Η Ανατομία του Ιερού

Δημήτρης Ζιαμπάρας

Σε κάθε ανθρώπινη συλλογικότητα συνυπάρχουν η Κοινωνία, η Κοινότητα και το Ιερό, ως εκδήλωση των βασικών ενστίκτων της Επιβίωσης, του Ανήκειν και της Διαιώνισης. Η μεταξύ τους αναλογία συνιστά την συλλογική πολιτιστική ιδιαιτερότητα. Μέσα από το ένστικτο της Διαιώνισης ο άνθρωπος αγωνίζεται να ξεπεράσει το βιολογικό του τέλος αναπαράγοντας τον εαυτό του μέσα από τα υλικά και ανθρώπινα δημιουργήματά του. Τα ανθρώπινα δημιουργήματα του βίου του όπως τέκνα, μαθητές, υφιστάμενοι, πιστοί, ακόλουθοι, αναγνώστες, θεατές, ψηφοφόροι κ.λπ. υιοθετούν και έτσι διαιωνίζουν τον εσωτερικό τρόπο οργάνωσης της σκέψης του δημιουργώντας ένα Λόγο, δηλαδή ένα συγκεκριμένο σύνολο Κριτήριων Ιεράρχησης των ανθρωπίνων ηθικών επιλογών. Όσο πιο πολλοί υιοθετούν αυτό τον Λόγο και όσο πιο πολύ αυτός ο Λόγος πλησιάζει το πρότυπο του Ηρακλείτειου Λόγου, τόσο πιο έντονη είναι η αίσθηση του Ιερού που αποπνέει. Όταν λέμε ότι κάτι είναι Ιερό εννοούμε ότι μετέχει στον Λόγο σε μεγαλύτερο βαθμό από το ανίερο.

Η Κοινωνία οδηγείται από την Ιστορία, όπως ο κύλινδρος από τον άξονά του. Η Κοινότητα ξεκινάει από τον Μύθο, όπως η σφαίρα από το κέντρο της. Το Ιερό παρακολουθεί τον Λόγο, όπως η πυραμίδα το ύψος της. Ο Μύθος κάμπτει τον ρου της Ιστορίας και ο Λόγος τον εξελίσσει. Το τέλος της ανθρώπινης συλλογικότητας βρίσκεται στο σημείο που θα ταυτιστούν η Ιστορία, ο Μύθος και ο Λόγος. Η Ιστορία δημιουργεί τους ατομικούς Εθισμούς, όσοι από αυτούς καθολικεύονται, δηλαδή γίνονται ευρύτερα αποδεκτοί, καθίσταται κοινωνικοί Κανόνες, οι σπουδαιότεροι των οποίων καταλήγουν στους κοινωνικούς Θεσμούς που εκφράζουν την Δύναμη μιας Συλλογικής Επιθυμίας. Στον Μύθο βρίσκονται κρυμμένες οι προϋποθέσεις μετοχής στην Κοινότητα, οι Αρετές του ανθρώπινου χαρακτήρα, αυτές παραπέμπουν στα κοινοτικά Αρχέτυπα και αυτά με την σειρά τους αποκαλύπτουν στον άνθρωπο την Ευδαιμονία και την Χάρη μιας Συλλογικής Ευφυΐας. Η συλλογική Επιθυμία και η συλλογική Ευφυΐα αποτελούν το λεγόμενο συλλογικό Ασυνείδητο. Ο Λόγος φανερώνει στον άνθρωπο τον τρόπο μετοχής στο Ιερό, τα ατομικά του Καθήκοντα, όσα από αυτά καθολικεύονται ονομάζονται Αξίες της κοινωνίας, αυτές οδηγούν τον άνθρωπο στην Αυτονομία και την Ενόραση μιας Εξωανθρώπινης Ευφυΐας, τον Ηρακλείτειο Λόγο. Στην Κοινότητα η μετοχή είναι ισότιμη, ενώ στο Ιερό η μετοχή είναι ανισότιμη. Το Ιερό είναι ο ανώτερος βαθμός του Λόγου ο οποίος οδηγεί τον άνθρωπο στην ατομική Θέωση, τον Θεάνθρωπο, ο οποίος ενίοτε έχει και κοσμικά ονόματα όπως Πάπας, Σουλτάνος, Καίσαρ, Τσάρος, Φύρερ, Γενικός Γραμματέας ΚΚΣΕ, Ατατούρκ κ.λπ.

Το Ιερό γίνεται αντιληπτό στον άνθρωπο μέσω της ατομικής ηθικής, της σύλληψης των Καθηκόντων του, δηλαδή των υποχρεώσεών του για το τι πρέπει να πράξει σε οτιδήποτε δεν προκαθορίζεται από τους Κοινωνικούς Εθισμούς και τις Κοινοτικές Αρετές. Τα Καθήκοντα διαμορφώνονται από την Ενόραση. Εξίσου μεγάλη σημασία με την σύλληψη των Καθηκόντων έχει η Ιεράρχησή τους, η οποία αποκαλύπτει και την πολιτιστική διάσταση. Τα κριτήρια Ιεράρχησης των Καθηκόντων διαμορφώνονται από τα Κοινοτικά Αρχέτυπα και τους Κοινωνικούς Κανόνες και καλούνται Αξίες της κοινωνίας. Κριτήριο Ιεράρχησης αυτών των Αξιών δεν μπορεί να είναι άλλο από την Αυτονομία του ανθρώπου η οποία τον οδηγεί τελικά στην ατομική Θέωση. Η Αυτονομία είναι η ύψιστη μορφή ελευθερίας όπου ο άνθρωπος απελευθερώνεται από την ίδια του την φύση αλλά και από κάθε μορφής κοινωνικό και κοινοτικό προκαθορισμό. Για να επιτύχει όμως ο άνθρωπος την Αυτονομία πρέπει πρώτα να κατορθώσει την Ευδαιμονία της συνύπαρξης στο πλαίσιο της Κοινότητας η οποία με την σειρά της απαιτεί από τον άνθρωπο να έχει κατακτήσει μια Συνέχεια συμβίωσης στο πλαίσιο της Κοινωνίας. Το Ιερό είναι ευρύτερη έννοια από την Θρησκεία, διότι το βρίσκεις οπουδήποτε υπάρχει ιεραρχημένη ανθρώπινη δραστηριότητα με Καθήκοντα, Αξίες και κάποιου είδους Αυτονομία: στην εκπαίδευση, στην εργασία, στην πολιτική κ.λπ.

Το Ιερό μπορεί να είναι ευρύτερη αλλά και στενότερη έννοια από το Θείο. Το Ιερό είναι ευρύτερη έννοια από το Θείο, διότι το Ιερό, εκτός από την εικόνα του Θείου ως Θεανθρώπου, περιλαμβάνει και τα Καθήκοντα και τις Αξίες ανθρώπων και κοινωνίας. Το Ιερό είναι στενότερη έννοια από το Θείο, διότι η εικόνα του Θείου μπορεί να πάρει και μορφές συλλογικές όπως της «Κοινότητας» και της «Ιστορικής Ασυνέχειας» (Αρχή και Τέλος της Ιστορίας). Την εικόνα του Θείου ως «Κοινότητα» την συναντάμε στην Ελληνική παράδοση είτε ως Αρχαιοελληνική Πόλις είτε ως Ορθόδοξη Ενορία. Η «Κοινότητα» είναι μια μορφή συλλογικής Ευφυΐας η οποία όταν αφομοιωθεί από τον άνθρωπο είναι ικανή να αλλάξει την φύση του και να τον κάνει να ξεπεράσει διανοητικά και ηθικά τους περιορισμούς του DNA του. Οι εικόνες του Θείου μπορεί να συνυπάρχουν και να είναι αντιμαχόμενες όπως συμβαίνει στην Ορθοδοξία όπου συνυπάρχουν μια ατομικιστική-ιδεαλιστική εικόνα του Θείου, η «Αγάπη για τον άγνωστο» και μια συλλογική-εμπειρική εικόνα του Θείου, η «Κοινότητα». Η «Αγάπη για τον άγνωστο» εκφράζεται μέσα από την ναρκισσιστική και απεχθή δραστηριότητα της Φιλανθρωπίας (άλλο πράγμα η υποχρέωση Πρόνοιας της Πολιτείας), ενώ η «Κοινότητα» δεν είναι απλώς το άθροισμα των μελών, αλλά το «Όντως Ον» του Ελληνικού Πολιτισμού. Την συλλογική εικόνα του Θείου ως «Ιστορική Ασυνέχεια» (Αρχή και Τέλος της Ιστορίας) την συναντάμε στην Εβραϊκή Παράδοση ως «Θεό των πατέρων ημών» και «Μεσσία». Οι Έλληνες μπορούν να αλλάζουν τον άνθρωπο, οι Εβραίοι μπορούν να αλλάζουν την ιστορία.

Όταν λέμε ότι έχουμε «απώλεια της αίσθησης του Ιερού σε μια κοινωνία» ουσιαστικά εννοούμε ότι οι άνθρωποι έχουν μειωμένη αίσθηση Ατομικών Καθηκόντων. Για παράδειγμα, το θέμα του μόλυνσης του Περιβάλλοντος αποτελεί κατεξοχήν θέμα απώλειας της αίσθησης του Ιερού και όχι έλλειμμα Κοινωνικής Ηθικής, δηλαδή του τι πρέπει να εθιστεί ο άνθρωπος να πράττει, ανακύκλωση κ.λπ. Η λύση είναι να καλλιεργηθεί η αίσθηση του Ιερού στον άνθρωπο, μέσω της μετοχής του σε έντονα ιεραρχημένες δομές, αυστηρά σχολεία, στρατός, πειθαρχημένες υπηρεσίες κ.λπ., ώστε να του φανερωθεί ο τρόπος ανισότιμης μετοχής σε ένα Λόγο. Οπότε να θαυμάζει, να σέβεται και καμιά φορά να φοβάται αυτά που ιεραρχικά τον υπερβαίνουν, όπως ένα ηλιοβασίλεμα σε μια παραλία, ώστε να μην αφήνει τα σκουπίδια του και να το βεβηλώνει.

Όταν πάλι λέμε ότι έχουμε «πρόβλημα Αξιών σε μια κοινωνία», ουσιαστικά εννοούμε ότι δεν έχουμε κοινά αποδεκτά κριτήρια Ιεράρχησης των Ατομικών Καθηκόντων. Υπάρχει μεν μια αρχική αίσθηση του Ιερού η οποία οδηγεί στην σύλληψη των ατομικών Καθηκόντων αλλά τα κριτήρια ιεράρχησής τους δεν είναι κοινά για όσους μετέχουν σε αυτή την κοινωνία που αντιμετωπίζει τελικά όχι προβλήματα συνοχής, αλλά κοινού οράματος.

Όταν τέλος λέμε ότι έχουμε «έλλειμμα Ηγετών σε μια κοινωνία», ουσιαστικά σημαίνει ότι δεν έχουμε πλέον ανθρώπους που να έχουν ολοκληρώσει την θητεία τους στην Κοινωνία, την παιδεία τους στην Κοινότητα και την μύησή τους στο Ιερό. Οπότε είτε δεν κατέχουν την Δύναμη της Συλλογικής Επιθυμίας αυτής της Κοινωνίας, είτε δεν μετέχουν στην Χάρη της Συλλογικής Ευφυΐας της Κοινότητας, είτε δεν έχουν Ενόραση κάποιας Αποστολής ως Καθήκον.