώνεται δὲν μοῦ ἐπιτρέπουν νὰ δῶ τίποτα. Ἐπικρατεῖ ἕνα μεγάλο χάος, ἀπὸ τὸ ὁποῖο δὲν ξέρω πῶς θὰ γλιτώσω, ἀσφυκτιῶ. Διερωτῶμαι μάλιστα ἂν θὰ μπορέσω κάποτε νὰ τὸ ξαναχτίσω, νὰ τὸ οἰκοδομήσω τὸ σπιτικό μου καὶ πῶς;». Τὸ περιστατικὸ αὐτὸ ἐντοπίζεται χρονικὰ λίγο καιρὸ μετὰ τὸν σεισμὸ στὴν Ἀθήνα τὸ ἔτος 1981. Ἐξωτερικὰ γεγονότα μποροῦν νὰ μορφοποιήσουν τὶς ἐσωτερικὲς παραστάσεις μας!
    Αὐτὴ ἡ ἐντύπωση τοῦ χάους ὡς ἐρειπίων δὲν ὁμολογεῖται μόνο σὲ σύγχρονους ποιμαντικοὺς ἢ ψυχοθεραπευτικοὺς διαλόγους. Ἴδιες ἐμπειρίες ἔχουν ἀποτυπωθεῖ καὶ στὰ βιβλικὰ κείμενα καὶ σὲ προσευχὲς τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως γιὰ παράδειγμα στὴν προετοιμασία τῶν πιστῶν γιὰ τὴν Θ. Μετάληψη: «Κύριε ὁ Θεός μου, οἶδα, ὅτι oὺκ εἰμὶ ἄξιος, οὐδὲ ἱκανός, ἵνα μου ὑπὸ τὴν στέγην εἰσέλθῃς τοῦ οἴκου τῆς ψυχῆς, διότι ὅλη ἔρημος καὶ καταπεσοῦσα ἐστι, καὶ οὐκ ἔχεις παρ’ ἐμοὶ τόπον ἄξιον τοῦ κλίναι τὴν κεφαλήν• ἀλλ’ ὡς ἐξ ὕψους δι’ ἡμᾶς ἐταπείνωσας σεαυτόν, συμμετρίασον καὶ νῦν τὴ ταπεινώσει μου» .
    4. Μία τέταρτη χαώδης κατάσταση εἶναι ἐκείνη ποὺ δίνεται μὲ εἰκόνες, ὅπως τοῦ πολλαπλοῦ ἀδιεξόδου, τοῦ λαβυρίνθου, τοῦ χαμένου δρόμου, ἡ τῶν δρόμων ποὺ δὲν ὁδηγοῦν πουθενά, ὅπου τοῖχοι ὑψηλοὶ ἡ τείχη ὑψηλὰ ἐμποδίζουν κάθε περαιτέρω διάβαση. Ἀποκλείεται κάθε δυνατότητα διαφυγῆς μας πρὸς τὰ ἔξω. Σ’ αὐτὲς τὶς περιπτώσεις ἔχουμε τὸ συναίσθημα ὅτι περιπλανιόμαστε ἄσκοπα, χωρὶς ἐλπίδα διεξόδου καὶ σωτηρίας. Εἴμαστε καταδικασμένοι καὶ ἀπελπισμένοι. Δὲν περιμένουμε καὶ δὲν ἐλπίζουμε σὲ βοήθεια ἀπὸ πουθενά.
    Αὐτὴ ἡ τετραπλῆ χωρο-χρονικὴ εἰκόνα τοῦ χάους ὡς ἀβύσσου, ὡς ἀταξίας, ὡς ἐρειπίων καὶ ὡς ἀδιεξόδου ἀποδίδει μὲ τρόπο παραστατικὸ τὴν ποικιλία ἐσωτερικῶν ἀνθρωπίνων καταστάσεων. Συγκεντρωμένες οἱ τέσσερις αὐτὲς ἐκδοχὲς τοῦ χάους, ἀπαντῶνται καὶ εἰκονογραφοῦνται κατὰ τρόπο παραστατικὸ στὰ ὄνειρά μας. Μὲ τὴν μορφὴ μάλιστα «ἐφιαλτῶν» πρὸς αὐτὴ τὴν κατεύθυνση (χαώδη) μᾶς κάνουν νὰ συνειδητοποιοῦμε αὐτὸ ποὺ σχετίζεται μὲ τὴν ἔννοια καὶ τὴν αἴσθηση τοῦ χάους. Ἐκεῖ, κατὰ τρόπο ἐντατικὸ καὶ συμπυκνωμένο, ἐκλύονται ὅλα ἐκεῖνα τὰ συναισθήματα καὶ οἱ θυμικὲς καταστάσεις ποὺ γεννιοῦνται , ὅταν βρισκόμαστε ὑπὸ τὴν ἐπήρεια τῶν χαωδῶν καταστάσεων ποὺ ἀναφέραμε στὶς προηγούμενες παραγράφους.

    Β. Τρόποι ἀντιμετωπίσεως τοῦ χάους
    1. Ἡ ὕπαρξη ὁδηγητικῆς εἰκόνας: ὁ Χριστὸς
    Ἔχοντας φθάσει σ’ αὐτὸ τὸ σημεῖο εἶναι φυσικὸ νὰ διερωτώμεθα μὲ ποιοὺς τρόπους, μὲ ποιὰ μέσα θ’ ἀντιμετωπίσουμε αὐτὸ τὸ χάος; Ἰδιαίτερα σὲ ὅ,τι ἀφορᾶ στὸν ἄνθρωπο, ἀναζητᾶμε τὴν εἰκόνα ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ τὸν ὁδηγήσει ἀπὸ τὴν ἀμορφία στὴν μορφή, ἀπὸ τὸ χάος στὸ πρόσωπο. Ὑπάρχει ἄραγε μία ὁδηγητικὴ εἰκόνα, ποὺ μὲ τὴν βοήθειά της θὰ μποροῦσε ν’ ἀντιμετωπίσει δημιουργικὰ αὐτὸ τὸ χάος;
    Ὅταν λέμε κάτι τέτοιο, δὲν ἀναφερόμαστε πρωτίστως στὴν ὕπαρξη προτύπων συμπεριφορᾶς, βάσει τῶν ὁποίων θὰ ὑπερβοῦμε χαώδεις καταστάσεις καὶ γεγονότα καθημερινὰ ποὺ μᾶς βασανίζουν καὶ ποὺ εἶναι συνήθως συμπτώματα ἑνὸς βαθύτερου χάους ποὺ ὑπάρχει μέσα μας. Ἐννοοῦμε κυρίως τὴν ὕπαρξη μίας ὁδηγητικῆς εἰκόνας, ποὺ θὰ μορφοποιήσει αὐτὸ τὸ βαθύτερο χάος καὶ θὰ βοηθήσει τελικὰ στὴν ὑπέρβαση καὶ αὐτῶν τῶν ἐπὶ μέρους ἐξωτερικῶν χαῶν. Ἐννοοῦμε ἀκόμα μία εἰκόνα ποὺ θὰ εἶναι βαθύτατα προσωπική, δὲν θὰ εἶναι δηλαδὴ ξένη στὸ πρόσωπο καὶ ἐπιβεβλημένη ἔξωθεν, ἀλλὰ θὰ ἀνταποκρίνεται στὴ βαθύτερη φύση τοῦ ἀνθρώπου γιὰ νὰ δυνηθεῖ ὅμως νὰ μορφοποιηθεῖ θὰ ἔχει ἀνάγκη ὄχι μόνο τῶν οἰκείων προσωπικῶν δυνάμεων τοῦ ἀνθρώπου ἀλλὰ καὶ ἐκείνων τῶν δυνάμεων ποὺ θὰ τὶς ὀνομάζαμε θετικὲς πνευματικές. Ἐπισημαίνουμε, ὅμως, τὴν ὕπαρξη ἄλλων δυνάμεων (ἀρνητικῶν) ποὺ ἀντιτάσσονται σ’ αὐτὴ τὴν μορφοποίηση (βλ. πιὸ κάτω).
    Ἡ «ἐπίτευξη» τοῦ προσώπου ἀπὸ τὸ ὑπάρχον χάος θὰ ἀπαιτήσει προσπάθειες δημιουργικῆς πνοῆς καθότι ἡ πραγμάτωση τῆς εἰκόνας προϋποθέτει δυναμικὴ καὶ ὄχι στατικὴ ἀντιμετώπιση. Αὐτὸ ἄλλωστε ὑπαινίσσεται καὶ ὁ τίτλος τῆς εἰσηγήσεως: «Προσωπικὰ καὶ πνευματικὰ μέσα γιὰ τὴ δημιουργικὴ ἀντιμετώπιση τοῦ χάους». Ὁ ὑπότιτλος «ἀπὸ τὸ χάος στὸ πρόσωπο» μπορεῖ νὰ παραλλαγεῖ ὡς «ἀπὸ τὸ χάος στὸ Χριστό», γιατί εἴμαστε βαθύτατα πεπεισμένοι ὅτι τὸ πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ προβάλλει κατὰ τρόπο συγκεκριμένο τὴ μοναδικὴ εἰκόνα, βάσει τῆς ὁποίας θὰ συγκροτηθοῦμε ἀπὸ χαώδεις ὑπάρξεις σὲ πρόσωπα.
    Ἡ ἐπιλογὴ ἄλλωστε αὐτῆς τῆς εἰκόνος δὲν γίνεται κατὰ τρόπο αὐθαίρετο, δὲν ἐπιβάλλεται ἔξωθεν ἀλλὰ δένεται μὲ τὸ βαθύτερο εἶναι τοῦ ἀνθρώπου καθότι ὁ ἄνθρωπος ἐδημιουργήθη «κατ’ εἰκόνα Θεοῦ»(Γεν. 1, 27). Ἐξάλλου, στὴν πρόθεση τοῦ τριαδικοῦ Θεοῦ, ὅπως αὐτὴ διαφαίνεται στὴν Ἁγία Γραφή, ἦταν νὰ ποιήσει τὸν ἄνθρωπο «κατ’ εἰκόνα καὶ καθ’ ὁμοίωσιν» (Γεν. 1, 26). Ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμὴ τῆς συλλήψεως τοῦ ἀνθρώπου ὡς δημιουργήματος φάνηκε ἡ διαμορφωτικὴ ἐκείνη ἀρχή, ποὺ θὰ καθόριζε τὴν ἀνάπτυξή του. Ὁ ἄνθρωπος θὰ γινόταν αὐτὸ ποὺ ἦταν ἤδη στὴ οὐσία του, εἰκόνα δηλαδὴ τοῦ Θεοῦ κατ’ εἰκόνα. Αὐτὸ ποὺ δὲν ἦταν ἀκόμα ἐμφανὲς βρισκόταν στὸν ἐσώτατο πυρήνα του, ἀόρατο καὶ ἀκατασκεύαστο, πρὸς ἐνέργεια.
    Ἡ δοκιμασία καὶ ἡ πτώση του δυσκόλεψε τὸν ἄνθρωπο στὸ νὰ ἔχει σαφῆ γνώση καὶ ἀντίληψη περὶ εἰκόνος καὶ ὁμοιώσεως. Ἡ εἰκόνα ἔχει ἀμαυρωθεῖ καὶ ἦταν δυσδιάκριτη. Ὁ ἄνθρωπος ἔστρεψε τὴν προσοχή του σὲ θεοὺς καὶ εἴδωλα. ‘Ἔπρεπε νὰ ἔλθει τὸ πλήρωμα τοῦ χρόνου, γιὰ νὰ ἐξαποστείλει ὁ Θεὸς τὸν Υἱόν Του (Γαλάτ. 4, 4), ὁ ὁποῖος, καθὼς τονίζει ὁ Ἀπ. Παῦλος, «ἔστιν εἰκὼν τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀοράτου, πρωτότοκος πάσης κτίσεως» (Κολοσ. 1, 15), κι ἔτσι νὰ φανεῖ καθαρὰ τὸ κατ’ εἰκόνα καὶ τὸ καθ’ ὁμοίωσιν τοῦ ἀνθρώπου.
    Ὁ Ἅγ. Εἰρηναῖος ὁ Λουγδούνου ἐκφράζει αὐτὴν τὴν ἀλήθεια, ὅταν ὑποστηρίζει ὅτι: «ἐν τοῖς προσθεν χρόνοις ἐλέγετο μὲν κατ’ εἰκόνα Θεοῦ γεγονέναι τὸν ἄνθρωπον, οὐκ ἐδείκνυτο δέ. Ἔτι γὰρ ἀόρατος ἦν ὁ Λόγος, οὗ κατ’ εἰκόνα ὁ ἄνθρωπος ἐγεγόνει. Δία τοῦτο δὴ καὶ τὴν ὁμοίωσιν ρᾳδίως ἀπέβαλεν. Ὁπότε δὲ σὰρξ ἐγένετο ὁ Λόγος τοῦ θεοῦ, τὰ ἀμφότερα ἐπεκύρωσε• καὶ γὰρ καὶ τὴν εἰκόνα ἔδειξεν ἀληθῶς, αὐτὸς τοῦτο γενόμενος, ὅπερ ἦν ἡ εἰκὼν αὐτοῦ• καὶ τὴν ὁμοίωσιν βεβαίως κατέστησε, συνεξομοιώσας τὸν ἄνθρωπον τῷ ἀοράτῳ Πατρὶ» .
    Στὸν Ἰησοῦ Χριστό, λοιπόν, ὁ ὁποῖος «ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος» (Φιλιπ. 2, 7) κατέστη δυνατὸν «νὰ κατοικήσει πᾶν τὸ πλήρωμα τῆς θεότητος σωματικῶς» (Κολοσ. 2, 9). «Ὁ ἑωρακῶς τὸν Υἱὸν ἑώρακε τὸν Πατέρα» (Ἰω. 14, 9). Ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς ὑπολιμπάνει ὑπογραμμὸν (παράδειγμα) στὰ ἴχνη τοῦ ὁποίου ὀφείλουμε νὰ ἐπακολουθήσουμε (1 Πέτρ. 2, 21). Ἡ ἀκολουθία τοῦ Ἰησοῦ μᾶς προφυλάσσει ἀπὸ ἄστοχες περιπλανήσεις καθότι εἶναι ἐπιστροφὴ εἰς τὸν Ποιμένα καὶ Φύλακα τῶν ψυχῶν μας (1 Πέτρ. 2, 25).
    Συνεπῶς ἡ εἰκόνα ἐκείνη ἡ ὁποία θὰ μᾶς ὁδηγήσει ἔξω ἀπὸ τὸ χάος, τὸ κενό, τὴν ἀσάφεια, τὴν σύγχυση, τὴν πλάνη, εἶναι συγκεκριμένη, ἔχει ὡς ὄνομα «τὸ ὑπὲρ πᾶν ὄνομα» (Φιλιπ. 2, 9• πρβλ. Ἐφεσ. 1, 21), εἶναι ὁ Ἰησοῦς Χριστός. Ἡ εἰκόνα αὐτὴ ἔχει συγκεκριμένο περιεχόμενο, εἶναι κάτι τὸ «ἁπτό», τὸ πλῆρες. Ὁ χριστιανὸς μπορεῖ τώρα σύμφωνα μὲ αὐτὴν νὰ προχωρήσει στὴν μεταμόρφωσή του. Ὁ Ἀπ. Παῦλος, γιὰ νὰ καταστήσει σαφῆ τὴν μεταμόρφωση, χρησιμοποιεῖ τὴν εὐρηματικὴ εἰκόνα τοῦ ἐνδύματος …

    2. Ἡ εἰκόνα τοῦ ἐνδύματος: παλαιὸς καὶ καινὸς ἄνθρωπος
    Εἶναι ἀλήθεια ὅτι μὲ τὰ ροῦχα ἀλλάζει κανεὶς ἐμφάνιση• καὶ μάλιστα ἡ ἀλλαγὴ αὐτὴ τὸν ὑποχρεώνει νὰ φέρεται καὶ διαφορετικά. Τὸ ροῦχο ὑποχρεώνει (!) Τὸ ντύσιμο ἀπαιτεῖ μία εἰδικὴ προσοχή, νὰ φορᾶμε τὸ ροῦχο ὅπως πρέπει καὶ ἀνάλογα μὲ τὴ θέση μας. Ὁ χριστιανὸς, λοιπόν, στὴ θέση ποὺ βρίσκεται τώρα, ὀφείλει νὰ ὑποστεῖ ἕναν μετασχηματισμό, μία μεταμόρφωση. Ἡ ἁμαρτία τὸν ὑποχρέωσε σὲ μία παραμόρφωση κι ἔτσι βρίσκεται μὲ τὰ ροῦχα τοῦ «παλαιοῦ ἀνθρώπου», σὰν τὸν ἄσωτο υἱό. Πρέπει λοιπὸν νὰ φορέσει τὴν στολὴ τὴν πρώτη (Λουκᾶ 15, 22). Νὰ ντυθεῖ τὸν «νέον ἄνθρωπον», νὰ φορέσει «τὰ καινούρια του», νὰ ἀνακαινισθεῖ σύμφωνα μὲ τὰ χαρακτηριστικὰ τοῦ κτίσαντος αὐτὸν -«ἐνδύσασθαι τὸν καινὸν ἄνθρωπον τὸν κατὰ Θεὸν κτισθέντα» (Ἐφεσ. 4, 22-24)- δηλαδὴ «κατ’ εἰκόνα». Ἡ προτροπὴ τοῦ ‘Ἀποστόλου Παύλου γιὰ ἕνα καινούριο τρόπο ζωῆς συνδέεται μὲ αὐτὴν τὴν ἀνανέωση: «ἀπεκδυσάμενοι τὸν παλαιὸν ἄνθρωπον σὺν ταῖς πράξεσιν αὐτοῦ καὶ ἐνδυσάμενοι τὸν νέον τὸν ἀνακαινούμενον εἷς ἐπίγνωσιν κατ’ εἰκόνα τοῦ κτίσαντος αὐτὸν» (Κολοσ. 3, 9-10). Ἡ ὅλη διαδικασία τῆς συγκροτήσεως τοῦ κατ’ εἰκόνα μᾶς θυμίζει τελετουργικὸ ἀπεκδύσεως καὶ ἐνδύσεως. Σιγὰ σιγὰ χάνεται ἡ παλαιὰ εἰκόνα καὶ φορεσιὰ καὶ φανερώνεται ἡ καινούρια.
    Γιὰ νὰ συμβεῖ αὐτό, πρέπει νὰ ἀποβάλει ὃ χριστιανὸς τὴν ὀργή, τὸν θυμό, τὴν κακία, τὴν βλασφημία, αἰσχρολογία, τὸ ψεῦδος, ἀφοῦ πρῶτα ἔχει καθαρισθεῖ ἀπὸ πορνεία, ἀκαθαρσία, πάθος, κακὴ ἐπιθυμία, πλεονεξία. Στὴ συνέχεια θὰ πρέπει νὰ ντυθεῖ σπλάγχνα οἰκτιρμοῦ, χρηστότητα, ταπεινοφροσύνη, πραότητα, μακροθυμία, ἀμοιβαία συγχώρηση, ἀγάπη (βλ. Κολοσ. 3, 1-17).
    Ἐδῶ, ὅπως διαπιστώνουμε, ἔχουμε πλήρη ἀνανέωση ἐνδυματολο-γίου, ἡ ὁποία συντελεῖται μὲ διαδοχικὲς ἐπικαλύψεις. Δὲν πρόκειται δηλαδὴ γιὰ μία ἁπλῆ ἀλλαγὴ ρούχων: νὰ βάνουμε αὐτὸ ἀντὶ γιὰ τὸ ἄλλο. Ὁ στολισμὸς γίνεται, γιὰ νὰ ἐπιτύχουμε μία ἀνανέωση «κατ’ εἰκόνα», νὰ ἐνδυθοῦμε τὸν Χριστόν, νὰ γίνουμε Χριστόμορφοι. Οἱ προτάσεις ποὺ μᾶς κάνει ὁ Ἀπ. Παῦλος δὲν ἀποτελοῦν παρὰ ἐλάχιστο δεῖγμα τῶν χαρακτηριστικῶν τῆς εἰκόνας ποὺ πρέπει νὰ φέρουμε. Τὰ ὑπόλοιπα τὰ συναντᾶμε διάσπαρτα στὴν Ἁγία Γραφή.
    Βεβαίως τὰ χαρακτηριστικὰ αὐτὰ ὑποκινοῦν σὲ πράξεις, σὲ συμπεριφορά, σὲ ἐνεργοποίηση. Ὁ χριστοκεντρικὸς τονισμὸς φαίνεται πολὺ καθαρὰ στὸν στίχο 13, ὅπου ὁ Ἀπ. Παῦλος προτρέπει σὲ συγχώρηση: «χαριζόμενοι ἑαυτοῖς ἐάν τις πρός τινα ἔχῃ μομφήν• καθὼς καὶ ὁ Χριστὸς ἐχαρίσατο ὑμῖν, οὕτω καὶ ὑμεῖς». Τὰ δύο ἐπιρρήματα (καθώς, οὕτω) προσδιορίζουν τὴν σχέση εἰκόνας καὶ ὁμοιώσεως. Ὁ ἄνθρωπος τώρα, γιὰ νὰ δώσει μία μορφὴ στὴ ζωή του, γιὰ νὰ τὴν διαμορφώσει «κατ’ εἰκόνα», δὲν χρειάζεται πλέον ν’ αὐτοσχεδιάσει. Ἡ μορφὴ τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἡ μόνη ὁδηγητικὴ εἰκόνα γιὰ τὴν ὑπέρβαση τῆς ἀμορφίας, τοῦ χάους. Τὸ χάος μπορεῖ τώρα νὰ λάβει σχῆμα, μορφὴ πρὸς μία συγκεκριμένη κατεύθυνση…
    Εἶναι ἀσφαλῶς πολὺ σημαντικὸ νὰ μποροῦμε νὰ προσανατολισθοῦμε ἐμεῖς πρῶτα καὶ νὰ προσανατολίσουμε τὸν κόσμο ἔπειτα πρὸς μία τέτοια κατεύθυνση. Ἡ Χριστολογία ὡς Θεανθρωπολογία θὰ δείξει τὴν εἰκόνα, βάσει τῆς ὁποίας ὁ ἄνθρωπος θὰ συγκροτήσει τὸν ἑαυτό του καὶ δὲν θὰ χαθεῖ στὸ χάος. Τὴν εἰκόνα αὐτὴ μποροῦμε νὰ χαρακτηρίσουμε ὡς θεανθρώπινη σταθερά.

    3. Ἐνεργητικὴ φανέρωση τοῦ θελήματος: μεταγραφὴ τῆς εἰκόνας
    Θὰ πρέπει, ὅμως νὰ μὴ διαφεύγει τῆς προσοχῆς μας αὐτὸ ποὺ εἴπαμε λίγο πιὸ πάνω, ὅτι τὰ στοιχεῖα ποὺ συγκροτοῦν τὴν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἐνεργητικά, ἐμπεριέχουν μία βούληση (θέληση) γιὰ πραγμάτωση καὶ ταυτόχρονα ἐκφράζουν ἕνα θέλημα ποὺ πρέπει νὰ γίνει. Ἡ διακρίβωση βέβαια αὐτοῦ τοῦ θελήματος ἀπαιτεῖ μία ἀνακαίνιση τοῦ νοῦ μας (πνεύματος), ποὺ θὰ μᾶς κάνει ἱκανοὺς νὰ διακρίνουμε ποιὸ εἶναι τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ. Ὁ Ἀπ. Παῦλος εἶναι κατηγορηματικὸς ὡς πρὸς αὐτὸ τὸ σημεῖο. «Παρακαλῶ οὒν ὑμᾶς, ἀδελφοί. .. μὴ συσχηματίζεσθε τῷ αἰῶνι τούτῳ, ἀλλὰ μεταμορφοῦσθε τῇ ἀνακαινώσει τοῦ νοὸς ἡμῶν, εἰς τὸ δοκιμάζειν ὑμᾶς τί τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ, τὸ ἀγαθὸν καὶ εὐάρεστον καὶ τέλειον» (Ρώμ. 12, 1- 2). Ἡ τήρηση τέλος ἐκ μέρους μας τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ, στὶς ὁποῖες μεταγράφεται τὸ θέλημά Του, ἔχει ὡς ἀποτέλεσμα τὴ μόρφωση τοῦ Χριστοῦ μέσα μας, νὰ λαμβάνει ὁ ἄνθρωπος μορφὴ κατ’ εἰκόνα τοῦ κτίσαντος. Ἂς μὴ ξεχνᾶμε αὐτὸ ποὺ οἱ μεγάλοι ἀσκητὲς ὑποστηρίζουν, ὅτι «ὁ Κύριος εἰς τὰς ἰδίας ἐγκέκρυπται ἐντολάς, καὶ τοῖς ζητοῦσιν αὐτόν, κατὰ ἀναλογίαν εὑρίσκεται» .
    Ἡ ἐκ μέρους τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐνεργητικὴ φανέρωση τοῦ θελήματος τοῦ Θεοῦ ἦταν πολύτιμη βοήθεια πρὸς τοὺς ἀνθρώπους στὸ δρόμο τῆς ὁμοιώσεως. Ἤδη ὁ Ἴδιος εἶχε ξεκινήσει μία ἄλλη πορεία: στὴν ἀνυπακοὴ τῶν πρωτοπλάστων ἀντέταξε τὴν ὑπακοὴ τοῦ Χριστοῦ. Δὲν ἔμενε παρὰ νὰ βρεθοῦν καὶ ἄλλοι μιμηταὶ τοῦ Θεοῦ. Ὃ Ἀπ. Παῦλος ἐπισημαίνει αὐτὴν τὴν πτυχή: «γίνεσθε μιμηταὶ τοῦ Θεοῦ» (Ἐφεσ. 5, 1). Ὃ ἴδιος προβάλλει τὸ δικό του παράδειγμα, γιὰ νὰ βοηθήσει τοὺς χριστιανούς. Φαίνεται ὅτι δὲν εἶναι εὔκολη ἡ μίμηση, γι’ αὐτὸ προτείνει μία διαδοχική, ἔμμεση προσέγγιση: «μιμηταὶ μου γίνεσθε καθώς κἀγώ Χριστοῦ» (1 Κορ. 11, l • 4, 16 καὶ ἀλλοῦ). Αὐτὴ ἡ μόρφωση τοῦ Χριστοῦ μέσα μας εἶναι μία ἀναδημιουργία, μία δεύτερη γέννηση. Ὡς πνευματικὸς πατέρας τὸ γνωρίζει πολὺ καλά. Συγκρίνει τὴ διαδικασία αὐτὴ μὲ μία κύηση, μὲ ἕναν τοκετό. «Τέκνα μου, οὕς πάλιν ὠδίνω, ἄχρις οὖ μορφωθῇ Χριστὸς ἐν ὑμῖν» (Γαλάτ. 4, 19).
    Ἡ μίμηση τοῦ Χριστοῦ ἀποδείχτηκε καίριο πρόβλημα σὲ Ἀνατολὴ καὶ Δύση. Εἴτε ὡς «μίμηση τοῦ Ἰησοῦ Χριστού» (imitatio Christi) εἴτε ὡς «Ζωὴ ἐν Χριστῷ» ἀπασχόλησε πολλοὺς συγγραφεῖς στὴν προσπάθειά τους νὰ μεταγράψουν τὸ Εὐαγγέλιο στὴ ζωὴ τὸν πιστῶν καὶ νὰ καθοδηγήσουν τοὺς χριστιανοὺς «νὰ πολιτεύονται ἀξίως τοῦ Εὐαγγελίου τοῦ Χριστοῦ» (Φιλιπ. 1, 27) . Οἱ προσπάθειες ποὺ καταβλήθηκαν καθ’ ὅλη τὴν Ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας, δείχνουν ὅτι αὐτὴ ἡ μεταγραφὴ τῆς εἰκόνας στὴ ζωὴ τῶν ἀνθρώπων δὲν θεωρήθηκε ποτὲ ὡς κάτι τὸ αὐτονόητο. Δὲν πρόκειται δηλαδὴ γιὰ μία ἁπλῆ ἀντιγραφή, μία πανομοιότυπη ἀναπαραγωγὴ ἑνὸς ὁδηγητικοῦ σχήματος, ποὺ γίνεται αὐτόματα καὶ μηχανικὰ σὰν στείρα μιμητικὴ ἀπομίμηση. Πάντοτε θεωρήθηκε ὡς ἕνας ἐλεύθερος μετασχηματισμὸς στὴν προσωπικὴ ζωὴ τοῦ καθενός, ποὺ εἶναι μοναδική. Ἡ μοναδικότητα τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου ὑποβάλλει τὴν ποικιλία τῆς μεταγραφῆς τόσο τῆς εἰκόνας ὅσο καὶ τῆς ἐνεργητικῆς φανέρωσης τοῦ θελήματος τοῦ Θεοῦ στὴν ζωὴ τοῦ καθενός μας. Ἡ ἔκβαση δὲν εἶναι ἐκ τῶν προτέρων καθορισμένη. Θὰ τολμούσαμε νὰ ὑποστηρίξουμε ὅτι περισσότερο ἔχουμε νὰ κάνουμε μὲ ἕνα εἶδος μετάλλαξης παρὰ μὲ στερεοτυπικὴ ἀπομίμηση. Τὶς διαφοροποιήσεις ποὺ παρουσιάζονται δὲν θὰ τὶς θεωρούσαμε ὡς ἀποκλίσεις, ἐγγράφονται στὸν κανόνα τῆς ὁμοιώσεως ποὺ ἐπιτρέπει τυχὸν παραλλαγές. Αὐτὸ ὅμως δὲν πρέπει νὰ μᾶς κάνει νὰ λησμονοῦμε ὅτι ὁ Θεὸς προόρισε τὸν ἄνθρωπο νὰ γίνει «σύμμορφος τῆς εἰκόνος τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ» (Ρωμ. 10, 29).

    4. Τὸ παράδειγμα τῆς βυζαντινῆς εἰκονογραφίας
    Θὰ θέλαμε τώρα νὰ φέρουμε ἕνα παράδειγμα ἀπὸ τὴ βυζαντινὴ εἰκονογραφία, γιὰ νὰ μπορέσουμε νὰ προσεγγίσουμε καλλίτερα αὐτὸ τὸ θέμα, εἰκόνα-ὁμοίωση, μὲ ὅλες τὶς νόμιμες παραλλαγὲς καὶ διαφοροποιή-σεις ποὺ ἐπιτρέπει.
    Ὅπως εἶναι γνωστό, ἡ βυζαντινὴ ζωγραφικὴ δὲν χρησιμοποιεῖ ἀνθρώπινα μοντέλα, ποὺ ποζάρουν γιὰ τὴν ἀπεικόνιση τοῦ προσώπου τοῦ Χριστοῦ ἢ ἄλλων προσώπων ποὺ ἀποτυπώνονται στὰ ἔργα της. Ὁ κάθε βυζαντινὸς ἁγιογράφος -παλαιότερος ἢ καὶ σύγχρονος ποὺ ζωγραφίζει μὲ τὴν βυζαντινὴ τεχνοτροπία- σύμφωνα μὲ τὴ Χάρη ποὺ τοῦ παραχωρεῖται, σχηματίζει μέσα του μία ἀντίληψη γιὰ τὸ πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ καί, σύμφωνα μὲ τὸ καλλιτεχνικὸ χάρισμα (ταλέντο) ποὺ διαθέτει, δίδει μορφὴ σ’ αὐτὸ τὸ πρόσωπο πάνω σὲ μία ἐπιφάνεια (σανίδα ἢ τοῖχο). Ἀνάλογα μὲ τὴν πνευματικὴ θεωρία τοῦ προσώπου τοῦ Χριστοῦ ἀνακλᾶται αὐτὸ τὸ πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ στὸν ἁγιογράφο καὶ ἐσωτερικεύεται. «Κατὰ τὴν καρδίαν τοῦ ἁγιογράφου» ἢ μᾶλλον σύμφωνα μὲ τὴν κατάσταση τῆς καρδίας του συγκροτεῖ καὶ σχηματίζει ὁ ἁγιογράφος τὴν εἰκόνα τοῦ προσώπου τοῦ Χριστοῦ. Ἡ ὑπὸ διαφόρων βυζαντινῶν ἁγιογράφων διαφοροποιημένη ἀπεικόνιση τοῦ προσώπου τοῦ Χριστοῦ φανερώνει αὐτὴν τὴν ποικιλία ἀποτυπώσεως τῆς «εἰκόνος» σὲ διαφορετικοὺς ἀνθρώπους καθ’ ὁδὸν πρὸς τὸ «κὰθ ‘ ὁμοίωσιν ». Ἡ εἰκόνα (ἔργο τέχνης) ποὺ ὁ ἁγιογράφος δημιουργεῖ εἶναι μία προβολὴ αὐτοῦ ποὺ συμβαίνει στὴν καρδιά του. Ἡ ἁγιογραφία γίνεται ἕνα κατ’ ἐξοχὴν καρδιακὸ (καρδιογνωστικὸ) προβολικὸ κριτήριο («test projectif») .
    Θὰ μπορούσαμε ἀκόμα νὰ ἀνακαλέσουμε στὴ μνήμη) μας μία ἄλλη ὄψη σχεδὸν τοῦ ἴδιου τρόπου προσέγγισης. Θέλουμε νὰ χρησιμοποιήσουμε γι’ αὐτὸ ἕνα παράδειγμα ἀπὸ τὴ δυτικὴ ἐκκλησιαστικὴ ζωγραφική, ποὺ χρησιμοποιεῖ σὲ πολλὲς περιπτώσεις ζωντανὰ μοντέλα γιὰ τὰ ἔργα της. Ἀναφέρεται λοιπὸν ὅτι, ὅταν ὁ Λεονάρδο Ντὰ Βίντσι ζωγράφιζε τὸν Μυστικὸ Δεῖπνο, χρησιμοποίησε τὸ ἴδιο μοντέλο γιὰ νὰ παραστήσει τὸ πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ καὶ τὸ πρόσωπο τοῦ Ἰούδα, μὲ χρονικὴ ἀπόσταση ὀλίγων ἐτῶν τὸ ἕνα ἀπὸ τὸ ἄλλο. Στὴν ἱστορία αὐτὴ συναντοῦμε τὴν ἴδια ἀρχὴ τῆς ἐξάρτησης αὐτοῦ ποὺ παρουσιάζουμε ἐξωτερικὰ ἢ «προβάλουμε», ἀπὸ αὐτὸ ποὺ βιώνουμε. Τὸ πρόσωπο τοῦ ἀνθρώπου εἶναι συνάρτηση τῆς ζωῆς ποὺ κάνει. Ἔτσι μόνον ἐξηγεῖται πὼς ὁ ἴδιος ἄνθρωπος μπορεῖ νὰ ἐμπνεύσει μὲ τὸ πρόσωπό του σ’ ἕναν ζωγράφο τὸ πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ ἢ τὸ πρόσωπο τοῦ Ἰούδα καὶ τοῦτο σύμφωνα μὲ τον τρόπο ζωῆς ποὺ ἔκανε σὲ μία δεδομένη χρονικὴ περίοδο, ὅπως στὴν περίπτωση ποὺ μόλις ἀναφέραμε.

    5. Μοναδικότητα προσώπων καὶ περιστάσεων – Ποιμαντικὴ συμπαράσταση
    Ἂς ἐπανέλθουμε τώρα, γιὰ νὰ ποῦμε ὅτι ἐπ’ αὐτῆς τῆς βάσεως τῆς μοναδικότητος τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου στηρίζεται κάθε προσπάθεια μιμήσεως, μορφώσεως τοῦ Χριστοῦ ἐν ἡμῖν, τῆς ἐφαρμογῆς τοῦ θελήματoς τοῦ Θεοῦ.
    Μοναδικὲς εἶναι ἐπίσης οἱ περιστάσεις καὶ οἱ συνθῆκες ὑπὸ τὶς ὁποῖες ζοῦν τὰ συγκεκριμένα πρόσωπα. Θὰ λέγαμε ὅτι πολλὲς φορὲς ἀντιμετωπίζουν χαώδεις καταστάσεις καὶ γεγονότα μέσα στὰ ὁποῖα πρέπει νὰ πάρουν ἀποφάσεις, ποὺ θὰ συμβάλουν στὸ νὰ γίνει τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ ἐπὶ τῆς γῆς ὡς ἐν οὐρανῳ. Σ’ αὐτὴ τὴν ἀναζήτηση ὁ ἄνθρωπος δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι μόνος, δὲν τὰ βγάνει πέρα μόνος του, γιατί πρέπει νὰ τηρηθοῦν λεπτότατες ἰσορροπίες τὶς ὁποῖες δὲν μπορεῖ νὰ ἐγγυηθεῖ ὁ ἴδιος.
    Ἡ θέση τῆς ἐκκλησίας εἶναι πολὺ λεπτὴ κατὰ τὴν ἄσκηση τῆς συμβουλευτικῆς της. Γιατί ἀφ’ ἑνὸς πρέπει νὰ εἶναι στὴν ἀνοικτὴ ἀκρόαση τοῦ ὁποιουδήποτε ποὺ ἔρχεται νὰ τῆς ἐκθέσει τὰ προβλήματά του καὶ ν’ ἀναζητήσει κάποια λύση. Ἀφ’ ἑτέρου ἐμεῖς γνωρίζουμε ὅτι κατὰ κύριο λόγο ἡ ἀναφορὰ μας εἶναι ἡ Ἐκκλησία καὶ ἡ λύση στὸ πρόβλημα ποὺ μᾶς τίθεται, θὰ πρέπει νὰ προέλθει ἀπὸ τὶς δικές της πηγές, ἀσχέτως ἂν χρησιμοποιοῦμε ἐπιτυχῶς καὶ ἄλλες θύραθεν πηγὲς καὶ μεθόδους. Ὁ,τιδήποτε λοιπὸν μᾶς ζητηθεῖ ὡς λύση ἢ ὡς ἀπόφαση πρέπει νὰ θεωρηθεῖ κάτω ἀπὸ τὸ πρῖσμα τῆς συμφωνίας μὲ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ.
    Ἡ μὴ συμφωνία μὲ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ ὡς ἁμαρτία, εἶναι δημιουργὸς χάους, συγχύσεως, ἀμαυρώσεως τῆς εἰκόνας, καταστροφῆς μέχρις ἐξαφανίσεως τῶν χαρακτηριστικῶν της. Ἀσφαλῶς δὲν ἔχουμε πάντα τὴν εὐχέρεια νὰ ἐπιβάλλουμε τὴν ἐφαρμογὴ τοῦ θελήματος τοῦ Θεοῦ ἢ τὴν ἀποφυγὴ τῆς ἁμαρτίας. Μποροῦμε ὅμως κατὰ τὴ συμβουλευτική μας διακονία νὰ ἀναζητήσουμε αὐτὸ τὸ θέλημα, νὰ τὸ προτείνουμε καὶ νὰ στηρίξουμε τὴν ἀπόφαση γιὰ ἐφαρμογή του ἢ γιὰ ἀποφυγὴ τῆς ἁμαρτίας.
    Ἐάν, ὅπως ἀναφέραμε πιὸ πάνω, ἡ ὁδηγητικὴ εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ εἶναι μία δυναμικὴ φανέρωση τρόπου ζωῆς καὶ ἐνεργητικὴ φανέρωση τοῦ θείου θελήματος, τότε εἶναι φυσικὸ νὰ προκαλεῖ καὶ νὰ παροτρύνει τὸν ἄνθρωπο, ποὺ πλάστηκε κατ’ εἰκόνα καὶ καθ’ ὁμοίωσιν, σὲ ἀνάλογη δράση. Θεωροῦμε λοιπὸν τὴν ἀναζήτηση τοῦ θελήματος τοῦ Θεοῦ, ἔτσι ὅπως πραγματοποιήθηκε ἀπὸ τὸν πρωτότοκο ἀδελφό μας, τὸν Χριστό, καὶ ὅπως μπορεῖ νὰ πραγματοποιηθεῖ ἀπὸ ἐμᾶς σὲ παροῦσες ἀνάγκες, περιστάσεις καὶ καθημερινὲς καταστάσεις, ὡς μία προσπάθεια δημιουργικῆς ἀντιμετώπισης καὶ ὑπέρβασης τοῦ χάους. Δημιουργικὴ κατὰ ταῦτα ἀντιμετώπιση τοῦ χάους σημαίνει τὴν ἐπὶ προσωπικῆς βάσεως μεταγραφὴ τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ καὶ τοῦ θελήματός Του μέσα στὸ καθημερινό.
    Αὐτὴ ὅμως ἡ μεταγραφὴ δὲν μπορεῖ νὰ σηριχθεῖ μόνο στὶς προσωπικὲς δυνάμεις, τὶς δυνάμεις καὶ τὰ μέσα ποὺ διαθέτει εἴτε ὁ σύμβουλος εἴτε ὁ συμβουλευόμενος εἴτε καὶ οἱ δύο μαζί. Ἡ «πληροφορία» γιὰ τὸ «τί τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ, τὸ ἀγαθὸν καὶ εὐάρεστον καὶ τέλειον» ποὺ τοὺς ἀφορᾶ στὴν ἰδιαίτερη καὶ συγκεκριμένη περίπτωσή τους ὑπερβαίνει τὴ στενὴ προσωπικὴ δυαδικὴ σχέση συμβούλου-συμβουλευομένου ἐγγράφεται σὲ πολυδύναμα πλαίσια ποὺ ἐμπνέονται καὶ ἐνδυναμώνονται ἀπὸ τὴν παρουσία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

    6. Συσπείρωση θετικῶν δυνάμεων ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ
    Μὴ λησμονοῦμε ὅτι ἡ ἐπαγγελία τοῦ Πατέρα, ἡ ἀποστολὴ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐκ μέρους τοῦ Υἱοῦ τὴν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς, ἡ ἔνδυση τῶν μαθητῶν μὲ δύναμιν ἐξ ὕψους (Λουκ. 24, 49) συνιστοῦν τὴ νέα πραγματικότητα τῆς Ἐκκλησίας . Τὸ Ἅγιον Πνεῦμα παρακαλεῖ καὶ ὁδηγεῖ εἰς πᾶσαν τὴν ἀλήθειαν (Ἰω. 16, 13), διδάσκει καὶ θυμίζει ὅλα ὅσα εἶπε κατὰ τὴν ἐπίγεια παρουσία Του Ἐκεῖνος (Ἰω. 14, 26). Ἡ Ἐκκλησία εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς συνειδητοποίησε τὴν συμπαράσταση καὶ καθοδήγηση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στὴ ζωή της καὶ κάθε τί ποὺ ὀνομάζεται πνευματικὸ ἔχει κατὰ κύριο λόγο τὴν ἀφετηρία του καὶ τὴν ἀναφορά του στὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον. Ὡς σκοπὸς ἄλλωστε τῆς χριστιανικῆς ζωῆς τίθεται ἡ ἀπόκτηση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος (Ἅγιος Σεραφεὶμ τοῦ Σάρωφ).
    Τὸ Ἅγιον Πνεῦμα, τὸ τρίτο πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος, εἶναι ἐκεῖνο, ποὺ ἐπιφερόμενο, ὅπως τὸν καιρὸ τῆς Δημιουργίας ἐπάνω τοῦ ὕδατος (Γεν. 1, 2), ἔτσι καὶ ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς ἐπάνω στὸ σύνολο τῶν ψυχοσωματικῶν μας δυνάμεων, συντελεῖ στὴ διαμάρφωση τοῦ χάους σὲ πρόσωπο, ἐπιχειρεῖ νὰ καταστήσει ὁρατὸ τὸ ἀόρατο καὶ νὰ κατασκευάσει τὸ ἀκατέργαστο. Διαισθανόμαστε αὐτὴ τὴ διαδικασία, ὅταν ἀναφωνοῦμε μὲ τὸν Ψαλμῳδὸ «σὺ ἐκτήσω τοὺς νεφρούς μου, Κύριε, ἀντελάβου μου ἐκ γαστρὸς μητρός μου• …. τὸ ἀκατέργαστόν μου εἶδον οἱ ὀφθαλμοί σου» (Ψαλμ. 138, 13, 16). Ἡ διαδικασία αὐτὴ συνεχίζεται καὶ μετὰ τὴν γέννηση γιατί, ὅπως ξέρουμε, τὸ πρόσωπο δὲν γεννᾶται, γίνεται• ὑφίσταται μία μακρὰ ἀνάπτυξη πρὸς τὴν τελειότητα. Ἡ ἀνάπτυξη αὐτὴ μπορεῖ νὰ συντελεσθεῖ μόνο στὰ «φυσικά» της πλαίσια, ποὺ εἶναι τὰ πλαίσια τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἀντιμετώπιση κατὰ ταῦτα τοῦ χάους μπορεῖ νὰ γίνει, μόνο ὅταν τὸ «προσωπικὸ» στὸ σύνολο τῶν ψυχοσωματικῶν δυνάμεών του τεθεῖ ὑπὸ τὴν ἐπήρεια τῶν διαμορφωτικῶν ἐνεργειῶν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Στὸ μέτρο, δηλαδὴ, ποὺ γινόμαστε ἀποδέκτες τῶν ἐνεργειῶν Του καὶ μορφωνόμαστε κατ’ εἰκόνα Χριστοῦ, ἐγκαταλείπουμε τὸ χάος, ὑποστασιαζόμαστε καὶ παίρνουμε πρόσωπο.
    Ἡ συνεργία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἀλλὰ καὶ ὅλων ἐκείνων ποὺ συνεργάζονται μαζί Του, ὑπὸ τὴν ἔμπνευσή Του, εἶναι ἀπαραίτητη. Χρειαζόμαστε πνευματοφόρους καὶ πνευματοκίνητους ἀνθρώπους, γιὰ νὰ μᾶς συμπαρασταθοῦν σ’ αὐτή μας τὴ μακρὰ διαδικασία ἀπὸ τὸ χάος στὸ πρόσωπο καὶ γιὰ τὴ δημιουργικὴ φανέρωση τοῦ θελήματος τοῦ Θεοῦ στὴ ζωή μας. Αὐτοὶ οἱ ὁποῖοι θὰ σταθοῦν ὁδηγοί μας σ’ αὐτὴ τὴ μακρὰ πορεία, ὀφείλουν οἱ ἴδιοι νὰ ἔχουν ὑποστεῖ αὐτὴ τὴ μεταμορφωτικὴ ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, νὰ ἔχουν γίνει οἱ ἴδιοι πρόσωπα, οὕτως ὥστε νὰ συμπαρασταθοῦν στὴν προσπάθειά μας νὰ «προσωποιήσουμε» τὸ δικό μας πρόσωπο ξεφεύγοντocς ἀπὸ τὸ χάος, τὴν ἀμορφία.
    Ἡ ἐργασία αὐτὴ δὲν εἶναι καθόλου εὔκολη. Εἴτε πρόκειται γιὰ ἀντιμετώπιση πρωτογενοῦς ἢ δευτερογενοῦς χάους, εἴτε πρόκειται γιὰ στιγμιαῖο ἢ διαρκέστερο. Ἡ διάγνωση τοῦ συγκεκριμένου χάους, ἡ διευκρίνηση ἀσαφειῶν, ἡ διαπίστωση τῶν αἰτιῶν τῆς συγχύσεως ἡ εὕρεση τῶν δυνατοτήτων ποὺ ὑπάρχουν γιὰ διέξοδο ἀπὸ τὸ πρόβλημα, ἡ ἐπιλογὴ συγκεκριμένης λύσεως, ἡ λήψη ἀποφάσεως, ἡ ἐφαρμογή της, ἡ συμπαράσταση κατὰ τὴν ἐφαρμογὴ τῆς ἀποφάσεως, ἀφοῦ ἔχουν ἐπιλεγεῖ τὰ πιὸ κατάλληλα μέτρα καὶ μέσα βοήθειας, ἀπαιτοῦν συσπείρωση πολλῶν δυνάμεων ὑπὸ τὴ δημιουργικὴ ὁδηγητικὴ πνοὴ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Αὐτὴ τὴ συμπαράσταση ὀφείλει νὰ ἀναλάβει ἡ ποιμαντικὴ φροντίδα καὶ συμβουλευτικὴ ὡς «τέχνη τεχνῶν καὶ ἐπιστήμη ἐπιστημῶν», οὕτως ὥστε μὲ τὴν πνευματικὴ ἐνεργοποίηση τῶν προσωπικῶν δυνάμεων νὰ ξεπεραστεῖ τὸ ὑπάρχον χάος καὶ τὸ πρόσωπο νὰ συνεχίσει τὴν πνευματική του πορεία, τὴν κατενώπιον τοῦ Ἁγίου Πνεύματος πορεία του.
    Μετὰ βεβαίως ἀπ’ ὅλες αὐτὲς τὶς διεργασίες, τὶς συμβουλές, τὶς παρεμβάσεις, τὶς συνεργασίες κ.τ.τ. διερωτᾶται κανεὶς πόσο «προσωπικὸ» εἶναι αὐτὸ ποὺ θεωρεῖται προσωπικὸ στὸν ἄνθρωπο. Τί συνιστᾶ τὴ μοναδικότητα τοῦ συγκεκριμένου ἀνθρώπου, ποὺ ζεῖ ὑπὸ συγκεκριμένες συνθῆκες, συναλλάσσεται μὲ συγκεκριμένα πρόσωπα καὶ ἔχει συγκεκριμένα φυσικὰ δεδομένα; Πιστεύουμε ὅτι παρ’ ὅλες τὶς ἐπιδράσεις, τὶς ἐπιρροές, τὰ πρότυπα, ποὺ πιθανὸν ἀκολουθεῖ κ.τ.τ. αὐτὸ ποὺ συνιστᾶ τὸν βαθύτερο πυρήνα τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ὁ ἐαυτός του, ὁ ὁποῖος καὶ ζεῖ πρωτότυπα ὅλα αὐτά, γιὰ πρώτη καὶ τελευταία φορὰ .
    Σ’ αὐτὸ τὸ σημεῖο, γιὰ νὰ δείξουμε τὸ πῶς γίνεται ἀντιληπτὴ αὐτὴ ἡ μακρὰ διαδικασία ἀλλαγῆς ἀπὸ τὸ χάος στὸ πρόσωπο μὲ τὴν ποιμαντικὴ συμπαράσταση καὶ τὴ βοήθεια ἑνὸς Πνευματικοῦ Πατέρα, θὰ θέλαμε νὰ μεταφέρουμε τὴ μαρτυρία τῆς γνωστῆς ὀρθόδοξης ρωσίδας συγγραφέως Τατιάνας Γκορίτσεβα: «Μετὰ ἀπὸ κάθε συνομιλία μὲ τὸν πνευματικό μας, ἀλλάζαμε. Οἱ ἀπότομοι καὶ νευρικοὶ ἄνθρωποι γινόντουσαν ἀνοικτοὶ καὶ γλυκεῖς, οἱ χαλαροὶ δραστηριoπoιoῦντo. Μαθαίναμε τὴν ἔννοια τοῦ μέτρου. Γινόμαστε ὄμορφοι, χωρὶς νὰ τὸ θέλουμε. Οἱ προσπάθειες τοῦ πάπα – Λεωνίδα εἶχαν γιὰ σκοπὸ νὰ κάνουν, ἐμᾶς τοὺς χαοτικοὺς καὶ παραμορφωμένους ἀνθρώπους, μιὰ τέλεια εἰκόνα τοῦ Θεοῦ. Ἤθελε νὰ μᾶς βοηθήσει νὰ γίνουμε πρόσωπα». Τὴν ἐμπειρία αὐτὴ διατυπώνει πολὺ παραστατικὰ ἡ συγγραφέας καὶ σὲ ἄλλο τῆς ἀπόσπασμα: «Ἀπὸ μᾶς τοὺς αὐτάρεσκους καὶ ἀπειθάρχητους Μποέμ, ἔφτιαξε γνήσιους ἐκκλησιαστι-κοὺς τύπους. Εἶχε ἕνα μεγάλο χάρισμα: Νὰ βλέπει τὴν ἰδανικὴ εἰκόνα τοῦ κάθε ἀνθρώπου, ἂς ποῦμε τὸ «θεῖο ἀρχέτυπο», τὸ ὑπαρξιακό του «μοντέλο» ὅπως λένε οἱ ὑπαρξιστές. Καὶ ἕνα ἀκόμη μεγαλύτερο χάρισμα εἶχε, τὴν ἱκανότητα δηλαδὴ νὰ κατεργάζεται ὑπομονετικά, γεμάτος ἀγάπη καὶ σοφία , τὸν ἄνθρωπο σύμφωνα μ’ αὐτὸ τὸ ἀρχέτυπο, ὅπως ἕνας γλύπτης φτιάχνει, μὲ βάση τὸ μοντέλο του, τὸ ἄγαλμα, βγάζοντας τὸ μέσα ἀπὸ τὴν ἄμορφη μάζα τοῦ λίθου» .

    7. Ἀρνητικὲς δυνάμεις καὶ μὴ δημιουργικὴ ἀντιμετώπιση τοῦ χάους
    Ἂν καθίσταται ἀπαραίτητη ἡ συσπείρωση τόσων δυνάμεων, τῶν προσωπικῶν τοῦ καθενός μας, ἄλλων προσώπων ὑπὸ τὴν καθοδήγηση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἀλλὰ καὶ δυνάμεων ποὺ ἀνήκουν ὄχι μόνο στὴν στρατευομένη ἀλλὰ καὶ στὴ θριαμβεύουσα Ἐκκλησία (Παναγία, Ἄγγελοι, Ἅγιοι), τοῦτο γίνεται, γιατί δίπλα στὶς θετικές, ἂν εἶναι ἐπιτρεπτὸ νὰ χαρακτηρισθοῦν ἔτσι αὐτὲς οἱ δυνάμεις, ὑπάρχουν καὶ ἄλλες ἀρνητικές, οἱ ὁποῖες μὲ τὸ δικό τους τρόπο ἀγωνίζονται νὰ ἀνασχέσουν τὴν ἔξοδο ἀπὸ τὸ χάος, συσκοτίζουν τὰ πράγματα, συγχέουν τὶς ἐκβάσεις, θέτουν σὲ ἀμφιβολία τὶς ἀποφάσεις, ἀναχαιτίζουν τὶς προσπάθειες ἐνισχύσεων, πλανοῦν καὶ ὁδηγοῦν σὲ ἀδιέξοδα.
    Κανένας δὲν μπορεῖ νὰ ἀμφισβητήσει, ἄσχετα μὲ τὸ ἂν ἔχουμε πάντοτε πλήρη συνείδηση τοῦ πράγματος, ὅτι δίπλα στὸ Ἅγιο Πνεῦμα καὶ τὶς ἄλλες πνευματικὲς ἀγαθὲς δυνάμεις τοῦ κόσμου τοῦ Θεοῦ, ὑπάρχουν οἱ δυνάμεις ἐκεῖνες τοῦ Πονηροῦ, οἱ ὁποῖες ἐμπνέουν μὲ τὸν δικό τους πονηρὸ τρόπο τὸν ἴδιο τὸν ἄνθρωπο, ἄλλους ἀνθρώπους, γιὰ νὰ ἐπηρεάσουν ἄλλους καὶ ἐπηρεάζουν καταστάσεις μὲ σκοπὸ τὴν ἀπώλεια συγκεκριμένων ἀτόμων ποὺ βρίσκονται ἐκείνη τὴ στιγμὴ σὲ δυσκολία. Εἶναι φορὲς μάλιστα ποὺ αὐτὲς οἱ δυνάμεις ὁδηγοῦν στὸ ἔγκλημα καὶ ἐμποδίζουν τὴν ἀνάπτυξη.
    Χαρακτηριστικὸ παράδειγμα βρίσκουμε στὸ Γεροντικό, σὲ μία διήγηση γιὰ τὸν Ἀββᾶ Ἀπολλῶ τῆς Σκήτεως: «Ἔλεγον περὶ τινὸς Ἀββᾶ Ἀπολλῶ εἰς Σκῆτιν, ὅτι πoιμὴν ἦν ἀγροῖκος• καὶ ἰδὼν γυναῖκα ἐν γαστρὶ ἔχουσαν ἐν τῷ ἀγρῶ, ἐνεργηθεὶς ὑπὸ τοῦ διαβόλου εἶπε θέλω ἰδεῖν πῶς τὸ βρέφος κεῖται ἐν τῇ κοιλίᾳ αὐτῆς καὶ ἀναρρήξας αὐτήν, εἶδε τὸ βρέφος• καὶ εὐθέως ἐπάταξεν αὐτ

  20. Αλέξανδρος Μ. Σταυρόπουλος – Ἀπὸ τὸ χάος στὸ πρόσωπο

    Τὸ κείμενο μπορεῖτε νὰ διαβάσετε ΕΔΩ:

    [url]http://www.scribd.com/doc/38780920/Chaos-Prosopon#fullscreen:on[/url]

  21. Πρὸς
    τὸν Dr. κ. Δημήτριον Γερούκαλην
    Νευρολόγον Ψυχίατρoν
    εἰς Κῶν

    Ἀγαπητέ μοι κ. Γερούκαλη
    Εὐχαριστῶ διὰ τὴν τιμητικὴ πρόσκλησή σας πρὸς τὸ ταπεινό μου πρόσωπο καὶ συγχαίρω ἀπὸ καρδίας τοὺς διοργανωτὲς τοῦ δημοσίου διαλόγου σας μὲ θέμα τὸ «πρόσωπο».
    Βεβαίως, ἀπ΄ὅ,τι ἀνέγνωσα στὴν θεματολογία τοῦ δημοσίου διαλόγου σας, τοῦτο ἔχει σχέση μὲ τὸ «πρόσωπο», καὶ ἰδιαιτέρως μὲ τὸ πρόσωπο τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ, τοῦ Θεὸ τῆς ἀγάπης, τοῦ ἐλέους, τῆς φιλανθρωπίας, τῆς εὐσπλαγχνίας.
    Ἐὰν τὸ προσωπο τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου ταυτιστῇ μὲ τὸ Θεῖο Πρόσωπο, τότε πραγματικά καὶ στὸν κόσμο θὰ βασιλεύει ἡ ἀγάπη, ἡ πάντα νοῦν ὑπερέχουσα κατὰ τὸν θεῖο Παῦλο, ἀλλὰ καὶ ἡ εἰρήνη τοῦ Θεοῦ Πατρός.
    Δυστυχῶς, ἀνειλημμένες ὑποχρεώσεις δὲν μοῦ ἐπιτρέπουν νὰ εὑρίσκωμαι πλησίον σας καὶ νὰ συμμετάσχω κι ἐγὼ σ΄αὐτὴν τὴν ὡραία καὶ εὐγενῆ προσπάθειά σας.
    Καὶ αὔθις εὐχαριστῶ διὰ τὴν τιμητικὴ πρόσκληση, σᾶς συγχαίρω διὰ τὴν ὡραία πρωτοβουλία σας καὶ εὔχομαι τὰ κράτιστα παρὰ τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ, οὗ τὸ ἄπειρον ἔλεος καὶ ἡ ἀγάπη μετὰ πάντων ὑμῶν τῶν συσκεπτομένων

    Ὁ Μητροπολίτης

    + Ὁ Λέρου, Καλύμνου καὶ Ἀστυπαλαίας Παΐσιος

  22. Αξιότιμε κε Γερούκαλη σας έστειλα την εργασία μου για το Πρόσωπο. Είναι περίπου 25 σελίδες. Αναφέρω πηγές και βιβλιογραφία. Κομμάτια αυτής έχω αναρτήσει μέσω copy-paste εδω στην ειδική σελίδα (δείτε παραπάνω).

    Χρειάζεται μηπως τίποτε άλλο να ρυθμίσω ή να ξαναστειλω εδω στην ειδική σελίδα -πιο συγκεντρωμενα- επιτομή της εργασίας μου ή αρκούν αυτά που έχω αναρτήσει ανωτερω; Γιατι, όπως θα δείτε σε αυτό που σας έστειλα συμπεριλαμβάνονται απόψεις που δεν υπαρχουν στις ανωτέρω αναρτησεις.

    Θα επακολουθήσει -εάν βέβαια εγκριθεί η εργασία μου- μετά τον διάλογο οργάνωση της ύλης των κειμένων που θα συζητηθούν την Παρασκευή;

  23. Από τον 16ο ως τον 18ο αιώνα έννοιες και ολόκληρα κινήματα χαράζονται στο σώμα της Ιστορίας, ωραιοποιήθηκαν λεκτικά, ακούστηκαν εύηχα, υποσχέθηκαν την γη της επαγγελίας προτάσσοντας πάντα το μεγάλο ιδανικό και προνόμιο του ανθρώπου: την ελευθερία του, ζήτημα που μένει άλυτο ακόμα.
    Αιώνες, σήματα κατατεθέν, κατά την διάρκεια των οποίων σημειώνεται η ευδαιμονιστική τροπή της Ιστορίας κι ο σύγχρονος κόσμος ζει στο πετσί του τα αποκυήματά τους.
    Ένα από αυτά τα ιδεολογικά κινήματα είναι και ο Φιλελευθερισμό τον οποίο όλοι γνωρίζουμε -λίγο πολύ- ερευνώντας και διαβάζοντας ότι αποτέλεσε την οικονομική πολιτική και την κοινωνική κίνηση του 17ου αι. στη Δύση. Κοιτίδα του υπήρξε η Αγγλία.
    Ο Κλασικός Φιλελευθερισμός, επί Adam Smith , υποστήριζε το μοντέλο του μετριοπαθούς οικονομικού ανθρώπου, σύμφωνα με το οποίο προτασσόταν η κοινωνία έναντι της οικονομίας και του πλούτου. Ωστόσο, αντίπαλοι του Adam Smith και καταπατητές του έργου τουκυρίως μερκαντιλιστές οδήγησαν την Ιστορία στο άλλο ακραίο μοντέλο ανθρώπου, εκείνου του «σκληροπυρηνικού homo economicus της σημερινής οικονομίας»όπου σημειώνεται η πρόταξη της Οικονομικής Πολιτικής έναντι του κοινού συμφέροντος.
    Έτσι, ο Φιλελευθερισμός φτάνει στα όρια του Μερκαντιλισμού και το πραγματικό του νόημα αλλοιώνεται, σταδιακά εξαπλώνεται σε όλον τον δυτικοευρωπαϊκό κόσμο ως ιδεολογία, που εναντιώνεται στον κρατικό παρεμβατισμό, τον προστατευτισμό, την αριστοκρατία και το ιερατείο, στα πλαίσια του κεφαλαιοκρατικού-καπιταλιστικού συστήματος. Προχωράμε λίγο ιστορικά και παρατηρούμε ότι η Αμερικανική και η Γαλλική Επανάσταση καθιερώνουν και δικαιώνουν τον Φιλελευθερισμό με την Διακήρυξη της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας (1776) και τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη (1789), όπου γίνεται λόγος για ατομικά δικαιώματα και έτσι φαίνεται η διασύνδεση του Φιλελευθερισμού με τον ατομικισμό.
    Η άποψη του ενός σύγχρονου Άγγλου πολιτειολόγου και μελετητή του Φιλελευθερισμού (ΜακΦερσον) ότι ο Φιλελευθερισμός χαρακτηρίζεται από έναν κτητικό ατομικισμό είναι απολύτως ενδεικτική και δεν περνά απαρατήρητη. Εδώ αναφύεται ένα άλλο ζήτημα η ιδιώτευση της ζωής, εξαιτίας των ατομικών συμφερόντων του τύπου: αυτό μου ανήκει και άρα το αρπάζω, όσα έχω, και άρα κατέχω, τόσο ελεύθερος είμαι για το ατομικό μου συμφέρον. Εκείνο που προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση είναι ότι ο Φιλελευθερισμός εγγυήθηκε την ελευθερία και το ευ ζην του ανθρώπου, αλλά επέτυχε μόνον το δεύτερο. Η πολιτική ελευθερία ταυτίστηκε με το άτομο και όχι με το πρόσωπο. Οι οντολογικές προδιαγραφές του ανθρώπου περιθωριοποιήθηκαν έναντι των οικονομικών και πλέον ο άνθρωπος μόνος παλεύει για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες του. Επομένως, πως κατόρθωσε ο Φιλελευθερισμός την ελευθερία του ανθρώπου, αφού του επέβαλε την αναγκαιότητα και τον τοποθέτησε μέσα στην ατομικότητά του; Γιατί ένα τόσο ισχυρό κίνημα εφόσον διέθετε τις προϋποθέσεις για το κοινό καλό να καταλήξει να αντιμετωπίζει την κοινωνία «ως ένα μηχανικό άθροισμα ατομικών οντοτήτων (εξατομίκευση της κοινωνίας), που γειτνιάζουν και συμπίπτουν στα συμφέροντά τους;» . Θα ήταν πάρα πολύ γόνιμο για την ανθρωπότητα, εάν μπορούσαν να συνδιαλεχθούν όλες οι επιστήμες, ώστε να εξαλειφθεί από την Ιστορία αυτό το ατομοκεντρικό τερατούργημα, που τρώει τα σωθικά κάθε ύπαρξης επί της γης, ακόμα και της ίδιας της γης ενόψει του οικονομικού καθεστώτος.
    Η Θεολογία με τη σειρά της κατανοούσα την Ιστορία θεωρεί ότι οι προσπάθειες περί επαναπροσδιορισμού του διαλόγου περί της σχεσιακής πραγματικότητας του Προσώπου σε αυτήν την περίπτωση είναι αναγκαίος. Η επαναφορά του δεν αποτελεί συντηρητισμό ή κλασικισμό. Το πρόσωπο ως η κατεξοχήν θεολογία του διαλόγου εκφράζει έναν τρόπο ζωής που δεν επιβλήθηκε ποτέ δεν επιβάλλεται και μάλιστα είναι χαραγμένος στην ανθρώπινη φύση και ταυτίζεται με την Οντολογία.
    Είναι εκείνο -και μέσα από το οποίο- η Θεολογία μπορεί να συνδιαλεχθεί με το εντελώς άλλο και διαφορετικό: με την ηθική, την ψυχολογία, την φιλοσοφία, την κοινωνιολογία, τη θρησκειολογία, τη βιολογία κ.α προς όφελος της Ιστορίας, δίχως να επηρεάζεται και να απολυτοποιείται και βέβαια δίχως να απομονώνονται οι προαναφερθείσες επιστήμες και να ιδεολογικοποιούνται και αυτές με τη σειρά τους. Το πρόσωπο ισορροπεί!!!
    Αξίζει να σημειωθεί ότι η Φιλοσοφία διατίθεται να μετασχηματιστεί, να γίνει πιο επικοινωνιακή, διότι, «εκείνο που έχει σημασία -τελικά- δεν είναι η επιστημονική ή η πρακτική αλήθεια, αλλά η αλληλεγγύη και η πραγματολογική δυνατότητα της επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων (R.Rotry )»΄,δηλαδή να μετασχηματίσει το -στηριζόμενο στον ατομοκεντρικό ιδεαλισμό- παράδειγμά της και να στραφεί περισσότερο στο «desein» (=ύπαρξη, είναι), του ανθρώπου, γιατί ο ατομοκεντρικός ιδεαλισμός «έπασχε από μια σοβαρή ασθένεια την έλλειψη και την απουσία του Είναι» .
    Έτσι, και η Θεολογία με το πρόσωπο έχει πολλά να δώσει μακράν του συντηρητισμού, μπορεί να έρθει σε εποικοδομητικό διάλογο με την παρούσα στροφή της Φιλοσοφίας, λόγω ανάγκης της εποχής και να επαναπροσδιορίσουν τα όρια της ανθρωπότητας και της Ιστορίας: προτεραιότητα στον άνθρωπο και στην αγαπητική και φιλειρηνική συνύπαρξη με τον διαφορετικό συνάνθρωπό του.
    Αυτό που επιχειρούμε δεν είναι μια αδιάκριτη και άκριτη ένωση ή ταύτιση του δυτικού με τον ανατολικό πολιτισμό και το αντίστροφο, αλλά έναν απλό, παράλληλο και εποικοδομητικό διάλογο μεταξύ τους, ώστε να αναδείξουμε ότι η Φιλοσοφία του 21ου αι., με τον ως άνω μετασχηματισμό της (δηλαδή από απρόσωπη και αντικειμενική να γίνει σχεσιακή), και η διαχρονική και αληθής Θεολογία των Πατέρων με την Οντολογία της σχέσεως και του προσώπου, μπορούν να συνδιαλεχθούν και να συνεργαστούν για το παγκόσμιο σχεσιακό προσανατολισμό, δίχως η κάθε μια παράταξη να μεροληπτεί εναντίον της άλλης.
    Προχωρώντας λίγο παρά πέρα τη σκέψη μας, τώρα που οι καταστάσεις όλο και περισσότερο αλλάζουν, το Πρόσωπο για το ομαλό βιοτικό επίπεδο μεταξύ των διαφορετικών ανθρώπων προτίθεται να πραγματοποιήσει και διάλογο μεταξύ πολιτισμών. Οι κοινά αποδεκτές και οικουμενικές αξίες, η πρακτική (ή η ασκητική) των οποίων φέρει στο προσκήνιο την ενότητα και την ετερότητα (ενότητα εν ετερότητι & ετερότητα εν ενότητι) εκφράζουν ανθρωπιά και βαθιά συμπόνια κακατανόηση της Ιστορίας: ναι μεν διαφέρουν πολιτισμικά οι άνθρωποι μεταξύ τους, ωστόσο η οικουμενική αξία της αγαπητικής συνύπαρξης μένει σταθερή-κοινή.
    Γι΄ αυτό, ο διάλογος μεταξύ πολιτισμών ή αλλιώς διαπολιτισμικότητα, που είναι μια άλλη διαλογική εκδοχή του προσώπου -εν σχέσει, με αυτό που διαφέρει από μας- ενέχει την ειρηνική συμβίωση των διαφορετικών με την έννοια της επικοινωνίας του αλληλοεμπλουτισμού, του αλληλοσεβασμού και της αλληλεγγύης ατόμων και ομάδων με διαφορετική πολιτισμική ταυτότητα (ιστορία, γλώσσα, θρησκεία, φιλοσοφία). Βέβαια στο άλλο άκρο βρίσκεται η μισσαλοδοξία και ο φανατισμός, που πληγώνουν την ιστορία και δυστυχώς την θυσιάζουν στον βωμό αυτών των εγκεφαλικών κολλημάτων και μαζί με αυτήν ανθρώπους και ελευθερίες.

    Οι ενασχολήσεις αυτές της Θεολογίας με τέτοιου είδους διαλόγους, που σκοπό έχουν την αγάπη και τη συναδέλφωση, ίσως παρεξηγηθούν και παρερμηνευθούν, μπορεί να θεωρηθεί ότι ξεφεύγει από την ευχαριστιακή της βάση και προοπτική. Ωστόσο, η Θεολογία ξέρει τι πρέπει να πάρει και τι πρέπει να δώσει, που να εισχωρήσει και τι να πει, στην σύγχρονη πολυφωνική πραγματικότητα η Θεολογία δεν έχει να κάνει μόνο με Χριστιανούς, αλλά και με άλλες θρησκευτικές κοινότητες –παραδόσεις, τις οποίες δεν μπορεί να αφανίσει ή να αναιρέσει. Κάτι τέτοιο, θα σήμανε το μη πραγματικό ενδιαφέρον από μέρους της Θεολογίας για την Ιστορία και η φράση του π. Γεωργίου Φλωρόφσκυ ότι: όποιος δεν ενδιαφέρεται για την Ιστορία αυτός δεν είναι καλός Χριστιανός, δεν θα δικαιωνόταν ποτέ. Δεν είναι τρομοκρατική οργάνωση η Εκκλησία να επιβάλλεται και να απειλεί. Τουλάχιστο εκεί που δεν μπορεί να μιλήσει, διότι η αρμοδιότητά της δεν το επιτρέπει, ας είναι ανθρώπινη δεκτική και ανοικτή.
    Στην προκείμενη περίπτωση θα μπορούσε να προτείνει το Πρόσωπο ως Οικουμενική λύση αφενός στο χώρο των διεκκλησιαστικών διαπραγματεύσεων -έχουσα ως σκοπό την ενότητα της Εκκλησίας μέσω του θεολογικού αναπροσδιορισμού- που αποκτά σοβαρές κοσμοϊστορικές διαστάσεις και αφετέρου στο χώρο των διαθρησκειακών συνδιαλέξεων, μέσω των οικουμενικών αξιών και του: ενότητα εν ετερότητι & ετερότητα εν ενότητι, αφού δεν είναι στη φύση και στη θέση της να αναιρεί και να καταργεί θεσμούς και πολιτισμούς.

    Θα μπορούσε κάλλιστα να ενημερώσει την πολιτεία για το Πρόσωπο μέσω σημαντικής βιβλιογραφίας, ώστε και αυτή να εμπνευστεί και να δημιουργήσει τις απαραίτητες προϋποθέσεις ενός σχεσιακού πολιτισμού. Επιπλέον σε σχολικά εκπαιδευτικά συγκροτήματα θα μπορούσε να διδάσκεται το πρόσωπο πάλι μέσω επιλεγμένης και εξαιρετικής βιβλιογραφίας, η ενημερότητα των μαθητών και εν γένει των ανθρώπων μπορεί να συμβάλλει στην περαιτέρω κατανόηση ενός πολιτισμού που αφορά τον άνθρωπο ως πρόσωπο, που σχετίζεται και που επαναφέρει την βιωματικότητα έναντι του ανούσιου και απρόσωπου μηχανιστικού κοσμοειδώλου. Η Θεολογία δεν είναι απολυταρχική, απλά ένας εποικοδομητικός και σοβαρός διάλογος με την Πολιτεία σε τοπικά και σε Οικουμενικά όρια θα μπορούσε να προβληματίσει και να φέρει κάθε παράταξη εις επίγνωσιν αλήθείας, για να αληθεύουμε –με γνώμονα την αγάπη- και να κοιτάμε την ιστορία κατάματα.
    Ο κόσμος αμφιταλαντεύεται αποπροσανατολίζεται αναζητά εξηγήσεις νοήματος ζωής κι επειδή η Θεολογία δεν έχει να κάνει μόνο με Χριστιανούς δεν μπορεί να τις αναιρέσει, για να επιβάλλει προσηλυτίζοντας την δική της διδασκαλία ούτε να φέρεται μισσσαλόδοξα για το θρησκευτικό είναι του άλλου. Παρόλ΄ αυτά ποιος ανταποκρίνεται σε αυτό το κάλεσμα; Άξιον απορίας!

    Τέλος, ακόμα και να μην θέλουν ορισμένοι να αποδεχτούν το πρόσωπο, σεβαστό! Τουλάχιστον ας προσεγγίσει η ηθική τους τα πλαίσια της ανθρώπινης Οντολογίας, που όλο και περισσότερο αφανίζεται αναιρείται και μερικοποιείται, διότι η πορεία της Ιστορίας «γενικά έχει αποκοπεί από τις ποιοτικές και πνευματικές της ρίζες με τρόπο που χάνει διαρκώς κάτι από την υπαρξιακή της υπόσταση, με τη νομιμοποίηση μιας παράλογης και κοινωνικά απαράδεκτης δομής και λειτουργίας συμφερόντων» διαφθοράς, εκμετάλλευσης και χρηματισμού.

  24. Συχνὰ ἡ ποιητικὴ γραφίδα κατορθώνει νὰ προσεγγίσει, χάρη στὴν εὐαισθησία τοῦ ποιητῆ, σημαντικὰ θέματα ποὺ σὲ ἄλλη περίπτωση θὰ ἀπαιτοῦσαν πολλὲς πυκνογραμμένες σελίδες γιὰ νὰ ἐπιτευχθεῖ τὸ ίδιο ἀποτέλεσμα. Στὴ συλλογὴ ποιημάτων τοῦ Νικηφόρου Βρεττάκου μὲ τὸν τίτλο «Ἡλιακὸς Λύχνος», ἡ ὁποία ἐκδόθηκε τὸ 1984, ὑπάρχει τὸ ἀκόλουθο ποίημα μὲ τὸν τίτλο «Πρόσωπο μὲ Πρόσωπο»:

    Βλεπόμαστε πρόσωπο μὲ πρόσωπο,
    Κύριε· τόσο εἶσαι κοντά μου.
    Ὅταν ἀνοίγω τὸ παράθυρο ὅποια
    ὥρα κι ἂν εἶναι, βλεπόμαστε.
    Ἔχω τὰ μάτια μου κι ἔχεις κι ἐσὺ
    ὅλου τοῦ γύρω μας κόσμου
    τὰ μάτια. Τὰ λουλούδια μὲ βλέπουν.
    Κάθε ποὺ ἀγκαλιάζω ἕναν
    ἄνθρωπο, Κύριε, θαρρῶ
    πὼς κρεμιέμαι ἀπὸ τὸ λαιμό σου.

    Σὲ αὐτὸ τὸ σύντομο κείμενο μποροῦμε, μέσα ἀπὸ μία διαφορετικὴ γλώσσα, νὰ διακρίνουμε ὄλα τὰ κύρια χαρακτηριστικὰ τῆς ὀρθόδοξης θεολογίας τοῦ προσώπου:
    1. Ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμὴ σὲ κάθε πλήρη σχέση λειτουργεῖ τὸ μυστήριο τῶν ὀφθαλμῶν. Κοιτάζοντας τὸν ἄλλο στὰ μάτια βλέπουμε στὴν ψυχή του. Αὐτὸ ἰσχύει καὶ γιὰ τὴν ἐπικοινωνία τοῦ ἀνθρώπου καὶ τοῦ Θεοῦ. Ὁ πρῶτος στίχος δηλώνει τὴν δυνατότητα τῆς ἄμεσης ἐπικοινωνίας ἀνάμεσα στὸν ἄνθρωπο καὶ στὸ Θεό, ἡ ὁποία γίνεται ἀπρόσκοπτα καὶ φανερώνει τὴν ἐγγύτητα τῶν συμμετεχόντων σὲ αὐτή. Μέσο γι’ αὐτὴ δὲν εἶναι ἄλλο ἀπὸ τὴν προσευχή, ἡ ὁποία ἔχει τὸ χάρισμα νὰ καταργεῖ τὶς ἀποστάσεις καὶ νὰ ἑνώνει τὸν ἄνθρωπο μὲ τὸ Δημιουργό του.
    2. Ὁ Θεὸς εἶναι διαθέσιμος σὲ κάθε στιγμὴ γιὰ νὰ δεχθεῖ τὴν προσευχή μας. Ὅποια ὥρα, κυριολεκτικὰ καὶ μεταφορικά, καὶ ἂν στραφοῦμε πρὸς Αὐτὸν τείνει εὐήκοον οὔς καὶ ἀποδέχεται τὸ αἴτημά μας γιὰ ἐπαφή, τὴν ἐπιθυμία μας νὰ τὸν γνωρίσουμε καλύτερα.
    3. Ἡ ἐπικοινωνία μὲ τὸ Θεὸ περνᾶ μέσα ἀπὸ τὴν ἐπικοινωνία μὲ τὸ συνάνθρωπο. Ἂν δὲν ἀγαπήσω τὸν ἀδελφό μου, εἶναι μάταιο νὰ ὑποστηρίζω ὅτι ἀγαπῶ τὸν Θεό μου. Ἡ ἀποκατάσταση τῶν σχέσεων μὲ τὸ Θεὸ δηλώνεται, ἐφαρμόζεται στὸν καθημερινὸ ἀγώνα γιὰ ἀποκατάσταση τῶν σχέσεων μὲ τὸν ἔτερο, τὸν ἀδελφό μου. Στὸν Παράδεισο διακόπηκε ἡ σχέση μὲ τὸ Θεό, ἀλλὰ ταυτόχρονα καὶ μὲ τὸν ἑαυτό μας, τὸ συνάνθρωπο καὶ τὴν λοιπὴ κτίση. Ἀπὸ τὸ σημεῖο αὐτὸ καὶ ἔπειτα ὁ καθένας θέτει ὑπεράνω τὸν ἄλλων τὸν ἑαυτό του καὶ ἀπὸ τὴ διαστροφὴ αὐτὴ πηγάζουν τὰ προβλήματα.
    4. Ἡ διαπίστωση τοῦ ποιητῆ ὅτι ἀκόμη καὶ τὰ λουλούδια τὸν βλέπουν δηλώνει τὴν ἀποκατάσταση τῶν διασπασμένων σχέσεων. Γιὰ τὸν ἄνθρωπο τοῦ Θεοῦ ὁ φυσικὸς κόσμος παύει νὰ ἀποτελεῖ κίνδυνο καὶ ἀπειλή. Ἀντιστοίχως, ὁ ἄνθρωπος ποὺ βρίσκεται στὴν ὁδὸ τῆς θεώσεως, ἀντιμετωπίζει μὲ ἀπόλυτο σεβασμὸ τὸ φυσικὸ περιβάλλον. Στὴν ἐπανασύνδεση τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸ Θεὸ ἐντοπίζεται ἡ πλήρης καὶ ριζικὴ ἀντιμετώπιση τοῦ προβλήματος τῆς καταστροφῆς τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος. Αὐτὸ μπορεῖ νὰ τὸ ἐπιτύχει μόνο ὅποις γίνει «πρόσωπο».
    5. Ὁ κάθε ἄνθρωπος ἀποτελεῖ εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ. Κάθε φορὰ ποὺ ἐκδηλώνεται ἡ ἀγάπη μας πρὸς κάποιον συνάνθρωπό μας τὴν ἐκδηλώνουμε πρὸς τὸν Θεό μας. Ἡ σχέση αὐτὴ δὲν ἐξαντλεῖται σὲ μία εὐγενικὴ ἀνοχὴ πρὸς τὸν ἄλλο, ἀλλὰ ἑστιάζεται στὴν προσπάθεια νὰ ἀγαπήσουμε τὸν ἀδελφό μας ὅπως τὸν ἑαυτό μας.

    Ὅλα αὐτὰ τὰ σημαντικότατα δηλώνονται μὲ ἰδιαίτερα λιτό, ἄμεσο καὶ καθημερινὸ τρόπο ἀπὸ τὸ Νικηφόρο Βρεττάκο, ὁ ὁποῖος ἀξιοποιώντας τὸ ποιητικό του χάρισμα, λέει πολλὰ μὲ λίγα λόγια παρουσιάζοντας τὴν ἔννοια τοῦ προσώπου σὲ ὅσο τὸ δυνατὸ περισσότερες διαστάσεις της.
    Ἡ θεϊκὴ μορφὴ ποὺ ἀναδύεται ἀπὸ τὸ κείμενό του εἶναι ὁ προσωπικὸς Θεὸς τῆς ἀγάπης, ὅπως φανερώθηκε ἤδη ἀπὸ τὴν Παλαιὰ Διαθήκη, ὅπως κηρύχθηκε ἀπὸ τὸ Σαρκωμένο Λόγο, ὅπως ἀποκαλύπτεται μέσα ἀπὸ τὰ μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας καὶ γνωρίζεται στοὺς βίους τῶν ἁγίων τῆς πίστεώς μας.
    Εἶναι ὁ Θεὸς ὁ ὁποῖος καλύπτει τὴν ἐπιθυμία τοῦ ἀνθρώπου νὰ γνωρίσει καὶ νὰ ἀγαπήσει τὸν ἕτερο, ὁ ὁποῖος δὲν εἶναι ἡ κόλαση, ὁ ἐχθρός, ὁ ἀντίπαλος, ἀλλὰ ἡ δυνατότητα καὶ ἡ ἀφορμὴ τῆς σωτηρίας.

    Θανάσης Μουστάκης
    Θεολόγος 1ου ΓΕΛ Κῶ

  25. 1. Ἂν ἐπιθυμεῖτε νὰ στείλετε τὸ κείμενό σας στὸν κ. Γερούκαλη, καλῶς πράττετε – ὅμως, παράλληλα στεῖλ’τε το ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ στὸ foit.antifono@gmail.com. Ἐπίσης, παρακαλῶ ἀκολουθῆστε τὰ παρακάτω βήματα:

    2. Ἂν τὸ κείμενο δὲν εἶναι ἐξαιρετικὰ μεγάλο, ἁπλῶς ἀναρτῆστε το ὑπὸ μορφὴν σχολίου σὲ αὐτὴν ἐδῶ τὴν σελίδα. Ἀπὸ κάποιο μέγεθος κι ἔπειτα τὸ “κόβει” τὸ λογισμικὸ τῆς ἱστοσελίδας.

    3. Ἂν τὸ κείμενο εἶναι ἐξαιρετικὰ μεγάλο, παρακαλῶ ἀναρτῆστε το ὡς PDF στὴν ἱστοσελίδα scribd.com καὶ παραθέστε ἐδῶ τὸν τίτλο του (ἐνδεχομένως μιὰ μικρὴ περίληψη) καὶ τὸν σύνδεσμο (λίνκ) γιὰ τὸ PDF στὴν σελίδα τοῦ Scribd.

    Εὐχαριστῶ.

  26. Εισαγωγικό προλογικό σημείωμα

    Η Ιστορία, είναι η ίδια η ζωή, η ίδια η πραγματικότητα μέσα στην οποία καλούμαστε να δράσουμε και να σχετιστούμε με τον οποιοδήποτε και με το οτιδήποτε. Η Ιστορία διαρκώς γίνεται και είναι λάθος να νομίζουμε ότι αποτελεί απλά ένα παρωχημένο κατάλοιπο του παρελθόντος χρόνου, γι αυτό όσο υπάρχει χρόνος και ζωή υπάρχει και η ιστορία.
    Η έννοια του Προσώπου -σε σχέση με την Ιστορία- δεν αποτελεί καινοτόμο δύναμη ιδεολογικού τύπου. Ο ιδεολογικός υπερτονισμός είναι η αιτία που πληγώνει μεν την Ιστορία, αλλά συνάμα την απομακρύνει από την πραγματικής της υπόσταση: Άλλο η Προσωποκεντρική προσέγγιση της Ιστορίας και άλλο η Ιδεολογική.
    Ωστόσο, τι είναι το Πρόσωπο και γιατί είναι τόσο σημαίνον;
    Από ετυμολογικής απόψεως βλέποντάς το κανείς θα διαπιστώσει ότι το Πρόσωπο πράττει αυτό που λέει ο ορισμός του (προς + ωπή), η όψη μου αναφέρεται προς κάποιον (ή κάποιους άλλους), και άρα συνδιαλέγομαι, συνυπάρχω, σχετίζομαι.
    Επομένως, έχει να κάνει με την σχέση ως βιωματικό γεγονός και ως εμπειρία, αναφέρεται στην Οντολογία του ανθρώπου, το είναι και τη σύνολη ύπαρξή του και όχι στο πως πρέπει να είναι (καθωσπρεπισμός).
    Γι αυτόν ακριβώς τον λόγο, η Ιστορία μακράν του προσώπου, επειδή το ίδιο οντολογεί και αληθεύει δια της σχεσιακής οδού, κατήντησε να είναι κενή, κατιτί ιδεολογικά γενικευτικό αντικειμενικό και απρόσωπο, σε σημείο τέτοιο δε που η μαρτυρία και το κήρυγμα της να είναι οξύμωρο και αβάσιμο επειδή ιδεολογεί και δεν πραγματολογεί, εξυπηρετούσα πεπλασμένα δόγματα, όπως τα αποκαλεί ο Αγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος (Ερμηνεία εις την προς Ρωμαίους Επιστολήν, P.G 60, 407).
    Σκοπός αυτής της εργασίας δεν είναι να καταδικάσει τον σύγχρονο τρόπο υπάρξεως αλλά να προσφέρει, βάσει του θεολογικού λόγου, ένα λιθαράκι στον απεγκλωβισμό της Ιστορίας από την ιδεολογική της απογείωση: ναι μεν ζήσαμε στο πετσί μας την Αναγέννηση, την Μεταρρύθμιση, τον Διαφωτισμό. Τι γίνεται όμως από τον 17ο και 18ο αι. και μετά;
    Όλο αυτό είχε μια ποιότητα και σοβαρότητα από μέρους της πολιτικής φιλοσοφίας μέχρι και τον Διαφωτισμό, εκ των υστέρων η πραγματικότητα άλλαξε έφτασε στον υπερτονισμό και την αλλοίωση του πραγματικού νοήματος λέξεων και εννοιών με την ανόρθωση κινημάτων προς όφελος -θεωρητικά- της κοινωνίας (από τον Φιλελευθερισμό στον Μερκαντιλισμό, κ.α).
    Ωστόσο, η φάση αυτή, της οποίας τα αποκυήματα βιώνουμε και σήμερα, αδικεί την ιδεολογία των προγενεστέρων φιλοσόφων, διότι δεν βασίζεται στη φιλοσοφική σκέψη, αλλά στη φλυαρία, την προπαγάνδα, τη διαφθορά και το χρηματισμό. Κι έτσι η Ιστορία από μια απλή πραγματικότητα, η οποία φυσικώ τω τρόπω καθορίζεται από απτές και χειροπιαστές προσλαμβάνουσες, δηλ. βάσει της εμπειρίας και της ζωής, καθίσταται εξαϋλωμένη μη πραγματολογική.
    Το Πρόσωπο στη Θεολογία είναι εκείνο, που ως σχεσιακή Οντολογία και κατάσταση -μακρία από την μετα-ατομική εποχή- είναι η αποκαραδοκία της Ιστορίας και η ταύτισή της με το πραγματικό της νόημα, επαναφέρει τη Φιλοσοφία στον ορθό της λόγο κι όχι στην ουσιοκρατία του υπερτονίζοντος ρασιοναλισμού. Αυτό σημαίνει ότι η Θεολογία και η Φιλοσοφία μπορούν να συνδιαλεγχθούν προς όφελος της Ιστορίας μακριά από τον συντηρητισμό της μιας και τον απομονωτισμό-αυτοπεριορισμό της άλλης. Και αυτό γιατί η προσωποκεντρική Θεολογία -μακράν του θρησκευτικού φανατισμού- ευλογεί τον Ορθό λόγο και τολμά να συνδιαλεγχθεί μαζί του.
    Το Πρόσωπο μπορεί να ισορροπήσει την Ιστορία, όμως αν και το ίδιο δεν διαθέτει γερά και απαρασάλευτα θεμέλια μπορεί να αμαυρωθεί από την ιδεολογική απογείωση. Η πτώση του προσώπου είναι η ουτοπιστική του έξαρση, αν σημειωθεί κάτι τέτοιο τότε προδίδει τον ίδιο τον ορισμό του και συνάμα την ίδια την Ιστορία. Σημειωτέον ότι η Ιστορία σχετίζεται απόλυτα με τον άνθρωπο σε τέτοιο σημείο δε που αν πληγωθεί η Ιστορία πληγώνεται και ο άνθρωπος.
    Ειλικρινά, δεν γνωρίζω, αν υπάρχει ωραιότερη λέξη από την συγκεκριμένη, που να αποδίδει θεωρητικά, αλλά και πρακτικά συνάμα την έννοια της σχέσεως. Συνδυάζει πράξη και θεωρία, δηλ. αυτό που είναι η Θεολογία, σχέση ορθού λόγου και εμπράγματης πίστεως !!!
    Τέλος, θέλω να ευχαριστήσω όλους τους φορείς, που συνέβαλαν στον αποψινό διάλογο, διότι δίνουν την ευκαιρία αυτή στον Θεολογικό λόγο να εκφράσει το πραγματικό νόημα της Ιστορίας, υπερβαίνοντας την παθολογική κοσμική συνήθεια της εξαΰλωσής της και ελπίζοντας στην προσωποκεντρική της στροφή.

    Η ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΔΙΑΒΑΣΤΕΙ ΕΔΩ:
    http://www.scribd.com/doc/39131837/Prosopo-Kai-Istoria-P-sdoukos#fullscreen:on

  27. Η εργασία, που έστειλα στον κο Γερούκαλη, είναι 25 περίπου σελίδων δεν νομίζω ότι είναι εξαιρετικά μεγάλη. Περαν αυτού αν κρίνετε ότι είναι ξαιρετικά μεγαλη δυστυχώς δεν γνωρίζω την διαδικασία που προτείνετε μεσω scribd-pdf. Μηπως μπορείτε να μου στειλετε στο εμαιλ μου την διαδικασία sdoukos_panos@yahoo.gr

    Eυχομαι κάθε καλό!!!

  28. Τὸ ἔκανα ἐγὼ γιὰ ἐσᾶς, στὸ ἀμέσως παραπάνω σχόλιο.

    Τὸ λογισμικὸ τοῦ Ἀντιφώνου δὲν “σηκώνει” κείμενο 62.000 χαρακτήρων ὡς σχόλιο, ὁπότε τὸ scribd καθίσταται ἀπαραίτητο.

    καλὴν ἡμέρα!

  29. Χαίρετε ελπίζω να είστε καλά, παρευρέθην στον διάλογο, ο οποίος ήταν πάνυ επιτυχής. Θα ήθελα να ρωτήσω αν θα ειδοποιηθουν και ποτε τα άτομα εκείνα που έδωσαν το κειμενό τους προς δημοσιευσιν οσον αφορά στο προσωπο. Σας ευχαριστω πολυ ευχομαι καθε καλο γι αυτην την κοινη προσπαθεια!

    υ/ρ: θα ήθελα να μου προτείνετε βιβλιογραφία του π. Νικολάου Λουδοβίκου περί του προσώπου ό,τι υπάρχει και δεν υπάρχει.

  30. Τα βιβλία Το Πρόσωπο και ο Έρως του κ. Χρήστου Γιανναρά, όπως και το βιβλίο του Το Ρητό και το Άρρητο -πρώτος και δεύτερος σταθμός στη φιλοσοφική του πορεία, σύμφωνα με τον ίδιο τον συγγραφέα- είναι αναμφίβολα τα δυο καλύτερα βιβλία του και κατά την άποψή μου δυο από τα σπουδαιότερα διαμάντια του φιλοσοφικού στοχασμού από την αρχαιότητα ως και τις μέρες μας. Αν αναλογιστεί μάλιστα κανείς ότι Το Πρόσωπο και ο Έρως, στην πρώτη του μορφή και έκδοση (Το οντολογικόν περιεχόμενον της θεολογικής εννοίας του προσώπου), κατατέθηκε ως φιλοσοφική διατριβή το 1970, όταν ο συγγραφέας ήταν μόλις 35 ετών, τότε δεν χωρεί ουδεμία αμφιβολία για την ιδιοφυία, γιατί όχι ίσως και μεγαλοφυία, του συγγραφέα.

    Ο χαρακτήρας και των δυο αυτών βιβλίων είναι τέτοιος, που τα καθιστά εύληπτα -για όσους βέβαια είναι σε θέση να διαβάσουν βιβλία με τέτοιο βαθμό δυσκολίας- όχι μόνο από ένα ελληνικό κοινό, αλλά και από τον άνθρωπο της Δύσης. Προϋπόθεση βασική: να γνωρίζει αυτός ο άνθρωπος της Δύσης την ύπαρξη και την αξία αυτών των βιβλίων. Και χωρίς την κατάλληλη προβολή κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει.

    Έχει και η Δύση βέβαια τους δικούς της φιλοσόφους και τους δικούς της ανθρώπους του πνεύματος, οι οποίοι είναι γνωστοί ανά την υφήλιο. Τους οποίους δεν χάνει την ευκαιρία να τους τιμάει και να τους προβάλλει με κάθε τρόπο. Λ.χ. Henri Bergson, Bertrand Russell, Jean-Paul Sartre: ιδού τρεις φιλόσοφοι -ο Sartre και λογοτέχνης- που έχουν τιμηθεί, το 1927, 1950 και 1964 αντίστοιχα, με το βραβείο Nobel Λογοτεχνίας. Αν διαβάσει κανείς το βιβλίο Το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας: Κριτήρια και Επιλογές (Εκδόσεις Κέδρος) του Σελ Έσπμαρκ (μέλους, από το 1981 ως και σήμερα, της Ειδικής Επιτροπής της Σουηδικής Ακαδημίας για τα Νόμπελ Λογοτεχνίας), θα διαπιστώσει ότι, μολονότι η Σουηδική Ακαδημία αποφεύγει να δώσει σε φιλοσόφους το Νόμπελ, για να μην αδικήσει κάποιους λογοτέχνες που το αξίζουν, ωστόσο, σε κάποιες εξαιρετικές περιπτώσεις, παρακάμπτει την αντίληψη αυτή και το δίνει.

    Η μια κάποια πικρία που αποπνέει η παραπάνω παράγραφος, ωστόσο, απαλύνεται από τη σκέψη αυτού του δημόσιου (έστω μόνο στα δικά μας εδάφη) διαλόγου για το Πρόσωπο. Συγχαρητήρια για την πρωτοβουλία σας αυτή και για την εξαιρετική ιστοσελίδα σας.

  31. Κε Γερούκαλη ευχομαι καθε καλο,
    Μπορώ να σας ξαναστειλω την εργασια μου, πιο προσεγμενη, διότι διαπιστωθηκαν κάποια λάθη στη σύνταξή της.

    Η Βιοβλιογραφια του π. Νικολαου Λουδοβίκου δεν μου ηρθε στο φαχ που σας έστειλα.

    Σδούκος Παναγιώτης

    το κιν μου είναι 6977128859

  32. Κύριε Γερούκαλη, χαίρετε!
    Εὐχαριστῶ διὰ τὴν σπουδαία (καὶ χρήσιμη) ἔκδοσή σας, ποὺ τιμητικὰ γιὰ μὲ μοῦ στείλατε. Λυποῦμαι -ἐπαναλαμβάνω- ποὺ δὲν θὰ μπορῶ νὰ εἶμαι κοντά σας. Σᾶς εὔχομαι καλὴ ἐπιτυχία καὶ διάθλαση τῶν σοφῶν σκέψεών σας σὲ ὅλα τὰ ἐπίπεδα τῆς κοινωνίας μας.

    Μὲ τιμὴ καὶ εὐχές,
    ++πρ. Γεώργιος Μεταλληνός.

  33. Πρέπει να ομολογήσω ότι έφυγα από την συνάντηση του Αρμού εξαιρετικά προβληματισμένος. Είχα την αίσθηση ότι οι ομιλητές αλλά και το μεγαλύτερο μέρος του κοινού συζητούσαν για ζητήματα εξαιρετικά λεπτά, κρίσιμα και μη εννοιολογικά, με την ευκολία που συζητάς για πολύ πεζά και συνήθη θέματα. Ποιός μας λέει ότι μπορεί να γίνει συζήτηση για το Πρόσωπο με τέτοιο τρόπο; Το Πρόσωπο είναι μια κατάσταση που μόνο με αποφατισμό προσεγγίζεται. Και αν γίνεται λόγος μέσα στην πατερική θεολογία για το Πρόσωπο, υπάρχουν οι προϋποθέσεις αυτής ακριβώς της θεολογίας, δηλαδή μια κατάσταση βαθιάς και αληθινής βίωσης του εκκλησιαστικού μυστηρίου και της Πίστης. Κανένας Πατέρας της Εκκλησίας δεν θα δεχόταν τέτοια συζήτηση. Γιατί απλούστατα αυτή που έλαβε χώρα, έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας εννοιολογικής και διανοητικής προσέγγισης. Είναι πιο πολύ φιλοσοφική παρά θεολογική προσέγγιση.
    Θα πείτε: και γιατί να μη γίνει φιλοσοφική προσέγγιση; Για να μη συγχέονται όλοι με όλα. Υποθέτω ότι ισχύει αυτό που είπε ο κ. Ζιάκας αλλά νομίζω και ο κ. Γερούκαλης, ότι αναζητούμε ένα άλλο πρότυπο, για να βγούμε από την κρίση του πολιτισμού της Νεωτερικότητας, οπότε καταφεύγουμε στο Πρόσωπο. Όμως, για να φτάσουμε εκεί, πρέπει να ζήσουμε εκκλησιαστικά, να βιώσουμε το μυστήριο για να κοινωνήσουμε του Προσώπου. Γιατί το Πρόσωπο είναι κατάσταση, δεν είναι έννοια. Μπορεί να χρησιμοποιούμε τη λογική μας για να εντοπίσουμε και να διευκρινήσουμε θεολογικά ζητήματα και προβλήματα, ή ακόμα να διαλεχτούμε με άλλους, αλλά το βαθύτερο μυστήριο της ύπαρξης-Θείας και ανθρώπινης- δεν μπορούμε να το λογοκρατούμε, να το αναλύουμε και να το διαλύουμε, όπως ο οποιοσδήποτε ρασιοναλιστής. Η λογική μας, ώς όργανο, δεν αρμόζει στην κατανόηση ή διερεύνηση τέτοιων ζητημάτων. Εδώ χρειάζεται αποκαλυπτικός λόγος και θεολογικό χάρισμα. Χρειάζεται εμβάθυνση στην θεανθρώπινη πραγματικότητα, και αυτή η εμβάθυνση δεν γίνεται με αναλύσεις. Διέκρινα, πρέπει να πω, στον λόγο του φίλου π. Νικόλαου κάποια τάση για ενασχόληση με την ανθρωπολογία, θέμα που φαίνεται να ανακινεί και ο Στ. Ράμφος μαζί με τα άλλα δυτικογενή που ανακινεί. Και ενώ ο Νικόλαος καταφέρεται γενναία εναντίον των θέσεων εκείνου-στο βιβλίο που εκδόθηκε πρόσφατα και αλλού- στην ομιλία του στον Αρμό, έδωσε δείγματα φιλοδυτικής διάθεσης, μίλησε μάλιστα για ενα είδος εξέλιξης της ορθόδοξης θεολογικής σκέψης στη Δύση! Αυτή η εξέλιξη σε ακαδημαϊκή βάση θα γίνει; Εκτός Εκκλησίας και θείας λατρείας, εκτός ορθόδοξης εκκλησιαστικής κοινωνίας; Σε πανεπιστήμια και εντευκτήρια θα γίνει; Εν μέσω Οικονομίας της Αγοράς και ιλιγγιώδους τεχνολογικής ανάπτυξης; Με την δυτικογενή αναλυτική σκέψη θα γίνει;
    Σχετικά με το ανθρωπολογικό ζήτημα (αν όχι και το οντολογικό) ας μου επιτραπεί να παραθέσω απόσπασμα από βιβλιοπαρουσίαση του Παν.Ταμβάκη στο βιβλίο μου Αντίλογος στον Στέλιο Ράμφο (Καστανιώτης 2001), στο οποίο τίθεται το ζήτημα με τον ακόλουθο τρόπο:
    «Πως είναι δυνατόν, όπως ο ίδιος ισχυρίζεται, μια παράδοση να έχει μεν θεολογία του προσώπου, αλλά να μην έχει οντολογία και ανθρωπολογία του προσώπου, τη στιγμή μάλιστα που στην παράδοση αυτή το όντως ον είναι ο Ων και ταυτίζεται με το πρόσωπο και όχι με την ουσία του Θεού, καθώς επίσης και σημείο αναφοράς για το πρόσωπο του ανθρώπου είναι το ένα και κοινό Θεού και ανθρώπου πρόσωπο του Χριστού;» (Σύναξη, τ.79, Ιουλ-Σεπτ.2001, σ.125). Το απόσπασμα αρκεί, όχι μόνο να απαντήσει στα της ανθρωπολογίας, αλλά και στα του Προσώπου ειδικά με την τελευταία φράση. Γιατί, αφού δεν νοείται συζήτηση περί προσώπου χωρίς Ενανθρώπηση, εξυπακούεται ταυτόχρονα, ότι χωρίς Πίστη και εμπιστοσύνη στο Πρόσωπο του Χριστού και χωρίς μετοχή στα μυστήρια δεν προσεγγίζεται και δεν κατανοείται ο,τιδήποτε αφορά το πρόσωπο με μικρό και με κεφαλαίο πί.
    Το πρόβλημα που θέτω, και το θέτω επανειλημμένα σε βιβλία και κείμενα, είναι ότι εάν δεν ενεργοποιηθεί ο άνθρωπος της πίστης, της Εκκλησίας, της Θεολογίας σε προοπτική ανακαίνισης, δεν πρόκειται να πλησιάσουμε γνωστικά ή διανοητικά το μυστήριο του ανθρώπου, του προσώπου, της θεανθρωπίας και της ζωής. Αυτό είναι το ζήτημα. Οι αντιπαλότητες που αναπτύχθηκαν μεταξύ Ανατολής και Δύσης, με το πρώτο και το δεύτερο σχίσμα (Προτεσταντισμός) δεν αίρονται με συλλογισμούς, και γνωσιομανία, τη στιγμή μάλιστα που ανέπτυξαν έναν πολιτισμό ατομοκεντρικό, που έβαλε στο κέντρο της ζωής του, την Επιστήμη, την Οικονομία και την Τεχνολογία. Ούτε υπάρχουν λύσεις σε επίπεδο κοινωνίας, γιατί οι κοινωνίες αυτές είναι μαζικές κοινωνίες, αγνοούν την ιδιαιτερότητα (ξαναλέω και το μυστήριο του προσώπου), αγνοούν την ιερότητα της ζωής, γι’ αυτό άλλωστε οι διανθρώπινες σχέσεις και οι ετεροφυλόφιλες, περνούν ραγδαία σε αδυναμία σχέσης με το άλλο φύλο, σε απομόνωση, αποξένωση και μοναξιά, με αποτέλεσμα να διογκώνεται η καταφυγή σε διάφορες ουσίες, ή κάθε είδους κατάχρηση και να επελαύνει μια νέα βαρβαρότητα πολύ πιο ύπουλη και στυγνή από την παλαιά.
    Η κατάσταση αυτή δεν συνειδητοποιείται εύκολα, γιατί οι άνθρωποι ειδικά εκεί στη Δύση (πράγμα που ήδη άρχισε και εδώ και σε άλλες περιοχές εκτός Δύσης), έχουν αποθεώσει το Χρήμα και την Εργασία, έχουν βυθιστεί σε ένα αθεράπευτα υλιστικό και μηδενιστικό πολιτισμό, που ελάχιστα περιθώρια δίνει στον άνθρωπο, να βγεί απο τη σύγχυση και να ανανήψει. Από την άλλη η τεχνολογία, προωθώντας διαρκώς διάφορα καινούρια προϊόντα, πλημμυρίζει την αγορά με εντυπωσιακές συσκευές που ασκούν έλξη στον μεταφυσικά αδιάφορο ή νεκρό άνθρωπο, εδραιώνοντας και ανανεώνοντας ταυτόχρονα την αγοραστική κίνηση, αφού, εξάλλου, χωρίς κατανάλωση, ο κόσμος αυτός δεν έχει ούτε ένα μήνα ζωή!
    Στην Ελλάδα, ωστόσο, θα μπορούσε να πει κανείς ότι είμαστε πιό κοντά στις λύσεις αν θελήσουμε να σκύψουμε πάνω στην χριστιανική παράδοση και την Αλήθεια της, διαβάζοντας ταυτόχρονα τον αρχαιοελληνικό λόγο, όχι με βάση τη ratio αλλά μια θεώρηση (και μια πράξη), που απορρέει μέσα από την ίδια τη ζωή σε αυτόν τον τόπο και προπαντός από το φώς και τη διαφάνεια. Παρά τον ατομοκεντρισμό τους οι Έλληνες δεν είναι η κλειστή μονάδα του Λαϊμπνιτς (ή δεν είναι ακόμη). Προλαβαίνουμε ( σε προσωπικό επίπεδο) να αναστρέψουμε το ρεύμα.
    Με ευχαριστίες
    Σωτήρης Γουνελάς

  34. κ. Γουνελᾶ σᾶς εὐχαριστοῦμε πολὺ γιὰ τὸ σχόλιο. Φοβᾶμαι πὼς σὲ πολλὰ σημεῖα ἔχετε δίκιο. Καὶ ὄντως τίθεται ἐν ἀμφιβόλλω ἡ γονιμότητα τοῦ νὰ συζητᾶμε τέτοια ζητήματα σὲ δημοσίους διαλόγους.

    Ὅμως διερωτώμαι: τὸ ὅτι ἀργὰ ἢ γρήγορα τὸ πολιτιστικὸ ρεῦμα θὰ ἀλλάξει, τὸ γνωρίζουμε- τὴν κατεύθυνση δὲν γνωρίζουμε. Ὁ κόσμος δὲν μπορεῖ νὰ μείνει ἀνὰ τοὺς αἰῶνες ἐγκλωβισμένος στὸν τρέχοντα πολιτισμό. Ὅταν λέτε “ούτε υπάρχουν λύσεις σε επίπεδο κοινωνίας”, δὲν δροῦμε σὰν νὰ ἀγνοοῦμε αὐτὴν τὴν πραγματικότητα; (Ὅταν λέτε “ούτε υπάρχουν λύσεις σε επίπεδο κοινωνίας”, δὲν ἀκυρώνετε ὅλον τὸν Ζιάκα;)

    Καὶ ὅταν ἀντιπροτείνετε ὡς μοναδικὴ λύση/γόνιμη ἐπιλογὴ τὴν “σὲ προσωπικὸ ἐπίπεδο” μετοχὴ στὴν παράδοση, δὲν ἐλλοχεύει καὶ σὲ αὐτὸ μιὰ μορφὴ ἀτομοκεντρισμοῦ, ἐπώδυνα συνεπέστατη μὲ τὸν τρέχοντα πολιτισμό;

    Μὲ ἐκτίμηση,
    Σωτ. Μητραλ.

  35. Θεωρώ ότι η ενεργοποίηση της Θεολογίας σύμφωνα με τον λόγο του π. Γεωργίου Φλωρόφσκυ ότι [i]αυτός που δεν ενδιαφέρεται για την Ιστορία δεν είναι είναι πραγματικός-αληθινος χριστιανός. [/i] με όλο το βαθύ του νόημα και τη δύναμη μπορεί να πραγματώσει την αλήθεια του προσώπου. Εκείνο όμως που πρέπει κατ΄εμε να προσέξουμε είναι ο τρόπος με τον οποιο προσεγγίζουμε ως Θεολόγοι το πρόσωπο: είμαστε δεκτικοί ή όχι; Και πέραν αυτου ο τρόπος με τον οποίο οφείλουμε να ενημερώσουμε τον κόσμο να μην είναι επιβλητικός διότι θεωρώ ότι αν γίνει με αυτον τον τρόπο το πρόσωπο θα γίνει αυτομάτως ιδεολογία, θα μοιάζει σα να προπαγανδίζουμε ότι το πρόσωπο μόνο κατέχει την αλήθεια και και και…από πολλές ιδεολογίες βομβαρδίζεται σήμερα ο άνθρωπος μην του προσθέσουμε άλλη μια και συν τοις άλλοις αυτός ο τρόπος θα σημάνει την ιδεολογική πτώση του προσώπου… δεν γνωρίζουν όλοι το πρόσωπο τι είναι. Ο Ζουράρης με τα βιβλία του ο άνθρωπος παλεύει να ενημερώσει για την προσωποκρατια για τον πολιτικο χωρό μιλω, ομοίως και Ο Ζηζιούλας και πολλοί άλλοι συν αυτω, ωστόσο ποιοι θεολογοι ιερείς και μη ανταποκρίνονται; η Θεολογία μπορεί να περιστοιχηθεί απο ισορροπημένους ανθρώπους και αλωβητους σταθερούς και πιστούς σε αυτή και όχι από εκείνους που με τους λόγους τους και τις δημοσιευσεις τους καταλαβαίνεις ότι είναι αδιάφοροι ιχνος προσώπου δεν φαίνεται στα κείμενα τους και απλα φλυαρούν και σαν να μην έφτανε μόνο αυτό αμφιταλαντεύονται ποτε εδω και ποτε εκει ποτε στον συντηρητισμό και ποτε στο πρόσωπο.

  36. Τῲ Ἂξιοτίμῳ
    κ. Δημητρίῳ Γερούκαλῃ
    Ψυχιάτρῳ

    Ἀγαπητέ μοι Δημήτριε,

    Εὑχαριστῶ θερμῶς διὰ τὸ προφρόνως προσφερθέν μοι ὑμέτερον πόνημα ὑπὸ τὸν τίτλον “Τὸ πρόσωπον”, διαλαμβάνον τὰς ἐπιστημονικὰς ὑμῶν σκέψεις καὶ προτάσεις διὰ τὴν ἔξοδον ἀπὸ τὴν κρίσιν τῆς πολλὰ ταλαιπωρησάσης τὸν σύγχρονον ἄνθρωπον νεωτερικότητος.

    Πράγματι, ὁ ἀτομικισμὸς καὶ ἡ μοναξιά, ἡ ἔλλειψις νοήματος, ἡ ἀπώλεια τῆς ἑτερικότητος, τοῦ ὑπερβατικοῦ καὶ τῆς ἐλευθερίας σὲ ἀτομικὸ καὶ κρατικὸ ἐπίπεδο, ὀδυνηραὸ συνέπειαι κυρίως τῆ ὕστερης νωτερικότητος, ἐδημιούργησαν καὶ κατέστησαν ἀδήριτον τὴν ἀνάγκην ἐπιστροφῆς εἰς τὴν ἔννοια τοῦ προσώπου, καὶ μάλιστα ὅπως μᾶς τὴν παρέδωκαν οἱ Πατέρες τῆς ἁγίας ἡμῶν Ἐκκλησίας, καὶ εἰς μίαν ἀνθρωποκεντρικὴν θεώρησιν τῶν πραγμάτων ὥστε νὰ ξεφύγωμεν ἀπὸ τὸν “τεχνολογικὸ μεσσιανισμὸ” τοῦ νεωτερικοῦ ἀνθρώπου καὶ τὶς διαστάσεις τῆς Εὐκλείδιας Γεωμετρίας, τὰ φθαρτὰ καὶ ἐφήμερα, καὶ νὰ ἀρθοῦμε εἰς τὸν χῶρον διὰ τὸν ὁποῖον ἐπλάσθημεν, ὅπου τὰ ἄφθαρτα καὶ αἰώνια, τὰ θεῖα καὶ ἐπουράνια.

    Συγχαίρων ἐπὶ τῇ ἐκδόσει τῆς ἐπιστημονικῆς ταύτης μελέτης, εὔχομαι πᾶσαν ἀπὸ τοῦ Ἁγίου ἡμῶν Θεοῦ εὐλογίαν ἐφ’ ὑμᾶς καὶ τὴν κατ’ οἶκον ὑμῶν ἐκκλησίαν καὶ διατελῶ μετ’ εὐχῶν διαπύρων καὶ τιμῆς,
    ἐν ἀγάπῃ ἀνυποκρίτῳ,

    Ἐν Κῷ, ἐν τῇ Ἱερᾷ Μητροπόλει, τῇ 12ῃ Ὀκτωβρίου 2010
    +ὁ Κώου καὶ Νισήρου Ναθαναήλ

  37. Σας χαιρετίζω όλους !!! Παρακολουθώ και διαβάζω με ενδιαφέρον όλα όσα αναφέρονται για το Πρόσωπο. Παίρνω όμως αφορμή από την απάντησή σας στον κ. Γουνελά, να σας πω ότι συμφωνώ μαζί σας, αλλά και με τις θέσεις του κ. Γουνελά, εφόσον βέβαια αυτές οι θέσεις δεν αποσκοπούν στονκαι την προβολή έναντι των άλλων… Από την άλλη μεριά, όλοι εμείς που δεν έχουμε θεολογικά πτυχία ( εγώ συγκεκριμένα δεν έχω ούτε πανεπιστημιακό πτυχίο ) αλλά που μπορούμε να κατανοούμε έννοιες όπως αυτές, γιατί να μη παρεμβαίνουμε έστω και διαφωνώντας, ώστε από την απάντηση να αναγνωρίζουμε (εφόσον ο εγκεφαλός μας το

  38. Λείπουν από το προηγούμενο κείμενο τα εξής: …ντόρο… …επιτρέπει) το αληθές, για να να μη παθαίνουμε από τις δυσκολίες της καθημερινότητας. Έχετε δίκιο όταν λέτε ότι το πολιτιστικό ρεύμα αλλάζει… Είναι όμως τυχερός ο κυνηγός που ακολουθεί νέα αχνάρια αλλά δεν έχει ακόμη συλλάβει το θήραμα. Επίσης όταν ήμουν μικρή άκουγα την γιαγιά μου να λέει: Tό ΄να χέρι νύβει τ΄άλλο και τα δυό το πρόσωπο! Τώρα αυτό το πρόσωπο το κατανοώ με Π και ότι όλα αυτά που μαθαίνω από εσάς με βοήθησαν να αποκωδικοποιήσω αυτήν την πρόταση.

    Σας ευχαριστώ!

  39. Σε ποια διαδικασία βρίσκεται παρακαλώ η προσπάθεια αυτή περί προσώπου; Σε ποιο σημείο βρισκόμαστε σχετικά με την έκδοση Τόμου περί προσώπου; Μπορείτε να ενημερώσετε παρακαλώ τους φιλομαθείς αναγνώστες;

    Να είστε καλά και καλές γιορτές με ο,τι καλό από Θεού!!!

  40. Ἐνημερώνω ὅτι λόγῳ στρατιωτικῆς θητείας, τὴν δουλειὰ τὴν ἔχει ἀναλάβει τό… “ὅλον Ἀντίφωνο” μὲ τὶς ἀντίστοιχες δυσκολίες εὕρεσης ἐκδότη κλπ, ἄνευ ἐμοῦ τοῦ στρατευμένου, ὁ ὁποῖος γιὰ τὸν ἴδιο λόγῳ ἀδυνατῶ νὰ μετάσχω πλέον στὶς διαδικτυακὲς συζητήσεις τῆς ἱστοσελίδας ἄχρι καιροῦ.

    Καλὲς γιορτές!

    Σωτ. Μητραλ.

  41. Έχοντας την ευθύνη της όλης προτάσεως ενημερώνω τους ενδιαφερομένους τα εξής.
    Σε λίγες ημέρες ολοκληρώνεται η απομαγνητοφώνηση των ομιλιών.
    Θα δοθούν για διορθώσεις, θα επιλεγούν ορισμένα κείμενα από τον διάλογο, θα γραφούν τα κεφάλαια εισαγωγή, σχόλια, σύνδεση με το προηγούμενο βιβλίο κλπ και θα δοθεί στον εκδότη για τα περαιτέρω. Μέσα στον Ιανουάριο θα έχει γίνει η παράδοση.
    Για ο,τιδήποτε σχετικό παρακαλώ να απυθύνεσθε σε μένα,
    αρ τηλ 6944392192, prossopo@gmail.com.
    Δημήτριος Γερούκαλης, Κως.

  42. Το παρακάτω κείμενο αποτελεί απόσπασμα από την εν θέματι ενότητα του υπό έκδοση βιβλίου μου “Η νοητική αλληλουχία των πραγμάτων”.
    “…Λαμβάνοντας υπόψη ότι: “[i]Το είναι ως άνθρωπος σημαίνει το είναι ως[/i] [i]συνείδηση[/i]”, μπορούμε να πούμε ότι ο σημερινός “μέσος άνθρωπος” ζει τη καθημερινότητά του χωρίς να βιώνει τη σύνολη πραγματικότητα του εαυτού του. Αυτή η άρνηση ή και η αδιαφορία ανάδειξης και οικειοποίησης του συνολικού εαυτού, και μάλιστα των στοιχείων που συνιστούν την ανώτερη συνείδηση κι αποτελούν την απόλυτη διαφορά του ανθρώπου από το ζώο, υποβιβάζει τον άνθρωπο στη κατάσταση ενός ιδιότυπα παρευρισκόμενου όντος. Κατά τον Χάιντεγκερ, ένα ον θεωρείται ως παρευρισκόμενο εφόσον δεν έχει τη δυνατότητα ούτε να μην ενδιαφέρεται ούτε και να ενδιαφέρεται για τον εαυτό του. Όμως στη περίπτωση του σημερινού ανθρώπου η παρεύρεση χαρακτηρίζεται ως ιδιότυπη, γιατί παρ’ ότι ως ον νοιάζεται για το “Είναι” του, εν τούτοις, αυτή η έγνοια περιορίζεται σε μια επιλεκτική ανάδειξη και οικειοποίηση ορισμένων στοιχείων της συνείδησης, τα οποία έχουν να κάνουν τόσο με την επιβεβαίωση και επιβολή της εγωτικής εαυτότητας, όσο και με την σχετική παραλλαγή ή μεταλλαγή του ενστίκτου σε κατώτερο συναίσθημα. Η μερική ανάπτυξη της δυνατότητας αυτογνωσίας, που οδηγεί σε μια επιλεκτική οικειοποίηση της συνείδησης, συνιστά τον αναυθεντικό τρόπο διαβίωσης του ανθρώπου και παρουσιάζει έναν ελλειπή – δηλ. έναν μη πραγματικό – εαυτό. Αλλά, αυτός ο εαυτός μοιάζει ολοκληρωμένος και πραγματικός, γιατί είναι προσανατολισμένος σε μια συνεχή προσπάθεια εξισορρόπησης και προσαρμογής στις συνθήκες του κόσμου που έχτισε κι εξακολουθεί να χτίζει ο άνθρωπος. Έτσι δημιουργείται η πεποίθηση μιας “φυσικής” κατάστασης των πραγμάτων ως έχουν, και κάθε τι διαφορετικό μοιάζει ουτοπικό. Όμως, αποτελεί πράγματι μια “φυσική διαδικασία” η καταπίεση ή και η απόρριψη της ανώτερης συνείδησης, και κατά συνέπεια η μη ανάδειξη του ολοκληρωμένου και πραγματικού εαυτού, προκειμένου ο άνθρωπος να ανταπεξέλθει στις σκληρές συνθήκες της συνάλληλης καθημερινότητάς του;
    Αν η αμφισβήτηση του τρόπου διαβίωσης στα πλαίσια μιας ιδιότυπης παρεύρεσης, στηρίζεται στο επιχείρημα της “φυσικότητας” που προσδιορίζεται από τον “μέσο όρο” της σύνολης ψυχο-σωματικής ανθρώπινης οντότητας (ένστικτο – συνείδηση), τότε, η ελλειπτικότητα της βιωματικής καθημερινότητας θα μπορούσε πράγματι να αφορά την ικανοποίηση του “μέσου όρου” των απαιτήσεων του ενστίκτου και της συνείδησης. Στη περίπτωση αυτής της εξισορρόπησης ο κόσμος του ανθρώπου θα ήταν πολύ πιο διαφορετικός απ’ αυτόν που είναι σήμερα, τουλάχιστον ως προς την εμφάνιση ανώτερων συνειδησιακών ποιοτήτων στις σχέσεις συναλληλίας, πράγμα που θα επηρέαζε αντίστοιχα και αλυσιδωτά τη γενικότερη δομή του κόσμου αυτού. Η ανάδειξη εκφάνσεων της ανώτερης συνείδησης και του πραγματικού εαυτού θα συνέτεινε στην άμβλυνση των καταπτωτικών και αποξενωτικών καταστάσεων της ατομοκεντρικής εξουσιαστικής παρουσίας του “Εγώ”, και θα φανέρωνε τις “ιαματικές” ιδιότητες και δυνατότητες μιας προσωποκεντρικής αντίληψης του κόσμου μέσα από το “Εμείς”. Δηλαδή, το “Εμείς” θα προσδιόριζε τις σχέσεις συναλληλίας μέσα από μια προσωποκεντρική αντίληψη του “Άλλου” ή των “Άλλων”, υπερβαίνοντας την ατομοκεντρική πρακτική των σχέσεων κοινωνικής συνύπαρξης με τους “Πολλούς”. Το απρόσωπο, αόριστο και ψυχρό στοιχείο των “Πολλών” στη “μέση” ερμήνευση των πραγμάτων, θα έχανε τη καταλυτική σημασία του ως μια δεδομένη και άκριτη καθοδήγηση στην ανθρώπινη καθημερινότητα.
    Αλλά πως γίνεται πρακτικά το άτομο, που είναι σχεδόν εκμηδενισμένο και χαμένο μέσα στη μάζα των “Πολλών”, να μπορέσει να αναδυθεί ως Πρόσωπο;
    Πως το περιχαρακωμένο και πάντα ετοιμοπόλεμο “Εγώ”, απέναντι στο αντίστοιχο “Εγώ” των “Άλλων”, θα μπορέσει να προσφέρει μέρος της εγωτικής εαυτότητας στη προσωποκεντρική έννοια του “Εμείς”;
    …………………. Όπως αναπτύξαμε και δείξαμε σε άλλο σημείο της παρούσας ανάλυσης, ο άνθρωπος δεν παρασύρθηκε από τους “Πολλούς” και δεν αφέθηκε ακούσια στη μέση ερμήνευση των πραγμάτων απ’ αυτούς, αλλά επί της ουσίας εκμεταλλεύεται τους “Πολλούς” ως άλλοθι νομιμοποίησης του συγκεκριμένου τρόπου διαβίωσής του. Η σημασία των επακόλουθων φαινομένων αυτής της επιλογής, που έχουν να κάνουν με ότι προσδιορίζει τη κατάπτωση και την ιδιότυπη παρεύρεση, υπολείπεται της σημασίας που έχει για τον σημερινό άνθρωπο η διατήρηση των “κεκτημένων” του κόσμου του, στα οποία προσβλέπει συνεχώς για την ικανοποίηση των απαιτήσεων του μεταλλαγμένου ενστίκτου και του σχεδόν απόλυτα εγωτικού εαυτού. Έτσι, επί της ουσίας αποδέχεται την υποτέλεια και την ισοπέδωση της εαυτότητας ως Πρόσωπο, κι ελισσόμενος κατά περίπτωση στις σχέσεις του με τους “Άλλους”, αν δεν μπορεί να είναι εξουσιαστής, επιλέγει ως εξουσιαζόμενος ν’ αφήνεται ως άτομο, δηλ. ως μονάδα, στο “σύνολο των Πολλών”.
    Αν έτσι είναι η κατάσταση, τότε πως κι από που μπορεί να προκληθεί και να προκύψει η απόφαση για τη πραγμάτωση μιας τροποποίησης στις σχέσεις συναλληλίας, με την εμφάνιση ποιοτήτων που να προσδιορίζουν την ανθρώπινη ύπαρξη και ως Πρόσωπο;
    Αλλά ποια είναι τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν το Πρόσωπο;
    Η συνέχεια στην επόμενη καταχώρηση…..

  43. Συνέχεια από προηγούμενη καταχώρηση…
    Αν το άτομο λογίζεται ως η μη περαιτέρω διαιρούμενη (άτμητη) μονάδα ενός συνόλου, το πρόσωπο είναι το “Ένα”, δηλ. το μόνον και το όλον ταυτόχρονα. Αν ένας αριθμός ατόμων μπορεί να αποτελέσει ένα απόλυτα ομοιογενές σύνολο, ένας οποιοσδήποτε αριθμός προσώπων ποτέ δεν θα μπορέσει να αποτελέσει ένα απόλυτα ομοιογενές σύνολο. Αν το ιδιαίτερο στοιχείο του ατόμου είναι η απόλυτη ομοιότητα μ’ ένα άλλο άτομο, το ιδιαίτερο στοιχείο του προσώπου είναι η απόλυτη μοναδικότητά του σε σχέση με οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο.
    Αν εξετάσουμε το ανθρώπινο ον, όπως και κάθε άλλο έμβιο ον, κάτω από το πρίσμα μιας ατομοκεντρικής οντολογίας, τότε θ’ αρκεστούμε στη μελέτη που αφορά περισσότερο όλες τις θετικές, μετρήσιμες κι επιβεβαιώσιμες πληροφορίες της βιολογικής του κατάστασης. Δηλαδή, το σύνολο των υπαρκτικών φαινομένων της φύσης, με τα οποία εκδηλώνονται όμοιοι τρόποι και γνωρίσματα, που κατατάσσουν το κάθε ον ως μονάδα στο σύνολο του κάθε ξεχωριστού είδους του υπαρκτού.
    Αν θελήσουμε να μελετήσουμε τη συμπεριφορά του ανθρώπου στην ανάπτυξη των σχέσεών του με τους συνανθρώπους του, τότε θα χρειαστούμε το πρίσμα της προσωποκεντρικής οντολογίας, διότι η κάθε ανθρώπινη ύπαρξη ως απόλυτα ιδιαίτερη και μοναδική, δηλ. ως πρόσωπο, μπορεί να εμφανίζεται μόνο στη κατάσταση της [i]σχέσης[/i] προς τον “Άλλο” ή τους “Άλλους”. Αν φέρουμε στη θύμησή μας έναν γνωστό μας άνθρωπο, αμέσως θα έρθει μπροστά μας η εικόνα της όψης του, δηλ. τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προσώπου του σε απόλυτη συνάφεια με τον ιδιαίτερο τρόπο της συμπεριφοράς του. Το σύνολο των ξεχωριστών και ιδιαίτερων σωματικών και ψυχικών χαρακτηριστικών και γνωρισμάτων του κάθε ανθρώπου συνιστούν το πρόσωπο.
    Κατά συνέπεια, η υπόσταση κάθε ανθρώπου, δηλ. η υπαρκτική του πραγματικότητα, συντίθεται τόσο απ’ τα κοινά γνωρίσματα που τον κατατάσσουν ως άτομο στο είδος του, όσο κι απ’ τα ιδιαίτερα και ξεχωριστά χαρακτηριστικά που τον διακρίνουν ως πρόσωπο. Όμως, αυτό που χαρακτηρίζει ιδιαίτερα την υπόσταση του κάθε ανθρώπου, δηλ. το [i]Είναι [/i]του, δεν είναι τόσο η ατομική φυσιολογία του σώματος όσο ο βαθμός ανάπτυξης της συνειδητότητας, ως βασικό προσδιοριστικό στοιχείο της προσωπικής ετερότητας…….
    Η υπαρκτική δυνατότητα της αυτεπίγνωσης, και ως δυνατότητα γνώσης του αυθεντικού ή πραγματικού εαυτού, αποτελεί το ουσιώδες στοιχείο της διαφορετικότητας του ανθρώπινου είδους γενικά και της ετερότητας του ανθρώπου ως προσώπου ειδικά. Ειδικότερα δε, ο βαθμός ανάπτυξης της ετερότητας ως προς τις δεδομένες αναγκαιότητες της φύσης, έχει να κάνει με τον βαθμό οικειοποίησης των ποιοτήτων της ανώτερης συνείδησης, πράγμα που οδηγεί στη δυνατότητα ανάδειξης του Προσώπου.
    Στη κλίμακα της συνειδησιακής διαβάθμισης, οι ποιότητες (qualia) που ανταποκρίνονται στην ανώτερη συνείδηση, δηλ. στην ηθική συνείδηση, αποτελούν το “τμήμα” του εαυτού για τον οποίο ο ιδιότυπα παρευρισκόμενος άνθρωπος αδιαφορεί ή τρέπεται σε φυγή μπροστά στη δυνατότητα να τον γνωρίσει και να τον οικειοποιηθεί.
    Στη περίπτωση όμως που ο άνθρωπος αποφασίσει να γνωρίσει και να οικειοποιηθεί τον πραγματικό εαυτό του, τότε θα έλθει σαν “φυσικό” επακόλουθο η σταδιακή μετάβαση από τη κατάσταση της υπόστασης ως άτομο και ως πρόσωπο στη κατάσταση της υπόστασης ως Πρόσωπο.
    Έτσι ο άνθρωπος θα μπορέσει να “δικαιολογήσει” την ύπαρξή του και να οικειοποιηθεί τις αξίες του Λόγου, της Βούλησης και της Αγάπης, όχι ως εκμεταλλεύσιμα στοιχεία προβολής ή και επιβολής του “Εγώ” προς ότι τον περιβάλλει, αλλά ως στοιχεία ενσυναίσθησης της Προσωπικής του “ευθύνης” απέναντι στον εαυτό του και απέναντι στους “Άλλους”.
    Αυτή η “υπευθυνοποίηση” θα προκύψει σαν επακόλουθο της γνώσης του πραγματικού εαυτού, και της σταδιακής ανάδειξης των νοητικών και πνευματικών υπαρκτικών δυνατοτήτων του ανθρώπινου όντος, το οποίο διαθέτει την μοναδική ικανότητα μιας βουλητικής υπέρβασης των αναγκαιοτήτων και προκαθορισμών της φύσης.
    Όταν λοιπόν ο άνθρωπος, κατακτώντας ποιοτικές βαθμίδες της ανώτερης ή ηθικής συνείδησης, αρχίσει να εκδηλώνει την ετερότητα εμπειρικά, δηλ. ως πράξη ελευθερίας απέναντι στη φυσική αναγκαιότητα, θα προκύψει ως λογική συνέπεια η άμβλυνση της εγωτικής εαυτότητας και η εμφάνιση της αγάπης ως στοιχείο μιας [i]αλτρουιστικής τάσης[/i] στις σχέσεις συναλληλίας.
    Η εμφάνιση αυτής της πρακτικής, ως έκφραση ελευθερίας απέναντι στη φυσική αναγκαιότητα, δεν σημαίνει την ολοκληρωτική απάρνηση του “Εγώ” ως εαυτότητα, αλλά την αποδοχή εφαρμογής της δυνατότητας μιας σταδιακής γνώσης του όλου εαυτού με την ανάδειξη και του “τμήματος” της ανώτερης συνείδησης, που εκφράζεται με τις απαιτήσεις του “Υπερεγώ”.
    Στη περίπτωση που η τάση αλτρουισμού σταθεροποιηθεί ως επικρατούσα κατάσταση στις σχέσεις συναλληλίας, τότε η γεγονότητα της βιωματικής καθημερινότητας θα αφορά περισσότερο την ικανοποίηση των απαιτήσεων της ανώτερης συνείδησης. Αυτή η προσέγγιση ξεκινάει από μια τελείως διαφορετική αντίληψη ανάπτυξης των ανθρώπινων σχέσεων, η οποία έχει να κάνει με τη συνειδητοποίηση της υπαρκτικής πληρότητας που προσφέρει η αποδοχή της συναλληλίας ως [i]φιλαλληλία[/i]. Η αντίληψη αυτή μπορεί να εκδηλώνεται πρακτικά ως αποκατάσταση μιας διάθεσης προσφοράς ανιδιοτελούς αγάπης προς τον συνάνθρωπο, που μπορεί να φτάσει μέχρι και την ακραία κατάσταση της [i]αυτοθυσίας[/i].
    Όμως, μια ποιοτική αναβάθμιση αυτού του μεγέθους στις σχέσεις συναλληλίας φαντάζει τελείως ουτοπική, γιατί προϋποθέτει μια σχεδόν απόλυτη ανατροπή της ατομοκεντρικής αντίληψης του συστήματος που στηρίζει τον κόσμο των ανθρώπων.
    Αλλά, πριν φτάσουμε να υποθέτουμε ως πραγματική μια τόσο εξιδανικευμένη έκφραση της ανθρώπινης εαυτότητας, πρέπει να εντοπίσουμε το πως μπορεί να προκύψει μια ειλικρινής αλλαγή της διάθεσης για μια διαφορετική επιλογή ενός άλλου τρόπου άσκησης της βιωματικής καθημερινότητας. Πρέπει δηλαδή να βρούμε την αιτία πρόκλησης μιας αλλαγής στη βούληση του ανθρώπου, η οποία μπορεί να τον οδηγήσει στην αναίρεση της επιλογής διαβίωσης ως ιδιότυπα παρευρισκόμενου όντος και στη λήψη της απόφασης για τη διεκδίκηση της προσωπικής του ετερότητας, με την απόδραση από τις μυλόπετρες του συστήματος και τη σταδιακή γνώση και οικειοποίηση του αυθεντικού εαυτού.

  44. [quote name=”ΣΩΤΗΡΗΣ ΓΟΥΝΕΛΑΣ”]Πρέπει να ομολογήσω ότι έφυγα από την συνάντηση του Αρμού εξαιρετικά προβληματισμένος. Είχα την αίσθηση ότι οι ομιλητές αλλά και το μεγαλύτερο μέρος του κοινού συζητούσαν για ζητήματα εξαιρετικά λεπτά, κρίσιμα και μη εννοιολογικά, με την ευκολία που συζητάς για πολύ πεζά και συνήθη θέματα. Ποιός μας λέει ότι μπορεί να γίνει συζήτηση για το Πρόσωπο με τέτοιο τρόπο; Το Πρόσωπο είναι μια κατάσταση που μόνο με αποφατισμό προσεγγίζεται. Και αν γίνεται λόγος μέσα στην πατερική θεολογία για το Πρόσωπο, υπάρχουν οι προϋποθέσεις αυτής ακριβώς της θεολογίας, δηλαδή μια κατάσταση βαθιάς και αληθινής βίωσης του εκκλησιαστικού μυστηρίου και της Πίστης. Κανένας Πατέρας της Εκκλησίας δεν θα δεχόταν τέτοια συζήτηση. Γιατί απλούστατα αυτή που έλαβε χώρα, έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας εννοιολογικής και διανοητικής προσέγγισης. Είναι πιο πολύ φιλοσοφική παρά θεολογική προσέγγιση.
    Θα πείτε: και γιατί να μη γίνει φιλοσοφική προσέγγιση; Για να μη συγχέονται όλοι με όλα. Υποθέτω ότι ισχύει αυτό που είπε ο κ. Ζιάκας αλλά νομίζω και ο κ. Γερούκαλης, ότι αναζητούμε ένα άλλο πρότυπο, για να βγούμε από την κρίση του πολιτισμού της Νεωτερικότητας, οπότε καταφεύγουμε στο Πρόσωπο. Όμως, για να φτάσουμε εκεί, πρέπει να ζήσουμε εκκλησιαστικά, να βιώσουμε το μυστήριο για να κοινωνήσουμε του Προσώπου. Γιατί το Πρόσωπο είναι κατάσταση, δεν είναι έννοια. Μπορεί να χρησιμοποιούμε τη λογική μας για να εντοπίσουμε και να διευκρινήσουμε θεολογικά ζητήματα και προβλήματα, ή ακόμα να διαλεχτούμε με άλλους, αλλά το βαθύτερο μυστήριο της ύπαρξης-Θείας και ανθρώπινης- δεν μπορούμε να το λογοκρατούμε, να το αναλύουμε και να το διαλύουμε, όπως ο οποιοσδήποτε ρασιοναλιστής. Η λογική μας, ώς όργανο, δεν αρμόζει στην κατανόηση ή διερεύνηση τέτοιων ζητημάτων. Εδώ χρειάζεται αποκαλυπτικός λόγος και θεολογικό χάρισμα. Χρειάζεται εμβάθυνση στην θεανθρώπινη πραγματικότητα, και αυτή η εμβάθυνση δεν γίνεται με αναλύσεις. Διέκρινα, πρέπει να πω, στον λόγο του φίλου π. Νικόλαου κάποια τάση για ενασχόληση με την ανθρωπολογία, θέμα που φαίνεται να ανακινεί και ο Στ. Ράμφος μαζί με τα άλλα δυτικογενή που ανακινεί. Και ενώ ο Νικόλαος καταφέρεται γενναία εναντίον των θέσεων εκείνου-στο βιβλίο που εκδόθηκε πρόσφατα και αλλού- στην ομιλία του στον Αρμό, έδωσε δείγματα φιλοδυτικής διάθεσης, μίλησε μάλιστα για ενα είδος εξέλιξης της ορθόδοξης θεολογικής σκέψης στη Δύση! Αυτή η εξέλιξη σε ακαδημαϊκή βάση θα γίνει; Εκτός Εκκλησίας και θείας λατρείας, εκτός ορθόδοξης εκκλησιαστικής κοινωνίας; Σε πανεπιστήμια και εντευκτήρια θα γίνει; Εν μέσω Οικονομίας της Αγοράς και ιλιγγιώδους τεχνολογικής ανάπτυξης; Με την δυτικογενή αναλυτική σκέψη θα γίνει;
    Σχετικά με το ανθρωπολογικό ζήτημα (αν όχι και το οντολογικό) ας μου επιτραπεί να παραθέσω απόσπασμα από βιβλιοπαρουσίαση του Παν.Ταμβάκη στο βιβλίο μου Αντίλογος στον Στέλιο Ράμφο (Καστανιώτης 2001), στο οποίο τίθεται το ζήτημα με τον ακόλουθο τρόπο:
    «Πως είναι δυνατόν, όπως ο ίδιος ισχυρίζεται, μια παράδοση να έχει μεν θεολογία του προσώπου, αλλά να μην έχει οντολογία και ανθρωπολογία του προσώπου, τη στιγμή μάλιστα που στην παράδοση αυτή το όντως ον είναι ο Ων και ταυτίζεται με το πρόσωπο και όχι με την ουσία του Θεού, καθώς επίσης και σημείο αναφοράς για το πρόσωπο του ανθρώπου είναι το ένα και κοινό Θεού και ανθρώπου πρόσωπο του Χριστού;» (Σύναξη, τ.79, Ιουλ-Σεπτ.2001, σ.125). Το απόσπασμα αρκεί, όχι μόνο να απαντήσει στα της ανθρωπολογίας, αλλά και στα του Προσώπου ειδικά με την τελευταία φράση. Γιατί, αφού δεν νοείται συζήτηση περί προσώπου χωρίς Ενανθρώπηση, εξυπακούεται ταυτόχρονα, ότι χωρίς Πίστη και εμπιστοσύνη στο Πρόσωπο του Χριστού και χωρίς μετοχή στα μυστήρια δεν προσεγγίζεται και δεν κατανοείται ο,τιδήποτε αφορά το πρόσωπο με μικρό και με κεφαλαίο πί.
    Το πρόβλημα που θέτω, και το θέτω επανειλημμένα σε βιβλία και κείμενα, είναι ότι εάν δεν ενεργοποιηθεί ο άνθρωπος της πίστης, της Εκκλησίας, της Θεολογίας σε προοπτική ανακαίνισης, δεν πρόκειται να πλησιάσουμε γνωστικά ή διανοητικά το μυστήριο του ανθρώπου, του προσώπου, της θεανθρωπίας και της ζωής. Αυτό είναι το ζήτημα. Οι αντιπαλότητες που αναπτύχθηκαν μεταξύ Ανατολής και Δύσης, με το πρώτο και το δεύτερο σχίσμα (Προτεσταντισμός) δεν αίρονται με συλλογισμούς, και γνωσιομανία, τη στιγμή μάλιστα που ανέπτυξαν έναν πολιτισμό ατομοκεντρικό, που έβαλε στο κέντρο της ζωής του, την Επιστήμη, την Οικονομία και την Τεχνολογία. Ούτε υπάρχουν λύσεις σε επίπεδο κοινωνίας, γιατί οι κοινωνίες αυτές είναι μαζικές κοινωνίες, αγνοούν την ιδιαιτερότητα (ξαναλέω και το μυστήριο του προσώπου), αγνοούν την ιερότητα της ζωής, γι’ αυτό άλλωστε οι διανθρώπινες σχέσεις και οι ετεροφυλόφιλες, περνούν ραγδαία σε αδυναμία σχέσης με το άλλο φύλο, σε απομόνωση, αποξένωση και μοναξιά, με αποτέλεσμα να διογκώνεται η καταφυγή σε διάφορες ουσίες, ή κάθε είδους κατάχρηση και να επελαύνει μια νέα βαρβαρότητα πολύ πιο ύπουλη και στυγνή από την παλαιά.
    Η κατάσταση αυτή δεν συνειδητοποιείται εύκολα, γιατί οι άνθρωποι ειδικά εκεί στη Δύση (πράγμα που ήδη άρχισε και εδώ και σε άλλες περιοχές εκτός Δύσης), έχουν αποθεώσει το Χρήμα και την Εργασία, έχουν βυθιστεί σε ένα αθεράπευτα υλιστικό και μηδενιστικό πολιτισμό, που ελάχιστα περιθώρια δίνει στον άνθρωπο, να βγεί απο τη σύγχυση και να ανανήψει. Από την άλλη η τεχνολογία, προωθώντας διαρκώς διάφορα καινούρια προϊόντα, πλημμυρίζει την αγορά με εντυπωσιακές συσκευές που ασκούν έλξη στον μεταφυσικά αδιάφορο ή νεκρό άνθρωπο, εδραιώνοντας και ανανεώνοντας ταυτόχρονα την αγοραστική κίνηση, αφού, εξάλλου, χωρίς κατανάλωση, ο κόσμος αυτός δεν έχει ούτε ένα μήνα ζωή!
    Στην Ελλάδα, ωστόσο, θα μπορούσε να πει κανείς ότι είμαστε πιό κοντά στις λύσεις αν θελήσουμε να σκύψουμε πάνω στην χριστιανική παράδοση και την Αλήθεια της, διαβάζοντας ταυτόχρονα τον αρχαιοελληνικό λόγο, όχι με βάση τη ratio αλλά μια θεώρηση (και μια πράξη), που απορρέει μέσα από την ίδια τη ζωή σε αυτόν τον τόπο και προπαντός από το φώς και τη διαφάνεια. Παρά τον ατομοκεντρισμό τους οι Έλληνες δεν είναι η κλειστή μονάδα του Λαϊμπνιτς (ή δεν είναι ακόμη). Προλαβαίνουμε ( σε προσωπικό επίπεδο) να αναστρέψουμε το ρεύμα.
    Με ευχαριστίες
    Σωτήρης Γουνελάς
    [/quote]Αυτή είναι και η δική μου εντύπωση μετά από μια μικρή περιήγηση στα άρθρα που βρήκα εδώ. Διαπίστωσα την ίδια άκαρπη διανοητικοποίηση που περιγράφετε λες και η αλήθεια είναι ζήτημα της πιο έγκυρης πληροφορίας. Δεν αισθάνομαι την ανάγκη να προσθέσω κάτι σε αυτά που είπατε. Με μεγαλύτερη σαφήνεια και ευστοχία απ’ ότι θα μπορούσα να κάνω εγώ εκφράσατε και την δική μου προβληματική

Σχολιάστε:

Πληκτρολογήστε το σχόλιό σας
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ