Elodie Maurot
Τα γραπτά του παρέμειναν επίκαιρα και η προφητική φωνή του αντηχεί ως σήμερα. Δεκαοκτώ χρόνια μετά τον θάνατό του, κι ενώ γιορτάζουμε την εκατονταετηρίδα από τη γέννησή του, ο Ζακ Ελλύλ (Jacques Ellul) δεν παύει να μας διδάσκει. Το μνημειώδες έργο του (48 βιβλία, μια εκατοντάδα άρθρα) μας εφιστά την προσοχή στις παγίδες της τεχνοκρατικής κοινωνίας μας -με την εμμονή της στην αποτελεσματικότητα, που είναι καταστροφική για τον έσω άνθρωπο.
Δικηγόρος στο Μπορντό, κοινωνιολόγος, θεολόγος και πιστός προτεστάντης, ο Ελλύλ διαισθάνθηκε νωρίς, αμέσως μετά τον πόλεμο, τις ψευδαισθήσεις που προκαλούσε η έννοια της προόδου. Αυτό είναι το θέμα του πρώτου μείζονος έργου του, «η τεχνική, ή το διακύβευμα του αιώνος» που εκδόθηκε το 1954 και αργότερα, του «η τεχνολογική μπλόφα» (1988). Με τα δύο αυτά έργα θα λούσει με το φως της απομυθοποίησης τον ρόλο της τεχνολογίας στο σύνολο του κοινωνικού, ξεδιπλώνοντας μια κριτική της πολιτικής σαγήνευσης, της επικοινωνίας και της προπαγάνδας, των υπερβολών της σύγχρονης τέχνης, της μόδας…
Ζώντος του συγγραφέως του, αυτό το παράξενο έργο κινιόταν στο περιθώριο της διανόησης. Ως σήμερα αντιμετωπίζεται με διακριτικότητα, παρά την παραδεδεγμένη του γονιμότητα: «είναι ένα έργοπου κινείται υπογείως, αλλά είναι πιο διαδεδομένο και με μεγαλύτερη επιρροή από ότι θεωρείται γενικώς» αναλύει ο επιφυλλιδογράφος Ζακ-Κλοντ Γκιγμπό (Jean-Claude Guillebaud) ένας από τους μαθητές του πολύ στενού κύκλου του Ζακ Ελλύλ.
Αναδεικνύοντας τα αδιέξοδα της τεχνικής, η ελιλανή ανάλυση προανήγγειλε την οικολογική κρίση: «η οξυδέρκειά του υπήρξε αξιοθαύμαστη» εκτιμά ο φιλόσοφος Ντομινίκ Μπουργκ (Dominique Bourg), μέλος της συντακτικής ομάδας της επιθεώρησης «εσπρί» που διαβλέπει στην ανάπτυξη τωνβιοτεχνολογιών και της ιδεολογίας υπέρβασης του ανθρώπου την πλήρη επιβεβαίωση του προαισθήματος του Ελλύλ. «Διέβλεψε πριν από πολλούς άλλους πως η ανάπτυξη της τεχνολογίας καταστρέφει τον έσω άνθρωπο. Ευαισθητοποιήθηκε στην επίδραση της τεχνολογίας στην ιδιωτική σφαίρα των ανθρώπων, στον ανθρωποφαγικό χαρακτήρα της τεχνολογίας».
Ως πρωτοπόρος, ο Ελλύλ άφησε κληρονόμους; Δύσκολο να πει κανείς, καθώς ο άνδρας αυτός αρνιόταν να έχει μαθητές κι επιφύλασσε στα μέλη του κύκλου του τα πυρά της πιο απηνούς κριτικής. «Η κληρονομιά του είναι μια πολύπλοκη υπόθεση», σχολιάζει σχετικά ο φιλόσοφος Ολιβιέ Αμπέλ (Olivier Abel). «Η σκέψη του διατυπώνεται με όρους ρήξης -κι είναι δύσκολο να κληρονομήσει κανείς τη ρήξη». Μολοταύτα, ο φιλόσοφος Φρεντερίκ Ρονιόν (Frédéric Rognon) κατάφερε να εντοπίσει περί τους εξήντα «κληρονόμους» του Ελλύλ, που τους παρουσίασε πρόσφατα στο έργο του «η γενιά Ελλύλ».
Πρόκειται για ένα καλειδοσκόπιο, στο οποίο συμπεριλαμβάνονται νομικοί, ιστορικοί, φιλόσοφοι, επιστήμονες, πολιτικοί, οικολόγοι, θεολόγοι και δημοσιογράφοι. Προέρχονται από κάθε σημείο του πολιτικού ορίζοντα και κάθε θρησκεία: στην πινακοθήκη τους συγκαταλέγεται ο Ζοζέ Μποβέ (JoséBové), ο Νοέλ Μαμέρ (Noël Mamère) αλλά και ο Ντενί Τιγινάκ (Denis Tillinac) και ο Ζαν Μπομπερό (Jean Baubérot).
«Αυτό που τους ενώνει είναι πως έχουν κληρονομήσει από τον Ελλύλ τη μεγάλη κριτική του τόλμη»,αναλύει ο Φρεντερίκ Ρονιόν. «Όλοι τους νιώθουν υποχρεωμένοι στο έργο του Ελίλ, αλλά διεκδικούν το δικαίωμα να την αποτιμούν κατά βούληση ως όρο για να την αποδεχθούν», συνεχίζει. Η ελιλανή κριτική και ελευθεριότητα σκόρπισαν έτσι προς όλες τις κατευθύνσεις. «Μαθαίνουμε να σκεφτόμαστε ελεύθερα όταν συναντιόμαστε με ελεύθερα σκεπτόμενους» τονίζει η φιλόσοφος Σαντάλ Ντελσόλ(Chantal Delsol), που εκδίδει τα έργα της στον εκδοτικό οίκο «στρογγυλή τράπεζα».
Αλλά το έργο αυτό δεν ανήκει σε εκείνα που προσεγγίζονται εύκολα, όσο κι αν τα βιβλία του είναι προσβάσιμα. Οικοδομείται δε ισορροπώντας σε δύο πυλώνες, έναν κοινωνιολογικό κι έναν θεολογικό. Η πρωτοτυπία αυτή βάρυνε στην αποδοχή του. «Ο Ελύλλ γνώρισε πολύ μεγαλύτερη επιτυχία στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου ο προτεσταντισμός του δεν σόκαρε κανένα», θυμίζει ο Φρεντερίκ Ρονιόν.
Μια άλλη δυσκολία τίθεται από την αφθονία των κειμένων του, πολλά εκ των οποίων γράφτηκαν βιαστικά. «Έγραψε πολύ, ίσως υπερβολικά πολύ. Αδιαφορούσε για το στιλ της γραφής του»,παραπονιέται ο Ζαν-Κλοντ Γκιγμπό, που υπήρξε ο επιμελητής του στις εκδόσεις «σέιγ». «Αυτή η υπεραφθονία αποτελεί μειονέκτημα, καθώς αποθαρρύνει τον αναγνώστη. «Επιπλέον, στο έργο αυτό υπάρχουν διαμάντια, αλλά και άχυρο» παραδέχεται και ο Ολιβιέ Αμπέλ. Σε αυτόν τον ορυμαγδό προσθέστε τις έντονα στρατευμένες τοποθετήσεις, πολλές εκ των οποίων εξακολουθούν να είναι αμφιλεγόμενες, σαν την άνευ όρων υποστήριξη του Ισραήλ, τη δριμεία κριτική του Ισλάμ, τα «άβολα» κείμενά του για το απαρτχάιντ ή την ομοφυλοφιλία…
Αλλά πρόκειται για μια σκέψη που συνεχίζει την πορεία της, παρά τα οξύθυμα σκαμπανεβάσματά της, παραμένοντας πάντοτε γοητευτική, γεμάτη παραδοξότητες και αυθεντικότητα. «Πρόκειται για ένα έργο γεμάτο παράδοξα, πολύ κινητικό, ζωντανό», εκτιμά ο Ολιβιέ Αμπέλ. «Πάνω που ετοιμαζόμαστε να εγκαταλείψουμε την ανάγνωση, πάντα θα βρεθεί κάτι τι που θα μας κρατήσει». Η ίδια αυτή ελκυστικότητα βιώνεται σήμερα από τους νέους του αναγνώστες.
Η επιμορφωτική βιογραφία του από τον Ζαν-Λικ Πορκέ (Jean-Luc Porquet), που δημοσιεύτηκε το 2003, συνέβαλε στο να εμφανιστεί ξανά στο προσκήνιο το έργο του Ελλύλ. «Τη δεκαετία του 1990, τα έργα του είχαν εξαφανιστεί από τις προθήκες όλων των βιβλιοπωλείων, εκτός του χριστιανικού “λα προκίρ”», αφηγείται. «Χρειάστηκε να τα φωτοτυπήσω όλα στη βιβλιοθήκη του “προτεσταντικού θεολογικού ινστιτούτου”». Σήμερα όμως, ολόκληρο το έργο του Ελλύλ, βιβλία και άρθρα, αναδημοσιεύονται. Και τα πολυάριθμα σεμινάρια που οργανώνονται με την ευκαιρία της εκατονταετηρίδας από τη γέννησή του, αποδεικνύουν αυτήν τη διάχυτη αύξηση της επιρροής του.
Στο ίδιο το πεδίο, ο Ζαν-Λικ Πορκέ, που εργάζεται ως δημοσιογράφος στο «κανάρ ενσενέ», διαπιστώνει πως ο Ελλύλ γοητεύει τους νεαρούς οικολόγους «νέους 20, 30 ετών, που αντιτίθενται στα μεταλλαγμένα, το φακέλωμα της αστυνομίας και τα μικροτσίπ παρακολούθησης στα ζώα… Για εκείνους η συνάντηση με τον Ελλύλ υπήρξε καθοριστική, διότι τους επιτρέπει να δομήσουν την κριτική τους». Πρόκειται για μια εξέλιξη που δεν εκπλήσσει τον Φρεντερίκ Ρονιόν για τον οποίο «ο Ελλύλ είναι ένας διανοητής του 21ου αιώνα που βρέθηκε κατά λάθος στον 20ό».
Η ΕlodieMaurot είναι συντάκτης σε θεολογικά ζητήματα
πηγή: http://www.ppol.gr/cm/index.php?Datain=7792&LID=1
Συγχαρητήρια για το αφιέρωμά σας στον σπουδαίο Ζακ Ελλύλ! Επιτρέψτε μου να το συμπληρώσω με τον μικρό κατάλογο βιβλίων του, που έχουν εκδοθεί στα ελληνικά:
1. Η ΦΩΤΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΜΗΘΕΑ (1998) – συλλογικό, περιλαμβάνει ένα εξαιρετικά διαυγές κείμενο στο οποίο ο Ελλύλ συνοψίζει την κριτική του στην Τεχνική.
2. ΟΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΟΥ ΜΑΡΞ (2007).
3. ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΑΣΤΟΥ (2008).
4. ΑΝΑΡΧΙΑ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ (2009).
5. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΥΤΑΠΑΤΗ (2011).
Όλα από τις εκδόσεις ΝΗΣΙΔΕΣ.
Να σημειώσω ότι πάρα πολύ σύντομα αναμένεται να κυκλοφορήσει ΤΟ ΤΕΧΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ από τις εκδόσεις ΑΛΗΣΤΟΥ ΜΝΗΜΗΣ – είναι το σημαντικότερο βιβλίο του σχετικά με το πρόβλημα της κυριαρχίας της Τεχνικής στη σύγχρονη εποχή μας.