Θεός, των Πατέρων ημών ή των μεσιτών;

Αγαπητέ μου Γιώργο,
σου εύχομαι από καρδιάς, Καλά Χριστούγεννα.
Αν και, οφείλω να ομολογήσω, η λέξη “εύχομαι” έχει στο μυαλό και τη γλώσσα μου μια γεύση ακατανόητη.

Αγαπητέ Γιώργο. Συγχαίρω για τον χειρισμό του θέματος.

Η σχέση με τον ιουδαϊσμό είναι -ακόμη- ένα μεγάλο όσο και αξεκαθάριστο πρόβλημα για τους χριστιανούς μας. Και είναι πολύ παλιό. Τέθηκε πολωτικά από τους αρχαίους Γνωστικούς: [b]«με την Καινή ή με την Παλιά Διαθήκη;[/b]», ήταν το ερώτημα. Ο πολύς [b]Μαρκίων[/b] δεχόταν μόνο την Καινή!

Η Εκκλησία στάθηκε μεν στην Καινή, αλλά κράτησε και την Παλιά. Δεν τη χάρισε στους Εβραίους. [b]Ερμηνεύει την Παλιά βάσει της Καινής.[/b] Ποτέ ανάποδα. Κι αν κάτι είναι τόσο χτυπητά αντίθετο προς την Καινή, οι Πατέρες δεν το παίρνουν, συνήθως, κατά γράμμα, αλλά ή το ερμηνεύουν αλληγορικά ή υπεκφεύγουν αγνωστικιστικά. Καμιά φορά την πατάνε κανονικά (ουδείς αλάθητος).

Το ερώτημα παραμένει: [b]Γιατί και οι δύο Διαθήκες μαζί; Τι την χρειαζόμαστε την Παλιά; Δεν είναι πλήρης η Καινή; Αν δεν είναι πλήρης τι ακριβώς είναι αυτό που της «λείπει»; Και προς τι το «έλλειμμα»;[/b] Οι υπεκφυγές δεν πρέπει να τελειώνουν κάποια στιγμή;

Αν πάμε στην πρωτοχριστιανική περίοδο θα βρούμε ένα σημαδιακό κείμενο: την [b][i]Επιστολή προς Διόγνητον[/i][/b], όπου ο συντάκτης της καλείται να πει τι είναι η Χριστιανική Πίστη. Ας προσέξουμε τι κάνει. Απορρίπτει πρώτα τις [b]δύο[/b] υφιστάμενες μορφές Πίστης, την [b]ελληνική[/b] και την [b]εβραϊκή[/b] και εκθέτει την χριστιανική σε αντιπαράθεση μ’ αυτές, ως ανώτερη, ως υπέρβασή τους. Και άλλοι Απολογητές εκείνης της εποχής το ίδιο κάνουν. Παρατηρούμε επιπλέον, ότι δεν απορρίπτουν συλλήβδην και τις δύο προχριστιανικές παραδόσεις. Τους αναγνωρίζουν πολλά θετικά και τα προσοικειώνονται, ως «[i][b]προτυπώσεις[/b][/i]» και [b]«[i]σπερματικό[/i]» [i]λόγο[/i][/b]. Ό,τι καλό έχουν, λένε, το κρατάμε, το θεωρούμε δικό μας. Φροντίζουν, οι Αλεξανδρινοί κυρίως, να κρατούν μια ισορροπία: [b]από τους Εβραίους ήρθε η σωτηρία αλλά δια των Ελλήνων θα δοξαστεί ο Υιός του Ανθρώπου[/b]!

Αλήθεια, [b]πώς γίνεται και συνέβη, για μεν τους Εβραίους να είναι “βδέλυγμα” η χριστιανική σωτηρία και για τους Έλληνες εθνικό “σωσίβιο”;[/b]

Εν πάση περιπτώσει το θέμα είναι ότι άμα γύρεις από τη μια ή την άλλη πλευρά και ανατραπεί η ισορροπία, θα αλλοιωθεί το [b]«[i]ευφρόσυνο άγγελμα[/i]»[/b] και η Εκκλησία θα υποστραφεί είτε σε ιουδαϊκή Συναγωγή είτε σε ελληνικό Διονυσιακό Θίασο.

Να το διατυπώσω αλλιώς: Τι χάνουμε αν αφήσουμε απ’ έξω τον ιουδαϊσμό και τι ακριβώς αν αφήσουμε απ’ έξω τον ελληνισμό; Οι θεολόγοι μας πρέπει κάποτε να σταματήσουν να μασάνε τα λόγια τους ή να λένε ανήκουστες κουταμάρες, ότι σε «ορισμένες περιπτώσεις» ο Χριστός ευλογεί τάχα τον φόνο.

Θεολόγος δεν είμαι, αλλά με το θράσος του “μη θεολόγου” και αυτόκλητου μελετητή της σημασίας των παραδόσεων, έχω βρει μια πολύ συγκεκριμένη απάντηση και την έχω εκθέσει κατ’ επανάληψη, χωρίς βεβαίως τον παραμικρό αντίλογο, λες και αναφέρομαι σε κάποια κρυφή αρρώστια.

Η απάντησή μου είναι η εξής: [b]Αν απορρίπταμε τον ιουδαϊσμό θα αφήναμε απ’ έξω τον Δούλο (τον κολεκτιβιστικό άνθρωπο, τον οιστρηλατούμενο από τον φόβο). Αν απορρίπταμε τον ελληνισμό θα αφήναμε απ’ έξω τον Μισθωτό (τον ατομοκεντρικό άνθρωπο, τον οιστρηλατούμενο από το κέρδος ή τη δόξα). Οπότε ο Φίλος (το Πρόσωπο, ο άνθρωπος που κινείται από την αγάπη, ο κατά κυριολεξία χριστιανός) θα έμενε στον αέρα, γιατί αυτοί οι τρεις συγκροτούν μια ενιαία ανθρωπολογική Κλίμακα. Θα ξαναπέφταμε τότε στο αδιέξοδο δίπολο κολεκτιβισμού-ατομοκεντρισμού, κάνοντας τον χριστιανισμό μια τυπικά κολεκτιβιστική ή ατομικιστική θρησκεία, για να έχουμε κατ’ έναντι έναν «χριστιανικό» ιουδαϊσμό και έναν «χριστιανικό» παγανισμό να τους χαιρόμαστε.[/b]

Έχουμε χάσει αγαπητέ Γιώργο την ισορροπία και ανάγκη πάσα να την ξαναβρούμε.

Εύχομαι Καλά Χριστούγεννα.

[b]Μπράβο και πάλι μπράβο αγαπητέ μου Γιώργο! [/b]
Να είσαι καλά!
Εύχομαι κι εγώ Καλά Χριστούγεννα.

Ευχαριστώ κ. Ζιάκα για την τόσο καίρια παρέμβαση.
Αυτή την Επιστολή προς Διόγνητον πρέπει να τη βρούμε μεταφρασμένη και να τη βάλουμε στο Ισοκράτημα. Όσο για την Π. Διαθήκη, λέω στους φίλους μου τους δωδεκαθεϊστές και τους αρχαιολάτρες, ότι η μετάφρασή της έγινε πολλά χρόνια προ Χριστού και έγινε από τους Έλληνες! Αυτό δείχνει τη σημασία της. Δείχνει όμως και πόσο κοντά ήταν οι Έλληνες, πόσο τους κίνησε το ενδιαφέρον. Η φιλολογία γύρω από το “πως και τι” της μετάφρασης των Ο΄, η εκτενής συζήτηση γύρω από το εγχείρημα αυτό είναι, θαρρώ, ανύπαρκτη. Είμαι σίγουρος ότι θα φώτιζε πολλά από αυτά που συζητάμε σήμερα.
Από την άλλη μεριά, η ενασχόληση των Ελλήνων με την Π. Διαθήκη ποσώς τους έκανε Χριστιανούς. Όσο έτοιμοι κι αν ήταν, όσο κι αν έσκυψαν επάνω της, δεν μπορούσαν να γίνουν Χριστιανοί χωρίς Χριστό. Κι αυτό λέει επίσης κάτι για τα όριά της αλλά και για τα όρια των γραφών.
Τέλος, θα ήθελα ακόμα μια φορά να εκφράσω τον θαυμασμό μου στην τρίβαθμη αυτή κλίμακα του Άγιου Μάξιμου: Δούλος, Μισθωτός, Ελεύθερος! Όπως επίσης και για την Τριλεκτική … για την Τριαρχική …
Τρίγωνα (παράξενα) κάλαντα…μες στην γειτονιά (την διαδικτυακή)…

Καλά Χριστούγεννα!

Κυρ- Αλέξανδρε και Γιάννη Ιωαννίδη, σας ευχαριστώ και αντεύχομαι!

κ. Σαλεμή, ‘ο καημένος ο Ιωάννης’; Θεωρείτε τον άγιο Ιωάννη προσωπικό σας φίλο ;;
Ή θα μας πείτε εσείς πότε και πώς ο Κύριος θα επιτρέψει να χωριστεί η ψυχή από το ανθρώπινο σώμα;
Δλδ έχετε πρόβλημα και με το:
“τακτῇ δὲ ἡμέρᾳ ὁ Ἡρῴδης ἐνδυσάμενος ἐσθῆτα βασιλικὴν καὶ καθίσας ἐπὶ τοῦ βήματος ἐδημηγόρει πρὸς αὐτούς. ὁ δὲ δῆμος ἐπεφώνει• Θεοῦ φωνὴ καὶ οὐκ ἀνθρώπου.
[b]παραχρῆμα δὲ ἐπάταξεν αὐτὸν ἄγγελος Κυρίου[/b] ἀνθ’ ὧν οὐκ ἔδωκε τὴν δόξαν τῷ Θεῷ, [b]καὶ γενόμενος σκωληκόβρωτος ἐξέψυξεν[/b]”
πράξεις κεφ ιβ’
Ή εδώ το θέλημα του Κυρίου δεν σας ξενίζει;
*Σημειώστε πως το παραπάνω γεγονός δεν είναι από την Π. Διαθήκη.

κ. Ζιάκα, αφού, όπως μας λέτε, δεν το κατέχετε το ‘άθλημα’ τι παιδεύεστε;; Ακούς εκεί ‘λένε ανήκουστες κουταμάρες’! Μα και ο Μέγας Αθανάσιος και ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός μας λένε πως αν “φονεύσω ὑπό Θεοῦ κελευόμενος, ἀγαθόν”.Κι γιαυτούς θεωρείτε πως μας λένε ανήκουστα πράγματα;;;;

Ελπίζω να βγουν σε καλό όλα αυτά που βγαίνουν από ταις καρδίαις υμών …

Ναι κύριέ μου! Θεωρώ τον Ιωάννη τον Δαμασκηνό Προσωπικό μου Φίλο! Γνωριστήκαμε πριν από κάτι χρόνια και με πολύ αγάπη με ξενάγησε στη θεολογία των εικόνων.
Δεν ξέρω αν με θεωρεί κι εκείνος Προσωπικό του Φίλο. Αλλά αγωνίζομαι γι’ αυτό…

Αγαπητέ κ. Ζιάκα,

Συμφωνώ με την επισήμανσή σας ότι η Παλαιά Διαθήκη ερμηνεύεται βάσει της Καινής, αλλά νομίζω, πως επειδή προσπαθείτε να δείτε τα πράγματα διανοητικά, φιλοσοφικά, κοινωνιολογικά και αποστασιοποιημένα οδηγείστε σε κάποια λάθη:

Στην Εκκλησία και στην παράδοσή της επ’ ουδενί έχουν την ίδια αξία η Π. Διαθήκη με την αρχαία ελληνική φιλοσοφία. Κατά τους Πατέρες, στην Π. Διαθήκη ο Θεός μιλά στους Προφήτες και τους δικαίους [b]απ’ ευθείας[/b] και καθοδηγεί μέσω αυτών τον περιούσιο λαό Του, άσχετα αν, λόγω της σκληροτραχηλίας του, “αναγκάζεται” να χρησιμοποιεί τρόπους που δεν θα τους ήθελε (αυτό είναι το “επόμενο θέλημα” Του. Το κάνει όχι κατ’ ακρίβειαν, όχι για να μας διδάξει πώς πρέπει εμείς να πολιτευόμαστε, αλλά κατ’ οικονομίαν, για να “μπαλώσει” τα πράγματα), για να μείνει ο λαός πιστός σ’ Αυτόν, να μη δεχτεί τα “πιστεύω” και τις πρακτικές των γύρω λαών -[b]και των Ελλήνων Σελευκιδών[/b]-, να κρατήσει κάποιο επίπεδο ηθικής, για να μπορέσει ν’ αναδειχτεί απ’ αυτόν τον λαό ένας άμωμος άνθρωπος, η Παναγία, που θα δώσει σάρκα στον Υιό και Λόγο του Θεού. Επομένως, η Π. Διαθήκη είναι το σκαλοπάτι για την Καινή. Χωρίς αυτήν, δεν θα υπήρχε η Καινή, δεν θα ερχόταν ο Χριστός, δεν θα υπήρχε χριστιανισμός. Επομένως, αν αφήσουμε έξω την Π. Διαθήκη, τα χάνουμε όλα.

Από τον ελληνισμό οι Πατέρες πήραν μόνο τη “γλώσσα”, την ορολογία. Η μεγάλη πλειονότητα των Πατέρων (με την εξαίρεση του αγίου Ιουστίνου, κι ίσως ενός δυο άλλων) διδάσκει πως ο Θεός ενέπνευσε κάποιους ποιητές -όχι φιλοσόφους- να κατανοήσουν και ν’ αγαπήσουν τον δρόμο της αρετής και του δοσίματος για τους άλλους, ποτέ όμως πως τάχα τους εμφανίστηκε ο ίδιος, όπως συνέβη με τους Προφήτες και τους δικαίους της Π. Διαθήκης. Εδώ υπάρχει μια τεράστια ποιοτική διαφορά, όσο τεράστια είναι η απόσταση του θεόπτη με τον στοχαστή. Άλλο θεοπτία κι άλλο έμπνευση.

Ο χριστιανισμός είναι αποκάλυψη και βίωση του Θεού (“Εμμανουήλ”=”ο Θεός μεθ’ ημών”, γράφει η Π. Διαθήκη), δεν είναι θρησκεία, κάτι δηλαδή που κατασκεύσαν οι άνθρωποι. Οποιοσδήποτε ανθρωπολογικός τύπος είναι ανθρώπινο κατασκεύασμα. Επομένως, είναι παράλογο να γράφουμε πως ο χριστιανσμός θα γινόταν “μια τυπικά κολεκτιβιστική ή ατομικιστική θρησκεία” ή πως η “ανθρωπολογική Κλίμακά” του δεν θα ήταν πλήρης, αν έλειπε το ένα ή το άλλο. Ο Χριστός είναι ο τέλειος Θεός και τέλειος άνθρωπος, και μόνο εν Αυτώ, με τη ζωντανή μετοχή στη ζωή Του, διαπλάθεται ο πλήρης άνθρωπος. Αλίμονο, αν χρειαζόταν ανθρώπινα δεκανίκια ο Χριστός για να μας φέρει στο “μέτρον του πληρώματος της ηλικίας” Του!

Η ισορροπία δεν βρίσκεται διανοητικά, ούτε κρατώντας ίσες αποστάσεις από τον ιουδαϊσμό και τον ελληνισμό, αλλά με τη μετοχή στη ζωή Του.

Και νομίζω πως οι Έλληνες ορθόδοξοι χριστιανοί οφείλουμε να γεμίζουμε την ύπαρξή μας με τη χάρη του Χριστού, να δεχόμαστε ολόκληρη την Παράδοσή μας και να μη φερόμαστε συμπλεγματικά απέναντι στους ανόητους εθνικιστές των ημερών μας που μιλούν για “εβραϊκή μυθολογία” και να κάνουμε λογικές και “φιλοσοφικές” ακροβασίες για να φανούμε αρεστοί σ’ αυτούς. Ο εθνικισμός/εθνοφυλετισμός είναι ασύμβατος με το μήνυμα του Ευαγγελίου. Αν δεχτούμε τη λογική τους, χάνουμε τη δυνατότητα της σωτηρίας.

Όσο γι’ αυτό που λέτε, ότι τάχα “από τους Εβραίους ήρθε η σωτηρία αλλά δια των Ελλήνων θα δοξαστεί ο Υιός του Ανθρώπου” είναι κάτι που κυκλοφορεί τους δυο τελευταίους αιώνες στη χώρα μας, δεν απαντά όμως πουθενά στην Παράδοσή μας. Πρόκειται για παρερμηνεία του Ιω. 12, 32. Το “ἐλήλυθεν ἡ ὥρα ἵνα δοξασθῇ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου” όλοι οι Πατέρες το ερμηνεύουν πως, τώρα που τελείωσε το κήρυγμά Του, ήρθε η ώρα ο Χριστός να σταυρωθεί. “Δόξα” του Χριστού είναι ο Σταυρός, όχι ό,τι άλλο ευφάνταστο διαδίδουν οι οπαδοί του “ελληνοχριστιανισμού”.

Αγαπητέ Γιώργο,

Όπως θα έχεις καταλάβει, συμφωνώ εν μέρει με το άρθρο σου.

Επιγραμματικά σημειώνω πως ναι, στην Καινή Διαθήκη, στην εποχή της Χάριτος, ο φόνος δεν ευλογείται. Είναι χαρακτηριστικό το επιτίμιο του Μ. Βασιλείου για τον φόνο στον πόλεμο, στην “υπέρ σωφροσύνης και ευσεβείας” άμυνα, που παραθέτει ο κ. Καραγιαννίδης στη συζήτηση του άρθρου του κ. Σχοινά. Επίσης χαρακτηριστικό είναι πως τον 14ο αιώνα η Σύνοδος του Πατριαρχείου έβαλε επιτίμιο σ’ ένα μοναχό που ξεσήκωσε τους κατοίκους, αμύνθηκε εναντίον των Τούρκων κι έσωσε μια μικρασιατική πόλη. Η Εκκλησία από τους μοναχούς απαιτεί ακρίβεια, κι εδώ φαίνεται η στάση της απέναντι στο θέμα του “δίκαιου” ή εν αμύνη φόνου.
Στον φόνο των ιερέων του Βάαλ ο Θεός εμπνέει τον Προφήτη Ηλία, όπως το ερμηνεύει η Εκκλησία κι όπως επιχειρηαματολόγησα στα σχόλια στο άρθρο του κ. Σχοινά για τις διαμαρτυρίες για το Corpus Christi.

Η μετάφραση των Ο έγινε από τους ελληνόφωνους Ιουδαίους της Αλεξανδρείας για τους Ιουδαίους που είχαν ξεχάσει τα εβραϊκά. Βέβαια, υπήρχαν και προσήλυτοι εξ Ελλήνων αλλά δε νομίζω να ήταν τόσο πολλοί που να κινούσαν αυτό το μεγάλο για την εποχή εγχείρημα.

Εκτός από τη στάση του π. Παϊσίου για το έργο του Σκορτσέζε, υπάρχει κι η στάση του π. Πορφυρίου κι άλλων Αγίων της εποχής μας που δεν ευνοούσαν τις διαδηλώσεις και φωνασκίες.

Τέλος, αναφέρεσαι στην “προηγούμενη φορά που έγινε μια τέτοια “συζήτηση”, πολλοί από μας, πήραν τα μάτια τους και έφυγαν μακράν της Εκκλησίας χαρίζοντας στους μεσάζοντες έναν τέτοιο θεό που τους μεσίτευαν.” Μπορείς να μας το κάνεις πιο σαφές;

Οι Πατέρες μας είναι και μεσίτες προς τον Θεό (έτσι τουλάχιστον τους αποκαλεί η υμνολογία μας, που τους παρακαλεί να μεσιτεύουν σπρος τον Κύριο)

Αγαπητέ Theo, απαντώ στο ερώτημά σου. Αναφέρομαι στην εποχή των γυμνασιακών μου χρόνων. Τότε που μας εδίδασκαν εκείνον τον θεό που τιμωρούσε με θάνατο τις πόρνες αλλά δεν τον απασχολούσαν οι φονιάδες, οι βασανιστές, οι τύραννοι κάθε είδους και μεγέθους, οι υποκριτές, οι φαρισαίοι, οι ρουφιάνοι. Έστηνε πόλεμο (ο θεός) για την “παρθενιά της Ευανθούλας” που την έβγαζε (η Ευανθούλα) στο σφυρί αλλά του ξεφεύγανε οι πολεμοκάπηλοι και οι εγκληματίες πολέμου (και ειρήνης). Τότε, πολλοί από μας, είπανε: ” Αφού το λένε αυτοί που ξέρουν μάλλον έτσι είναι ο θεός. Αποφασίσαμε δε ότι καμία δουλειά δεν είχαμε με έναν τέτοιο θεό. Κάναμε λάθος φοβερό. Δεν είχαμε σχέση με τους ανθρώπους που συκοφαντούσαν τον Θεό. Με τον Θεό είχαμε σχέση και μάλιστα, εκ των υστέρων διαπιστώσαμε, ότι αυτή η σχέση δεν διερράγη ποτέ!
Τα έχω πει άλλωστε αυτά στο “Φυγή ή Σωτηρία”

Διαβάζω πάντα το ΑΝΤΙΦΟΝΟ ως εν σιωπή μετέχων στις αγωνίες των αγαπητών φίλων . Διακόπτω τη σιωπή μου σε σπάνιες περιπτώσεις. Όπως τώρα. Θέλω να συγχαρώ και να ευχαριστήσω τον κ. Γ. Σαλεμή . Ναι. τα πράγματα είναι ξεκάθαρα. Αν ο φόνος ήταν ανεκτός από την Εκκλησία δεν θα τον έθετε ως κώλυμα ιεροσύνης χωρίς προϋποθέσεις. Ακόμη και στον πόλεμο . Πολύ χρήσιμα τα όσα έγραψε και ο κ. Ζιάκας . Συμφωνώ όμως με τον Τheo (μακάρι να γνωρίζαμε το πραγματικό του όνομα). Η Π.Δ. ως παιδαγωγός εις Χριστόν μένει στον προθάλαμο, και πράγματι χρειάζεται την Κ.Δ. για την κατανόησή της. Η φαινομενική της σκληράδα – πέρα από το ότι για την εποχή στην οποία αναφέρεται μπορεί να είναι και φιλανθρωπία- προετοιμάζει τον άνθρωπο να δεχθεί την χάρη που ” δια Ιησού Χριστού εγένετο”. Αυτό πρέπει να είναι και το κριτήριο προσέγγισης της Π.Δ. που δεν παύει να είναι λόγος του Θεού.

Εννοώ, πιστεύω σαφώς, τους ανθρώπους που αναλαμβάνουν τον ρόλο του μεσίτη, του ενδιάμεσου, του “δραγουμάνου”. Εκείνους που δεν μας ωθούν σε μια άμεση και αδιαμεσολάβητη σχέση με τον Θεό αλλά μας στριμώχνουν στα “κινέζικα παπούτσια” τα οποία φτιάχνουν με “υλικά ευσεβείας”. Εκείνους που αντί να μας δώσουν το παράδειγμα του Χριστού και να μας πουν “πλεύσατε πλοηγώντας εσείς το καράβι σας” αρχίζουν τις ντιρεκτίβες φροντίζοντας βέβαια πάντα να φαντάζει αναγκαία και αναντικατάστατη η παρουσία τους. Αυτοί είναι σήμερα πιστεύω οι ιερείς του Βάαλ. Γι΄ αυτό και τους ιερείς του Βάαλ τους αποκαλώ μεσίτες. Γράφω: “Στον μεν Ηλία, ο Θεός, έστειλε την πυρά παρουσία του πιστού λαού και των απίστων μεσαζόντων”. Μπορεί οι Πατέρες να μεσιτεύουν αλλά δεν τους λέμε μεσίτες, τους λέμε Πατέρες. Σωστά; Και αυτό εγώ θέλω να αντιδιαστείλω. Η Πατρότητα δε δεν αποκλείει τη Φιλία.

Σας ευχαριστώ κύριε Πρίντζιπα και χαίρομαι κι εγώ με τη χαρά σας. Δεν λέω όμως τίποτα παραπάνω από όλα αυτά που σκεπτόσαστε και νιώθετε κι εσείς, οι αναγνώστες του Αντιφώνου. Αυτό ήδη φαίνεται από τα μηνύματά σας. Και είναι θαρρώ πιο σημαντικά αυτά από το κείμενο. Το κείμενο αληθεύει εφόσον πάντες ομοδοξούσι και έκαστος επιμαρτυρεί.

Σχόλιο που ετοίμασα γιά τον κ. Ζιάκα, αλλά απαντά και στα επόμενα:
Ο Theo έχει επαναλάβει αρκετές φορές την εφησυχαστική ερμηνεία της αποδοχής της Παλαιάς μέσω της Καινής Διαθήκης, ώστε να μην σκανδαλίζονται αυτοί που σκανδαλίζονται. Όσοι όμως δεν σκανδαλίζονται δεν χρειάζονται αυτή την ερμηνεία. Μήπως η Καινή Διαθήκη δεν είναι γεμάτη αντιφατικές διατυπώσεις, το ίδιο δυσνόητες όπως και οι τόσες της Παλαιάς που παρατέθηκαν πιό πάνω; Να θυμίσω την γέενα του πυρός ή την παραβολή που τελικά σφάζονται οι δούλοι! Η εξελικτική ερμηνεία από την Παλαιά Διαθήκη στην Καινή δεν μπορεί να σταθεί, όταν κανείς διαβάσει προσεκτικά και τις δύο. Υπάρχουν στην Καινή σημεία “παλαιοδιαθηκικά” όπως ολόκληρη η Αποκάλυψη, που εν τούτοις αποδίδεται στον Απόστολο Ιωάννη, του οποίου το Ευαγγέλιο δίνει το πνεύμα της ανάγνωσης των τριών άλλων Ευαγγελιστών και είναι τόσο “προχωρημένο” που ολόκληρες ομάδες Προτεσταντών την απορρίπτουν σαν Ελληνίζουσα επινόηση. Υπάρχουν στην Παλαιά Διαθήκη μέρη που θα μπορούσαν να είχαν γραφεί μετά Χριστόν. Στις εκκλησιές μας, κάτω από τον Παντοκράτορα εικονίζονται αποκλειστικά άγιοι της Παλαιάς Διαθήκης, οι Προφήτες. Η αγιότητα προ Χριστού δεν φαίνεται να ήταν δεύτερης κατηγορίας. Η Παναγία σε ποιά διαθήκη ανήκει;
Όταν η Πίστη πάψει να θεμελιώνεται στα κείμενα, τότε παύουν τα σκάνδαλα που παράγει η ερμηνεία των κειμένων. Παλαιά και Καινή διαθήκη γίνονται ένα, εξ ίσου ακατανόητα κείμενα, αλλά πηγή γνήσιας γνώσης, όργανα δοκιμασίας. Η διανοητική και νομικίστικη ερμηνεία και των δύο είναι πάντα παραπλανητική.
Το σχήμα του Θεόδωρου Ζιάκα, που χρησιμοποιεί την τριάδα δούλος-υπηρέτης-υιός, νομίζω ότι από ευγένεια δεν έχει σχολιαστεί, γιατί μάλλον δεν έπεισε κανένα. Η επικρατούσα ερμηνεία δεν είναι ότι υπάρχουν τρεις τρόποι προσέγγισης του Θείου, αλλά ότι μόνο ένας από αυτούς είναι αρεστός στον Χριστό, αυτός που δηλώνει άμεσα το “Πάτερ Ημών”. Είμαστε υιοθετημένα παιδιά του Θεού, ούτε δούλοι, ούτε υπηρέτες. Θεωρώ υποτιμητικό και άδικο γιά την Παλαιά διαθήκη να ταυτίζεται με την στάση του δούλου και γιά την αρχαία Ελλάδα με αυτήν του μισθωτού. Η επίκληση των Αποστόλων ότι είναι δούλοι του Θεού, δεν σημαίνει ποτέ ότι έχουν κίνητρο τον τρόμο τους απέναντί στον Θεό. (δεν λέω φόβο, αφού στα αρχαία σημαίνει τον σεβασμό). Θέλουν να θέσουν τον εαυτό τους πιό κάτω από Aυτόν, ενθυμούμενοι τον Nιπτήρα, αλλά δεν μπορούν.
Όσοι, μελετώντας τα αρχαία κείμενα, γνωρίζουν λίγο την αρχαία ελληνική θρησκεία και πρακτική φιλοσοφία, διαπιστώνουν ότι υπήρχαν και τότε πολλαπλά επίπεδα πνευματικότητας. Το ίδιο ισχύει και για την αιγυπτιακή θρησκεία της τριάδας Ρα – Θωθ=Λόγος – Ωρος που σε εγκόσμιο επίπεδο γίνεται Ρα – Όσιρις – Ώρος. Παραλείπω εδώ τα Ινδικά και Βαβυλωνιακά ανάλογα, αφού όλες αυτές οι θρησκείες ανήκουν στο παρελθόν. Όμως ας θυμηθούμε ότι στην φάτνη δεν πήγε ο Αρχιερέας της Ιερουσαλήμ να προσκυνήσει, αλλά οι τρείς Μάγοι. Άρα υπήρχαν μεγάλης πνευματικότητας άνθρωποι και στις προχριστιανικές θρησκείες, όπως και απατεώνες μέγιστοι μετά Χριστόν.
Οι Άγιοι της Εκκλησίας όποτε αιστανθούν την ανάγκη αντλούν και από τις δύο Διαθήκες χωρίς να τις ιεραρχούν και διδάσκονται την ερμηνεία τους από την Πηγή. Ενίοτε σφάλλουν. Παράδειγμα αποδεικτικό αυτής της στάσης είναι και ταπεινοί νεώτεροι μοναχοί, όπως ο Γέροντας Πορφύριος.
Το Πνεύμα όπου θέλει πνεί.

Κι όμως την Παναγία τη λέμε και την ξαναλέμε μεσίτρια.
Τους Πατέρες και τους Αγίους συνήθως τους λέμε “πρεσβευτές” (κάτι παρόμοιο με το “μεσίτες”).

[quote name=”Νίκος Δεληνικόλας”]
Ο Theo έχει επαναλάβει αρκετές φορές την εφησυχαστική ερμηνεία της αποδοχής της Παλαιάς μέσω της Καινής Διαθήκης, ώστε να μην σκανδαλίζονται αυτοί που σκανδαλίζονται. Όσοι όμως δεν σκανδαλίζονται δεν χρειάζονται αυτή την ερμηνεία. Μήπως η Καινή Διαθήκη δεν είναι γεμάτη αντιφατικές διατυπώσεις, το ίδιο δυσνόητες όπως και οι τόσες της Παλαιάς που παρατέθηκαν πιό πάνω;
[/quote]

Εκτός απ’ αυτήν την “[i]εφησυχαστική ερμηνεία[/i]”, κ. Δεληνικόλα, κυρίως επαναλαμβάνω ότι τα “πνευματικά πνευματικοίς συγκρίνονται”, που γράφει ο Απ. Παύλος, δηλαδή ότι και η Παλαιά και η Καινή Διαθήκη είναι γραμμένη από θεόπτες και μόνοι οι θεόπτες, όσοι δηλαδή έχουν ανάλογες εμπειρίες, μπορούν να τις ερμηνεύσουν αυθεντικά. Και πως ασφαλείς είναι όσοι ψάχνουν πώς ερμηνεύουν οι θεόπτες ή το φρόνημα της Εκκλησίας κάποια πράγματα.
Δεν μιλάμε για “εξελικτική ερμηνεία” αλλά για τα μηνύματα που μας στέλνει ο Θεός μέσω είτε της Παλαιάς είτε της Καινής Διαθήκης.

Όσο για το σχήμα “δούλος-μισθωτός-υιός”, ο Θεός όλους τους δέχεται, είτε από φόβο, είτε από συμφέρον/ελπίδα είτε από αγάπη Τον προσεγγίζουν. Απλώς, οι Πατέρες υπογραμμίζουν πως οι δύο πρώτες καταστάσεις ενέχουν πολλές δυσκολίες, μας κρατούν σε μια στασιμότητα, και μας προτρέπουν ν’ αγωνιστούμε να φτάσουμε στην αγάπη. Συνήθως όμως εδώ υπάρχει εξέλιξη, από τη μια βαθμίδα της σχέσης με τον Θεό στην επόμενη· γιατί δεν είναι εύκολο και σύνηθες κανείς ν’ αρχίζει με την αγάπη.

Ευχαριστώ Theo για την εκλέπτυνση, και την υπενθύμιση.
Όμως, γιά το σχήμα δούλος-υπηρέτης-γυιός δεν έχω πειστεί. Οι απειλές με εξαγριώνουν, όπως και τους περισσότερους έλληνες που γνωρίζω, από όποιον κι αν προέρχονται. Όσοι μυηθήκαμε από μανάδες και γιαγιάδες όταν ήμασταν βρέφη, μάθαμε πρώτα ότι ο Θεός διώχνει τον φόβο, το σκοτάδι, τους καλικατζάρους, τους κακούς ανθρώπους που μπορεί να μας κλέψουν και να μας πουλήσουν. Μόνο τον Χριστό δεν φοβόμασταν μικροί. Σταυρώναμε το μαξιλάρι μας και λέγαμε “Ιησούς Χριστός Νικάει και όλα τα κακά σκορπάει, Ο Χριστός κι η Παναγία”, μαθαίναμε το “Πάτερ ημών, ο εν τοις ουρανοίς, ενθέτω η βασιλεία σου, γενηθήτω το θέλημά σου, ώς εν ουρανό και επί της γής. Τον άρτον ημών τον επιούσιον δός ημίν σήμερον και αφες τα οφελήματα ημών ως και εμείς αφίεμεν τοις οφειλέτες ημών και μη εισενέγκης ημάς εις πειρασμόν αμήν”. Πώς να φοβηθείς ένα μωρό στην φάτνη. Ο τρόμος των κεραυνών έγινε διασκέδαση όταν μάθαμε ότι ήταν ο Θεός που κατρακυλάει την άμαξά του στα σύννεφα. Τα παιδικά μας αιτήματα προς τον Θεό μάλλον δεν εισακούστηκαν ποτέ άμεσα, ώστε να πιστέψουμε ότι με τον Θεό μπορούμε να έχουμε πάρε δώσε με ανταμοιβές. Η πρώτη μου κρυφή παράκληση απ’ ευθείας στον Θεό ήταν να αναστηθεί ο παππούς μου, κάτι που δεν έγινε και έτσι έπαψα τους αυτοσχεδιασμούς. Η απλή παιδική προσευχή το βράδυ τα κάλυπτε όλα, καθώς και η παράκληση για τα παιδάκια που πεινούν. Αρκούσε να φυλάει ο Χριστούλης την μαμά και τον μπαμπά, που φρόντιζαν για όλα τα άλλα. Όταν υπηρετούσαμε παπαδάκια, αν είχαμε την τύχη, η συμμετοχή η ίδια ήταν η ζηλευτή ανταμοιβή και προνόμιο. Στην εφηβεία ήταν πιά αργά για να μας τρομάξει ο Θεός ή να αρχίσουμε παζάρια μαζί του. Ποιός νέος τον 20ο αι. φοβάται την κόλαση; Την διδασκαλία για δούλο υπηρέτη αφέντη την διάβασα πρώτη φορά στα σαράντα μου ή αργότερα. Ίσως να ισχύουν αυτά τα στάδια γιά όσους είχαν άθεους γονείς και φοβόντουσαν ότι ο Θεός θα τους τιμωρήσει που δεν κοινωνούν όπως τα άλλα παιδάκια.

Ποιός νέος τον 20ο αι. φοβάται την κόλαση;

Όσους δεν αγαπούν τον Θεό ούτε φοβούνται την κόλαση οι Πατέρες τους κατατάσσουν στους μη σωζόμενους, στην κατάσταση της άγνοιας, της λήθης. Για να φτάσουν στην επίγνωση του Θεού, τους χρειάζεται ένα ταρακούνημα, ο φόβος της κολάσεως και της τιμωρίας. Μετά έρχονται η ελπίδα κι η αγάπη.

Η Ελπίδα και η Αγάπη έρχονται μετά την Πίστη. Η Πίστη είναι ένα άλμα χωρίς διαβαθμίσεις, όταν συνειδητοποιήσω ότι αυτός ο κόσμος είναι άθλιος και ελαττωματικός και δεν αρκούν οι δυνάμεις μου γιά να αλλάξει, ούτε μπορώ να κλείσω τα μάτια μου στην δυστυχία, γιατί κάτι τερατώδες μπορεί οποιαδήποτε στιγμή να χτυπήσει πολύ κοντά μου. Η πρώτη ακτίνα της Πίστης είναι η νοσταλγία για μία άλλη πατρίδα και το συναίσθημα ότι είμαι εξόριστος εδώ.
Έχω βέβαια μελετήσει για την ασκητική του ερεθισμού του συναισθήματος με τον τρόμο, αλλά ποτέ δεν με έπεισε. Κόλαση είναι η αποξένωση από την βασιλεία του Θεού μέσα μας, από την σχέση με αυτόν που με αγαπά, αλλά αυτήν δεν την επιβάλλει ο Θεός. Οδυνηρή είναι η πορεία εξυγίανσης με τα φαντάσματά της που εμφανίζονται, μας τρομάζουν λίγο και μετά εξαφανίζονται, αλλά αυτό δεν είναι τιμωρία από τον Θεό. Είναι θεραπεία.
Αυτός που απειλεί δεν μας αγαπά. Τα παιδιά που οι γονείς τους τα δέρνουν ή τα τρομοκρατούν γρήγορα γίνονται εντελώς απείθαρχα γιατί καταλαβαίνουν ότι ο γονιός παριστάνει τον κακό. Εκτός αν καταλάβουν ότι είναι σαδιστής, οπότε φεύγουν μακρυά του, διότι δεν τα αγαπά.
Αν δεν υπήρχαν πλάνες, ιδιαίτερα ασκητικές, δεν θα είχε απομακρυνθεί ο κόσμος από την Εκκλησία. Η εικόνα του τιμωρού Θεού είναι αυτή που προωθεί η προπαγάνδα των αυταρχικών καθεστώτων που μεταχειρίστηκαν τον Χριστιανισμό για να χειραγωγήσουν τον λαό. Χρειάζονταν ένα πρότυπο υπερβατικό για να δικαιολογήσουν ιδεολογικά την τυραννία τους, τις φυλακές τους, τα κάτεργα. Οι εικόνες της κόλασης στις μεταβυζαντινές Εκκλησίες, μόνο, είναι μία ασχημία εντελώς αντιπνευματική. Οι Πατέρες δεν πολεμούν αυτή την πλευρά κατά μέτωπο, γιατί γνώριζαν από πολιτική και ήξεραν να ελίσσονται. Πόσο συχνά ακούγεται όμως στην Εκκλησία το “οὐκ εἰς τέλος ὀργισθήσεται, οὐδὲ εἰς τὸν αἰῶνα μηνιεῖ”; Τί σημαίνει η εικόνα της Δέησης; Με τον φόβο δεν καλλιεργείται η ελευθερία, ούτε πολιτική ούτε πνευματική. Όποιος ξεκινά με αυτόν, αποκτά ψυχικές ουλές που ποτέ δεν θεραπεύονται ολότελα.
Όλα τα παιδιά επικοινωνούν με τον Θεό, δεν χρειάζονται τον φόβο για να αρχίσουν. Ευτυχώς, στην Πίστη μάς μύησαν οι αμόρφωτες μανάδες και γιαγιάδες.

Φυσικά η ελπίδα κι η αγάπη έρχονται μετά την αρχική πίστη, όμως η πίστη έχει διαβαθμίσεις (θυμηθείτε το “Πιστεύω, Κύριε, βοήθει μου τῇ ἀπιστίᾳ”).
Δεν είναι θέμα διανοητικό αλλά βιωματικό. Όσο αυξάνεται η σχέση κι η αγάπη προς τον Θεό, τόσο αυξάνεται κι η πίστη. Ο άγιος Μάξιμος γράφει: “Πίστις ἐστὶν ἄλογος γνῶσις. Ἐπεὶ ἄλογος, οὐκ ἐκ μαθημάτων. Ἐπεὶ δὲ γνῶσις, ἄρα σχέσις”.

Η Γραφή γράφει: “Ἀρχὴ σοφίας, φόβος Κυρίου”, ο Χριστός ο ίδιος απειλεί με “γέενναν τοῦ πυρὸς” καὶ μιλάει για “κλαυθμὸν καὶ βρυγμὸν τῶν ὀδόντων”. Και σεις γράφετε πως τα περί κολάσεως και φόβου της τιμωρίας είναι “ασκητικές πλάνες”;

Ἄλλο η προπαγάνδα των αυταρχικών καθεστώτων, κι άλλο η διδασκαλία των Πατέρων μας. Άλλο η πολιτική, κι άλλο η πνευματική ελευθερία. Άλλο η αγωγή των παιδιών (εδώ θα συμφωνήσω μαζί σας πως στην περίοδο της αθωότητας οι απειλές τιμωριών είναι αντιπαιδαγωγικές), κι άλλο η μύηση των σκοτισμένων και ακαθάρτων ψυχικά ενηλίκων στην πνευματική ζωή της Εκκλησίας.
Ο άνθρωπος δεν αλλάζει, και κάτι ξέρουν οι Πατέρες που αρχίζουν αυτή τη μύηση με τον φόβο. (Ο αββάς Ισαάκ ο Σύρος, που θεολογεί τόσο υψηλά, που γράφει για την αγάπη ως “καῦσιν καρδίας ὑπὲρ πάσης τῆς κτίσεως” … και υπέρ των δαιμόνων, αρχίζει τους λόγους του ως εξής: “Ὁ φόβος τοῦ Θεοῦ, ἀρχὴ τῆς ἀρετῆς• λέγεται δὲ εἶναι γέννημα τῆς πίστεως. Σπείρεται δὲ ἐν τῇ καρδίᾳ, ὅταν ἀποχωρισθῇ ἡ διάνοια ἐκ τοῦ περισπασμοῦ τοῦ κόσμου … ἐν τῇ ἀδολεσχίᾳ τῆς μελλούσης ἀποκαταστάσεως”, δηλαδή φόβος κι ελπίδα στην αρχή.) Κι εδώ δεν μιλάμε για συναίσθημα αλλά για κάτι βαθύτερο.

Στην εικόνα της Παναγίας της Παραμυθίας θα δούμε έναν Χριστό παιδί βλοσυρό που αν τον δεις από κοντά κατευθείαν σκέφτεσαι αποκλείεται κάποιος να αγιογράφησε παιδί με τόσο αυστηρό βλέμμα. Και η αυστηρότητα του Ιησού είναι ακόμα στην αγιογραφία με θείο θαύμα για προειδοποίηση όλων μας, αλλά και η παρησία της Παναγίας προς παραμυθία μας. Όταν λέμε ότι ο φόβος μπορεί να είναι ωφέλιμος παιδαγωγικά εννοούμε ότι μόνο στην αρχή. Δεν μπορεί να βασιστεί η σχέση στον φόβο. Αν από φόβο “καλμάρει” ο άλλος τότε με την αγάπη τον νουθετείς και η αγάπη έξω βάλλει τον φόβο. Αν ο άλλος έχει σχέση αγάπης, είναι ήδη calm και είναι δεκτικός νουθεσίας. Αν ο άλλος όμως δεν έχει σχέση αγάπης και ούτε φόβο τότε τον αφήνουμε να φύγει να ζήσει αυτήν την αδιαφορίας σχέσης που την ταυτίζει με το πλήρωμα της αγάπης!

Αντιγράφω για να μείνει:
(Ο αββάς Ισαάκ ο Σύρος, που θεολογεί τόσο υψηλά, που γράφει για την αγάπη ως “καῦσιν καρδίας ὑπὲρ πάσης τῆς κτίσεως” … και υπέρ των δαιμόνων, αρχίζει τους λόγους του ως εξής: “Ὁ φόβος τοῦ Θεοῦ, ἀρχὴ τῆς ἀρετῆς• λέγεται δὲ εἶναι γέννημα τῆς πίστεως. Σπείρεται δὲ ἐν τῇ καρδίᾳ, ὅταν ἀποχωρισθῇ ἡ διάνοια ἐκ τοῦ περισπασμοῦ τοῦ κόσμου … ἐν τῇ ἀδολεσχίᾳ τῆς μελλούσης ἀποκαταστάσεως”, δηλαδή φόβος κι ελπίδα στην αρχή.) Κι εδώ δεν μιλάμε για συναίσθημα αλλά για κάτι βαθύτερο.
Ναι, αυτός ο Φόβος είναι σεβασμός και ανησυχία μην χάσω την σχέση, χαμένος μέσα στον “περισπασμό” του εχθρικού κόσμου, μακρυά από αυτόν που με αγαπά. Δεν είναι απειλή κόλασης πριν από την σχέση. Η εικόνα του Παντοκράτορα στους τρούλλους εκφράζει τέλεια τα λόγια του Αρεοπαγίτη: “Λέγεται δε παντοκράτωρ η θεαρχία και ως πάντων κρατούσα, και αμιγώς τοις διοικουμένοις επάρχουσα, και ως πάσιν εφετή και επέραστος ούσα και επιβάλλουσα πάσι τους εθελουσίους ζυγούς και τας γλυκείας ωδίνας του θείου και παντοκρατορικού και αλύτου της αγαθότητος αυτής έρωτος». [ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΟΥ : ΠΕΡΙ ΘΕΙΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ, ΚΕΦ. Ι΄,1].
Δεν ισχυρίζομαι πως ό,τι καταλαβαίνω ισχύει για όλους τους ανθρώπους, αλλά θα ήθελα να γνωρίσω έναν άνθρωπο που ο φόβος της κόλασης τον οδήγησε στον Θεό. Είναι πολύ διδακτικά όσα γράφει ο Ιωάννης της Κλίμακας για εκείνους που ασκούντο στην λεγόμενη Φυλακή (Λόγος Ε΄, 5-6) ο ίδιος όμως δεν διδάσκει αυτόν τον τρόπο και τον παρουσιάζει σαν πολύ ειδικής μορφής εξαίρεση, επικίνδυνη για τους πολλούς. “Ἐγὼ δὲ, ὠ φίλοι, λέληθα ἐμαυτὸν ἐν τῷ ἐκείνῳ ἐμφιλοχωρῶν πένθει, καὶ ὅλος τῷ νοῒ συνηρπάγην, κατέχειν ἐμαυτὸν μὴ δυνάμενος…Ἀνὴρ δὲ ἀμελὴς μὴ προσψαύσῃ τοῖς εἰρημένοις, μή πως καὶ αὐτὸ ὃ ἐργάζεται, ἀπογνοὺς σκορπίσειε· καὶ γένηται καὶ ἐπ’ αὐτῷ τὸ φάσκον λόγιον· ἀπὸ δὲ τοῦ μὴ ἔχοντος προθυμίαν, καὶ ὃ δοκεῖ ἔχειν, ἀρθήσεται ἀπ̓ αὐτοῦ”

Γιώργο, συγχώρησέ μου την επάνοδο.

Είπα ότι “έχουμε χάσει την ισορροπία”. Επρόκειτο για μια υπερβολικά ευγενική διατύπωση. Το να συζητάμε, μήπως «υπάρχουν περιπτώσεις» όπου ο Χριστός, ο εσταυρωμένος Θεός των από καταβολής κόσμου θυμάτων, ευλογεί τον φόνο, δείχνει σε τι απίστευτη θρησκευτική εκβαρβάρωση έχουμε πέσει. Ανθρωποκτόνος είναι μόνο ο Τρισκατάρατος. Οι “θεολογικές” σοφιστείες να λείπουν. Μιλάμε για τη λυδία λίθο της Ορθόδοξης Πίστης. Ό,τι πάει κόντρα σ’ αυτό απορρίπτεται ασυζητητί. Δεν πα να το λέει ο Αβραάμ Πάπας ο ίδιος.

Αλλά ακόμα κι αν, ως χριστιανοί, δεν είχαμε τέτοια τρικυμία εν κρανίω και η πίστη μας ήταν διαυγής σαν το κρύσταλλο, αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι ο φόνος θα εξαφανιζόταν από την «χριστιανική» κοινωνία. Και τούτο, γιατί δεν είναι μόνο το άτομο αλλά και το συλλογικό. Το συλλογικό, συγγνώμη για το αυτονόητο, υφίσταται στη βάση του αποκλεισμού της αυτοδικίας, μέσω του νόμου και συνάμα της προστασίας του νόμου διά του συλλογικού μονοπωλίου της βίας, του εδραζόμενου στο δικαίωμα του συλλογικού α) να σκοτώνει, «συμφώνως τω νόμω», τον ποινικό δολοφόνο και β) να καταναγκάζει τον πολίτη (ακόμα και τον «ανίκανο να σκοτώσει μυρμήγκι») να πολεμήσει υπέρ βωμών και εστιών, σκοτώνοντας τον «εχθρό» – ανένοχα και με χαρούμενη μάλιστα υψηλόφρονη συνείδηση.

Υπάρχουν λοιπόν δύο όψεις στο πρόβλημα: Ο φόνος και γενικά το κακό, ως αυστηρώς προσωπική ενέργεια (παράβαση του νόμου) και γενικά ως ηθική πράξη. Και ο φόνος, ως πράξη κατ’ επιταγήν του συλλογικού, του οποίου είμαστε υποκειμενικές υποστάσεις. Ο Χριστός αρνήθηκε όχι μόνο τον πρώτο αλλά και τον δεύτερο φόνο. Και σ’ αυτό ξεχωρίζει απόλυτα, απ’ όλους τους προγενέστερους και επιγενέστερους θεούς της ανθρωπότητας (περιεκτική συγκεφαλαίωση των οποίων είναι σήμερα ο Μαμωνάς). Εμείς όμως, εσύ κι εγώ, ενώ μπορούμε να αποφύγουμε τον «ηθικό» φόνο δεν μπορούμε να αποφύγουμε τον συλλογικό, τον «πολιτικό» φόνο, ιδιαίτερα όταν κατέχουμε μια θέση ισχύος-εξουσίας στη δομή του συλλογικού.

Αλλά δυστυχώς οι «θεολογικοί» μας φωστήρες αδυνατούν να κάνουν την απλή αυτή διάκριση μεταξύ ατομικού και συλλογικού κακού, ηθικού και συλλογικού νόμου. Κρίνουν τον ηγέτη του εθνικού συλλογικού σαν να μην ήταν ο εκτελεστικός βραχίονας του συλλογικού, σαν να ήταν μεμονωμένο και περιθωριοποιημένο άτομο, όπως η αφεντιά τους. Δεν καταλαβαίνουν ότι ο ηγέτης του συλλογικού -ο Μωυσής, ο Ηλίας, ή όποιος άλλος βιβλικός σφαγέας-, μιλώντας εξ ονόματος του «θεού», αναφέρεται στην υποστατική μεταφυσική «κεφαλή» του εθνικού εβραϊκού συλλογικού. Νομίζουν, ώ της αγίας αφελείας, ότι η αναφορά κυριολεκτείται, εκτός τόπου και χρόνου, επί του οικουμενικού χριστιανικού Θεού και ότι, ώ της ανατριχιαστικής ανοησίας, ως «κατ’ εξαίρεση δικαίωμα» του ατόμου να σκοτώνει, «δικαίωμα» που μπορεί κάλλιστα να δοθεί και στους ίδιους, όταν «εν θεοπτεία» ευρισκόμενοι, λάβουν την «εντολή» να διαπράξουν τον «ιερό φόνο»…

Θού Κύριε φυλακήν τω στόματί μου. Ίνα μη, εν «ιερά αγανακτήσει» διατελών, προβώ ως άλλος Ηλιού, σε γενική ηλεκτρονική «σφαγή» των ιερέων του μεταμοντέρνου φουνταμενταλιστικού μας Βάαλ.

Ας σοβαρευτούμε. Κι ας κατανοήσουμε, επί τέλους, πως δεν υπάρχουν μόνο άτομα, αλλά και συλλογικά υποκείμενα. Που είναι στη φύση τους να αποκτούν δική τους μεταφυσική «κεφαλή». Η οποία και «υπαγορεύει τις θελήσεις της» στους επί τούτου «εκλεκτούς» της «εκπροσώπους», «διάμεσους» και «μεσίτες», – θελήσεις που αποβλέπουν πάντοτε στην αυτοσυντήρηση και κατίσχυση του συλλογικού σώματος επί των «αποκλινόντων» μελών του και επί των εξ ορισμού εχθρικών ομολόγων του.

Ορίστε! Το Πακιστάν! Προσφέρεται για…μεταπτυχιακές σπουδές στην ιερή βία:

http://www.nooz.gr/world/pakistan-lintsaran-ipopto-gia-vevilosi-tou-koraniou221212

Μια κι αναφέρετε τον άγιο Ιωάννη της Κλίμακος (νομίζω πως αυτός πρώτος (525-595) αναφέρεται στην τρίβαθμη κλίμακα κι όχι ο άγιος Μάξιμος (580-662)), ίδού κἀποιες αναφορές στον φόβο και την αγάπη από την Κλίμακα:

“[i]Ὁ μὲν ἐκ φόβου τὴν ἀποταγὴν ποιησάμενος, ἴσως τῷ καιομένῳ θυμιάματι ἕοικεν, ἐν αρχῇ μὲν ἐξ εὐωδίας ἀρξαμένῳ, ὕστερον δὲ εἰς καπνὸν καταλήξαντι· ὁ δὲ δι᾿ ἐλπίδα μισθοῦ, ὀνικὸς μῦλος καθίσταται, διὰ παντὸς ὡσαύτως κινούμενος· ὁ δὲ ἐξ ἀγάπης θείας τὴν ἀναχώρησιν ποισάμενος, εὐθέως πῦρ ἐν προοιμίοις κέκτηται· καὶ ἴσως ἐν ὕλῃ βληθέν, κατὰ πρόσω τὴν πυρὰν σφοδροτέραν ἐξάψειεν[/i]” (λόγος Α΄, 24). Εδώ φαίνονται οι τρεις βαθμίδες της πνευματικής ζωής, ως αιτίες επιλογής της μοναχικής ζωής αλλά και ότι αν μείνει κανείς μόνο στον φόβο κινδυνεύει να χάσει τα πάντα, αν μείνει στην ελπίδα μένειστάσιμος, ενώ μόνη η αγάπη απογειώνει.

“[i]Φοβηθῶμεν τὸν Κύριον ὡς τὰ θηρία[/i]” (λόγος Α΄, 27). Είναι φανερό εδώ πως εδώ ο φόβος δεν νοείται ως “σεβασμός και ανησυχία μην χάσω την σχέση” αλλ᾿ ως απειλή.

“[i]Κατὰ τὸ μέτρον τῆς ἐλλείψεως[/i] [τῆς ἀγάπης], [i]ενυπάρχει φόβος· ὁ γὰρ φόβου χωρίς, ἢ ἀγάπης πεπλήρωται, ἢ τῇ ψυχῇ νενέκρωται[/i]”. Κι εδώ είναι φανερό ότι όσοι ούτε φοβούνται τον Θεό (την κόλαση), ούτε Τον αγαπούν είναι ψυχικά νεκροί, όπως έγραψα στο σχόλιό μου των 9:22.

“[i]Κατὰ τὸ μέτρον τῆς ἐλλείψεως [τῆς ἀγάπης], ενυπάρχει φόβος· ὁ γὰρ φόβου χωρίς, ἢ ἀγάπης πεπλήρωται, ἢ τῇ ψυχῇ νενέκρωται[/i]” (λόγος Λ΄, 4).

Το απόσπασμα του Κλίμακος που παραθέσατε Theo, λέει ακριβώς ότι μόνο η αγάπη είναι ο δρόμος προς τον Θεό, και ότι ο φόβος και η ελπίδα μισθού είναι αδιέξοδοι τρόποι και δεν οδηγούν στην αγάπη.
Αλλά επειδή η αγάπη δεν διατάσσεται (Κάντ), ο ταπεινός μοναχός γ. Πορφύριος σύστησε σε μαθητή του να προσεύχεται: “Αγάπα με”. Γιατί η “αγάπη θεία” δεν είναι αυτό που προσφέρουμε αλλά που παίρνουμε. Γι αυτό ο Ιωάννης δεν λέει “αγάπη τω θεώ” αλλά “εξ αγάπης θείας”.
Όταν δεν υπάρχει Πίστη, Ελπίδα, Αγάπη, οι τρείς διαβαθμίσεις του Θείου φωτός, στην ψυχή μένει ο φόβος του θανάτου, προκαλούμενος από τις τόσες εξωτερικές απειλές και τις τόσες εσωτερικές αστοχίες, αυτός που στον λόγο Στ, “Περί μνήμης θανάτου” λέγεται και τρόμος. Υπάρχει και ο φυσικός φόβος θανάτου του σώματος που είχε ακόμη και ο Χριστός μολονότι δεν έτρεμε τον θάνατο γιατί ήταν Θεός. Η αναισθησία αναφέρεται και εκεί αλλά σαν σύμπτωμα ολικής πόρωσης.
Δεν υπάρχει περίπτωση να σκεφτώ ή να γράψω ποτέ: “…τον Θεό (την κόλαση)” όπως δεν θα δεχτώ ότι έδωσε ποτέ ο Θεός εντολή για φόνο, μολονότι παίρνει και ελευθερώνει αυτούς που πλέον ενσυνείδητα το έχουν ανάγκη. Και η φράση “τη ψυχή νενέκρωται” είναι σχήμα λόγου, γιατί δεν υπάρχει ψυχική νέκρωση (Αρεοπαγίτης). Η ύψιστη γλώσσα της Εκκλησίας δεν είναι φιλοσοφική, δήθεν ακριβής δηλαδή, αλλά ποιητική, αφού ο Λόγος κατερχόμενος γίνεται μύθος και ποίηση, στην πιό χονδροειδή του δε μορφή φιλοσοφία και επιστήμη, εκφράσεις φλύαρες και ανακριβείς.
Όχι για αντίρρηση αλλά για την χαρά της παράλληλης μελέτης, επισημαίνω ότι η παράγραφος Α27 πρέπει να διαβάζεται μαζί με τις προηγούμενες και επόμενες, ώστε με τον συνδυασμό των απλούστερων συναισθημάτων ή ψυχικών στάσεων να δοθεί η ενιαία στάση που ζητά να εμπνεύσει ο Ιωάννης της Κλίμακας. Επομένως μιλά για συνδυασμό φόβου και αγάπης ταυτόχρονα, καθώς και αισθήματος καθήκοντος όπως οι στρατευμένοι. Δεν υπονοεί, βέβαια, ότι ο Θεός είναι θηρίο. Μερικοί, μας λέει, πήγαν να ληστέψουν επειδή ήταν αθεόφοβοι, αλλά φοβήθηκαν τους σκύλους που γάβγιζαν. Και ας αγαπήσουμε τον Θεό όπως σεβόμαστε τους φίλους, γιατί είδα ανθρώπους να λυπούν πολλές φορές τον Θεό, αλλά όταν τους φίλους τους στενοχώρησαν, κάθε τρόπο επιστράτευσαν για να αποκαταστήσουν την παλιά αγαπητική τους σχέση. Επομένως δεν μας μιλά για διαδοχή εσωτερικών στάσεων αλλά συνδυασμό, και μάλιστα ταπεινών και ανάξιων προς τον Θεό συναισθημάτων. Όμως, καλύτερα αυτά τα χυδαία που έχω να προσκομίσω, παρά την άρνηση ή την αδιαφορία.
Στον λόγο Λ΄ στην παράγραφο 5 διατυπώνει ρητά την μέθοδο αυτή συνδυασμού κατώτερων ψυχικών στάσεων για να περιγραφεί η σύνθετη σχέση προς τον Θεό: “οὐδὲν τὸ δυσχερὲς ἀπὸ τῶν ἀνθρωπίνων καὶ πόθου, καὶ φόβου, καὶ σπουδῆς, καὶ ζήλου, καὶ δουλείας, καὶ ἔρωτος Θεοῦ παραθεῖναι εἰκόνας”. Πόθος όπως προς ερωμένη και φόβος όπως μπρος σε δικαστή και ευγνωμοσύνη δούλου προς τον κύριο. Περιφρουρώ τις αρετές όπως ζηλιάρης σύζυγος, προσεύχομαι όπως προσέχουν οι υπηρέτες τον βασιλιά, εξυπηρετώ όπως τους ανθρώπους. Και κλείνει την παράγραφο με την εικόνα: Ούτε ή μάνα στο μωρό που θηλάζει δεν προσκολλάται τόσο, όσο ο υιός της αγάπης στον Κύριο. Ο Κύριος ταυτίζεται με το νεογέννητο μωρό. Πράγματι, φοβάμαι μην το χάσω, μην μου πάθει τίποτα. Αυτό τον φόβο καταλαβαίνω.
Αλλά δεν διαφωνούμε, διαφέρουμε.

Συγγνώμη, αλλά δεν μπορώ να σας παρακολουθήσω στις δολιχοδρομικές ερμηνείες σας. Νομίζω πως η Κλίμαξ είναι σαφής (άλλωστε, πρόκειται για ένα από σαφέστατα κείμενα της Παραδόσεώς μας) κι είναι εύκολο όποιος ξέρει λίγα αρχαία ελληνικά να καταλάβει τι εννοεί ο άγιος Ιωάννης.
Δεν ισχυρίστηκα πως υπονοεί ότι ο Θεός είναι θηρίο, αλλά πως οι αρχάριοι πρέπει να τον φοβούνται όπως φοβούνται τα θηρία (σκυλιά). Σαφέστατο.

Δεν προτίθεμαι να συνεχίσω.
Καλά Χριστούγεννα, και μακάρι να μπορέσουμε ν’ αγαπήσουμε Αυτόν που, από αγάπη για μας, έλαβε “μορφήν δούλου” κι ήρθε άστεγος, ξένος κι άγνωστος ανάμεσά μας, για να μας κάνει θεούς κατά χάριν.

Πάντως οι παρακάτω λόγοι του Γέροντα Πορφυρίου συμφωνούν περισσότερο με τα λεγόμενα του Theo παρά με τα δικά σου, συγκεκριμένα …( από το site http://www.panagiaxiniada.gr/logoi%20porfyriou.htm) “Όλα έχουν τη σημασία τους, το χρόνο και την περίστασή τους. Η έννοια του φόβου είναι καλή για τα πρώτα στάδια. Είναι για τους αρχάριους, γι’ αυτούς που ζει μέσα τους ο παλαιός άνθρωπος. Ο άνθρωπος ο αρχάριος, που δεν έχει ακόμη λεπτυνθεί, συγκρατείται απ’ το κακό με το φόβο. Και ο φόβος είναι απαραίτητος, εφόσον είμαστε υλικοί και χαμερπείς. Αλλ’ αυτό είναι ένα στάδιο, ένας χαμηλός βαθμός σχέσεως με το θείον. Το πάμε στη συναλλαγή, προκειμένου να κερδίσομε τον Παράδεισο ή να γλιτώσομε την κόλαση. Αυτό, αν το καλοεξετάσομε, δείχνει κάποια ιδιοτέλεια, κάποιο συμφέρον. Εμένα δε μου αρέσει αυτός ο τρόπος. Όταν ο άνθρωπος προχωρήσει και μπει στην αγάπη του Θεού, τι του χρειάζεται ο φόβος; Ό,τι κάνει, το κάνει από αγάπη κι έχει πολύ μεγαλύτερη αξία αυτό. Το να γίνει καλός κάποιος από φόβο στον Θεό κι όχι από αγάπη δεν έχει τόση αξία.” Εν ολίγοις όλα είναι θέμα πνευματικής ενηλικίωσης. Αρχή σοφίας φόβος Θεού, μέση σοφίας η ελπίδα μισθού, τέλος σοφίας αγάπη.

Δεν σκόπευα να συνεχίσω, γιατί είναι αρκετά όσα έχουν ειπωθεί. Όμως, η υπενθύμιση των λόγων του γέροντα είναι πολύ χαρακτηριστική. Λέει “Εμένα δε μου αρέσει αυτός ο τρόπος” και ο Ιωάννης της Κλίμακας μιλάει ότι τελικά ο φοβούμενος καταλήγει από λιβάνι σε καπνό και ο ελπίζων σε μισθό στο να γυρίζει ατελείωτα μυλόπετρα σαν γάιδαρος. Τί χειρότερο θα ζητούσαμε να πουν για να επισημάνουν δύο άγονους τρόπους. Οι πνευματικοί δεν θέλουν να στενοχωρήσουν αυτούς που με λάθος τρόπο προσεγγίζουν τον Θεό, μολονότι γνωρίζουν ότι στο μέλλον θα φανεί το σοβαρό τους πρόβλημα. Η επιείκεια και η λεπτότητα των Πατέρων που δεν θέλουν να πληγώσουν αυτούς που ασκούνται χονδροειδώς ή ελαττωματικά δεν πρέπει να μας οδηγεί στο να συμπεράνουμε ότι ο φόβος και το παζάρι είναι κανονικοί τρόποι άσκησης. Όμως, αυτά είναι προβλήματα ποιμαντικής που με ξεπερνούν.
Εκείνο που θεωρώ λάθος μόνο, είναι να θεωρηθεί ότι όλοι οι άνθρωποι πρέπει να ξεκινήσουμε από αυτούς τους δύο τρόπους, σαν να είναι οι υποχρεωτικοί τρόποι του αρχάριου. Αυτό δεν το λέει κανένα από τα αποσπάσματα που παρατέθηκαν. Μόνο αυτό ήθελα να τονίσω.

[quote]Εκείνο που θεωρώ λάθος μόνο, είναι να θεωρηθεί ότι όλοι οι άνθρωποι πρέπει να ξεκινήσουμε από αυτούς τους δύο τρόπους, σαν να είναι οι υποχρεωτικοί τρόποι του αρχάριου.[/quote]
Δεν κατάλαβα ότι κάποιος είπε κάτι τέτοιο ή έστω το υπαινίχτηκε. Βέβαια οι Πατέρες από όσο έχω διαβάσει ομολογούν ότι είναι εξαιρετικές οι περιπτώσεις των ανθρώπων που ό,τι κάνουν το κάνουν εξ αρχής από αγάπη. Επαναλαμβάνω πάντως τον λόγο του Γέροντα Πορφυρίου “Όλα έχουν τη σημασία τους, το χρόνο και την περίστασή τους.”

Εντυπωσιάζομαι πάντα από την εκλεκτική ανάγνωση. Έχω μελετήσει ό,τι έχει δημοσιευτεί για τον γέροντα Πορφύριο. Θα μπορούσε σε όλα να είχε γραφεί σαν τίτλος η πιό πάνω φράση του από το απόσπασμα που εσείς αντιγράψατε εδώ: “Εμένα δεν μου αρέσει αυτός ο τρόπος”. Αμφιβάλω αν είχε έστω και έναν μαθητή με τον τρόπο του φόβου ή της αμοιβής.
Δεν είναι εξαιρετικές οι περιπτώσεις των ανθρώπων “που ό,τι κάνουν το κάνουν εξαρχής από αγάπη”. Η περίπτωσή μου, όπως και όσων έχουν ξεκινήσει την χριστιανική τους ζωή βρέφη 40 ημερών με την μητέρα και την γιαγιά τους (γιά να μην πω από 15 ημερών με την πρώτη ευχή), δηλαδή η πλειοψηφία των Ελλήνων που σήμερα είναι, ας πούμε, 70 χρονών, έχουν ξεκινήσει ακριβώς με αυτόν τον τρόπο, από αγάπη. Γιά να αποκτήσω αυτή την ενημέρωση μου φτάνουν οι ζώντες χριστιανοί και το “Πάτερ ημών”. Ο λαός σέβεται τους δίκαιους νόμους, δεν τους φοβάται, γιατί είναι ο τρόπος που ο ίδιος ζει. Οι ομάδες που είτε θεωρούν ότι ο πολίτης χρειάζεται φόβο γιά να εφαρμόσει τους νόμους είτε αναλαμβάνουν να τον εκπαιδεύσουν γιά μερικές γενιές αυταρχικά ώστε να γίνει καλός, ποτέ δεν μου ενέπνεαν καμμιά εμπιστοσύνη. Το ίδιο και οι θρησκευτικές ομάδες με όμοιες διδασκαλίες γύρω από την τήρηση του νόμου του Θεού.

Σεβαστή η εμπειρία σας, κ. Δεληνικόλα, αλλά περισσότερο σεβαστές είναι οι εμπειρίες των Πατέρων μας. Δε νομίζετε;
Κι αυτοί στα κείμενά τους είναι ξεκάθαροι.

Όσο για τον π. Πορφύριο, προχθές συζήτησα αυτό το θέμα με τον ιερομόναχο στον οποίο είχε αναθέσει να εξομολογεί τα πνευματικά του παιδιά μετά την κοίμησή του. Έμαθε πολλά ρωτώντας τα τις τους έλεγε ο Γέροντας. Και συμφώνησε απολύτως με όσα σας έγραψα σχετικά, ότι δηλαδή στους άσχετους με την πνευματική ζωή, για να μπουν σ΄ αυτή, χρειάζεται ο φόβος στην αρχή.

Τι άλλο να γράψουμε, για να σταματήσετε τις αντιρρήσεις;
Αφήστε επιτέλους τους αναγνώστες να κρίνουν μόνοι τους ποιος ερμηνεύει σωστά τους παλαιούς ή τους σύγχρονους Πατέρες.

Προτιμώ την εκλεκτική ανάγνωση από την εκλεκτική ερμηνεία! Αλλά για να συνεχίσω το παιχνίδι σας μπορεί να διαλέγαμε “Η έννοια του φόβου είναι καλή για τα πρώτα στάδια.” Επίσης μπορεί να διαλέγαμε “Ο άνθρωπος ο αρχάριος, που δεν έχει ακόμη λεπτυνθεί, συγκρατείται απ’ το κακό με το φόβο.”. Επίσης μπορεί να διαλέγαμε “Και ο φόβος είναι απαραίτητος, εφόσον είμαστε υλικοί και χαμερπείς.” Επομένως η εκλεκτική ανάγνωση μου δεν αλλοιώνει το νόημα, η εκλεκτική ερμηνεία σας μάλλον ναι.

Πάντως να επισημάνω και το εξής, όταν αναφερόμουν σε αγάπη αναφερόμουν σε προχωρημένο στάδιο της αρετής της αγάπης κατά Θεόν, την διάθεση σταυρικής αγάπης. Υπάρχουν στάδια και στάδια αγάπης, και αυτά ανάλογα της πνευματικής ενηλικίωσης του καθενός με τη Χάρη του Θεού. Αυτό που αναφέρεις “Η περίπτωσή μου, όπως και όσων έχουν ξεκινήσει την χριστιανική τους ζωή βρέφη 40 ημερών με την μητέρα και την γιαγιά τους (γιά να μην πω από 15 ημερών με την πρώτη ευχή), δηλαδή η πλειοψηφία των Ελλήνων που σήμερα είναι, ας πούμε, 70 χρονών, έχουν ξεκινήσει ακριβώς με αυτόν τον τρόπο, από αγάπη.” μου δίνει την εντύπωση μιας φολκλορικής αγάπης, που μαθαίνουμε μέσω των εθίμων που όντως σαν ξεκίνημα είναι πολύτιμο βοήθημα, αλλά πάλι δεν πρέπει να νοηθεί ως η πληρότητά της και καλούμαστε να το ξεπεράσουμε και να προχωρήσουμε χωρίς να το καταργήσουμε. Να πω επίσης ότι ” η πλειοψηφία των Ελλήνων που σήμερα είναι, ας πούμε, 70 χρονών” έχουν μείνει κυρίως στο φολκλόρ της υπόθεσης και δεν προχωράνε παραπέρα.

Επίσης ο Χριστός ο ίδιος ενώ είναι ο μέγας εραστής της ανθρωπότητας πόσες φορές έχει χρησιμοποιήσει απειλές; Ο ίδιος απειλούσε στην αποκάλυψη του Ιωάννου διάφορες Εκκλησίες για να τις συνετίσει. Τόσες εικόνες τρόμου υπάρχουν μέσα στην αποκάλυψη που προκαλούν φόβο. Ο Χριστός παρουσιάζεται και είναι πλήρης συγκαταβάσεως και ελεήμον και ταυτόχρονα τρομερός και δίκαιος(!) και αυτό από ελεημοσύνη προς τον άνθρωπο! Γίνεται ό,τι χρειάζεται ο καθένας προς όφελός μας. Για να μας προσεγγίσει.

Επίσης “Οι ομάδες που είτε θεωρούν ότι ο πολίτης χρειάζεται φόβο γιά να εφαρμόσει τους νόμους είτε αναλαμβάνουν να τον εκπαιδεύσουν γιά μερικές γενιές αυταρχικά ώστε να γίνει καλός, ποτέ δεν μου ενέπνεαν καμμιά εμπιστοσύνη.” Αυτός που θεωρεί ότι ο φόβος είναι επαρκής καθόλη την διάρκεια της ζωής του πιστού ως σχέση με τον Θεό νομίζω έχει μια πολύ άσχημη αντίληψη για τον άνθρωπο, ότι είναι κάτι σαν ζώο. Κανένας επαναλαμβάνω δεν υποστήριξε ότι κάτι τέτοιο είναι θεμιτό, και κακώς πας το θέμα εκεί. Αποπροσανατολίζεις την συζήτηση και δεν την βοηθάς. Οι αρχές μπορεί να είναι διάφορες (φόβος, εκμίσθωση, φολκλόρ, αγάπη), το θεμιτό τέλος όμως ένα, η πληρότητα της αγάπης και η ένωσή μας με τον Χριστό. Συμφωνούμε σε αυτό; “Το ίδιο και οι θρησκευτικές ομάδες με όμοιες διδασκαλίες γύρω από την τήρηση του νόμου του Θεού.” Ο νόμος είναι παιδαγωγός εις Χριστόν, δεν είναι στόχος στην εν Χριστώ ζωή. Μέσο και όχι τέλος. Επομένως αρχές πολλές, τέλος μόνο ένα. Αυτό είναι το επιχείρημα.

Ναι, συμφωνώ: “… αρχές πολλές, τέλος μόνο ένα.”
Προσπαθώ να αφαιρέσω από τα κείμενά μου τις αιχμές, όμως και πάλι δεν τα κατάφερα. Τα περί εκλεκτικής ανάγνωσης ήταν επιθετικό. Όμως θεωρώ χειρότερο να μην γίνει η συζήτηση, στο βαθμό βέβαια που δεν καταλήγει σχολαστική. Εκτιμώ ιδιαίτερα τις απαντήσεις και τις δικές σας και του Theo. Θα τις θυμούμαι. Είναι φανερό ότι φοβούμαι περισσότερο τον φόβο, ενώ εσείς την επιπολαιότητα που μπορεί να προκαλέσει ο εφησυχασμός των επιφανειακών συναισθημάτων αγάπης. Όποιος ώριμος άνθρωπος διαβάσει τον διάλογό μας δεν νομίζω ότι κινδυνεύει να πλανηθεί. Η απλή πίστη, όμως, των αμόρφωτων ανθρώπων δεν είναι φολκλόρ. Τα παιδικά μας βιώματα είναι ισχυρότατα και όσοι είχαν την ευλογία τους, όπως και αν συνεχίσουν μεγαλώνοντας, σε εκείνα θα βρίσκουν πάντα την ρίζα της Πίστης. Το κύριο μάθημα που πήρα από αυτό τον διάλογο ήταν έμμεσο, όπως πολλές φορές συμβαίνει: Μολονότι πάντα θεωρούσα τον νηπιοβαπτισμό έναν από τους θεσμούς που σταδιακά θα έπρεπε να εγκαταλείψη η Εκκλησία, συνειδητοποίησα ότι πρέπει να διατηρηθεί πάση θυσία, όχι βέβαια επειδή το παιδί είναι εύπλαστο και εύπιστο και επομένως επιρρεπές στην ασυνείδητη αποδοχή της χριστιανικής πίστης, αλλά επειδή είναι πιό συνειδητό και ικανό να δεχτεί την ουσία της χριστιανικής διδασκαλίας, με έμπνευση την αγάπη και χωρίς πολλές φιλοσοφίες. Ευχαριστώ.