Δεν ζήλεψα, δεν ζηλεύω κάτι στη ζωή μου, ούτε σπίτια, ούτε αυτοκίνητα, ούτε ανθρώπους, ούτε χρήματα… Για μένα επίζηλος κατάσταση είναι η ησυχία· αποζητώ τη σιωπή. Ακόμη και ως εικοσιπεντάχρονος, αλωνίζοντας τις παραλίες της νότιας Κρήτης με το εντούρο του Γέροντα, αναζητούσα την ηρεμία της υπήνεμης παραλίας, τη σιωπή κάτω από το αλμυρίκι, τη νωχέλεια του τζίτζικα και τα μεσοδιαστήματα, κυρίως όταν σταματούσε αποκαμωμένος προσώρας να τραγουδάει «Ζει και ζει και ζει ….. ο βασιλιάς ο ήλιος ζει». Κι όταν η θάλασσα φούσκωνε καμιά φορά από την όστρια κι έσκαγε στα βράχια, χαιρόμουν το φύσημα του νοτιά και διάβαζα ποιήματα ή απλώς έδενα τα χέρια πίσω από το κεφάλι με τα μάτια κλειστά και άδειαζα τις σκέψεις μου.
Μεγαλώνοντας και μαθαίνοντας να διακρίνω τον κακομαθημένο, τον κακοπροαίρετο, τον ιδιότροπο, τον κακοήθη, τον δύστροπο, διαπιστώνω ότι αυτή η εμμονή μου στην ησυχία και στη σιωπή σχεδόν απαιτεί από τους άλλους να την αποδεχτούν πάση θυσία, ενώ θεωρώ με βεβαιότητα ότι την εκλαμβάνουν ως ελάττωμα. Μεγαλώνοντας αναγκάστηκα να μιλήσω πολύ· πάντως, όχι τόσο πολύ όσο έπρεπε. Αναπόφευκτα γινόμουν -και γίνομαι- δύστροπος, επειδή δεν αρέσκομαι στα πολλά λόγια. Σιωπούσα ή απομακρυνόμουν από μια συζήτηση, επειδή δεν είχα τη δέουσα υπομονή να επιχειρηματολογήσω με στόχο να εξηγήσω την πράξη μου, τη θέση μου ή την επιλογή μου. Έτσι, λοιπόν, ενίοτε σιωπώ, δεν συμμετέχω ή δεν εξηγώ, οπότε συνήθως παρεξηγούμαι λόγω αυτής της σιωπής, επειδή ακριβώς βαριέμαι να εξηγήσω γιατί επέλεξα να ενεργήσω έτσι κι όχι αλλιώς.
Παρεξηγημένος παραμένω και κλείνω τα μάτια, οσφραίνομαι τον αγέρα, αναγνωρίζω σαν θηρευτής το ιώδιο της θάλασσας· φτάνω να κολυμπήσω ως εκεί που δεν ακούγονται φωνές από την παραλία· θέλω αχινούς να τους γευτώ με λεμόνι κι ένα κουταλάκι, να ρουφήξω λίγες σταγόνες θάλασσα που τους μεγάλωσε. Ησυχάζω, πίνω κρύο νερό από την πηγή στον βράχο, ακούω το σύρσιμο του σκαθαριού στα πεσμένα φύλλα, μυρίζω τα σύκα που αρχίζουν να σκάνε, έχω αποκλείσει κάθε πηγή μελωδίας, λόγου ή μουσικής, πλην των ήχων της φύσης· καμιά φορά θέλω να βλέπω με μάτια κλειστά το υπερηχογράφημα του τοπίου πέρα μακριά, ολούθε γύρω. Θέλω να συνεννοούμαι μέσω της σιωπής, χωρίς λόγια, ούτε καν με το βλέμμα· θέλω να μετουσιωθώ σε σιωπή και, συνάμα, να αποκτήσω τα απαραίτητα εργαλεία ανάλυσης των γρήγορων κινήσεων της πεταλούδας και της μέλισσας, να τις καθιστώ βραδείες και αργές κατά το δοκούν, ώστε να τις κατανοήσω…
Αλλά αυτή η επιθυμία με εξοστρακίζει αλλεπάλληλα από την ιδεατή χώρα της ησυχίας και της σιωπής, καθώς αρχίζει η απορία να τρώει τα σωθικά του μυαλού μου, το κάθε παιδικό «γιατί» και οι κάθε λογής ερωτήσεις με ξεσηκώνουν· ανοίγω τα μάτια, παρατηρώ άγρυπνος ό,τι συμβαίνει, πασχίζω να καταλάβω το απερινόητο, το σύμπαν, τον άνθρωπο, τον θυμό, την αγάπη, τον Θεό, και μάλλον θα πεθάνω αν-ήσυχος, σε διαρκή εγρήγορση, όση επιτρέπουν τα γεράματα· μια εγρήγορση, όμως, την οποία πάντα θέλω να συζεύξω με την ησυχία και τη σιωπή… Κλείνω τα μάτια για τον απαραίτητο αναστοχασμό και τα πάντα καταρρέουν… Η σύζευξη είναι αδύνατη.
Ο Κώστας Θεολόγου είναι καθηγητής στο ΕΜΠ και στο ΕΑΠ
Ο ζωγραφικός πίνακας που πλαισιώνει τη σελίδα ("Ονειρικό ακρογιάλι", 1931) είναι έργο του Γεράσιμου Στέρη.
Αγαπητέ μου διαδικτυακέ φίλε,
“Η σύζευξη είναι αδύνατη”, η κατάληξή σου.
Ίδια, όπως καί τού “Αντίφωνου”, που “μάς τό’ δειξε” μέ τούς ψιθύρους καί τίς κραυγές του, καθόλου “ανεπαισθήτως”.
Άς μείνουμε, μάλλον / λοιπόν, στίς σιωπές τού δικού σου “τρόπου”, ανεπαισθήτως …
Νά είσαι καλά
αγαπητέ κύριε Σταμπούλη μου
η σύζευξη είναι εφικτή μόνο σε επίπεδο προσευχής (έτσι νομίζω)… τη νοερά προσευχή…
ευχές για υγεία
Κ
Ανόμοιε όμοιε κ. Θεολόγου, όμοιοι σε όσα γλαφυρά γράφεις. Ανόμοιοι στην κατάληξή σου. Όμοιοι, λοιπόν, στην κοινή ανομοιότητά μας ή ανόμοιοι στην ομοιότητά μας. Αυτό το θαύμα της δημιουργίας του Αδημιούργητου. Κοινή η ανομοιότητα των ομοίων. Ιδίωμα της πολλότητας. Δηλαδή των υποστάσεων/προσώπων. Ομοούσιοι μεν, διαφορετικοί, όμως ως υποστάσεις της.
Στην σιωπή των λογισμών απλώνουμε το χέρι του νου μας και φέρνουμε κοντά μας την ημερινή εγρήγορση. Αναστοχαζόμαστε, δηλαδή τα μηνύματα των ημερινών συμβάντων. Κι όπως μάς γνωρίζει η Πληροφορική, κάθε μήνυμα φέρει μαζί του και θόρυβο. Κι όσο πιο λεπτομερή κι ακριβή είναι η περιγραφή του μήνυματος τόσο πιο μεγάλος ο θόρυβος. Αυτόν τον θόρυβο αφαιρούμε στις στοχαστικές στιγμές της σιωπής για να μείνουμε με καθαρό το μήνυμα. Αυτό εννοεί ο Ηράκλειτος όταν λέει, «χρυσόν γαρ οι διζήμενοι γην πολλήν ορύσσουσι και ευρίσκουσιν ολίγον». (D-K 22).
Μαζί, λοιπόν, πάνε η εγρήγορση και η σιωπή. Δίχως σιωπή, άσκοπη η εγρήγορση. Δίχως εγρήγορση, περιττή η σιωπή. Και γι αυτό, “Οι μεν λόγοι έργα του παρόντος αιώνος εισίν, η δε σιωπή μυστήριον του μέλλοντος”. (Αββάς Ισαάκ ο Σύρος).
Επιθυμητή, λοιπόν, και δυνατή η σύζευξη.
σας ευχαριστώ για το σχόλιο, κύριε Νούλη! Και έχετε δίκιο: “Οι μεν λόγοι έργα του παρόντος αιώνος εισίν, η δε σιωπή μυστήριον του μέλλοντος”
Πάντα ορθός, ακριβής και γλαφυρός
Χαίρομαι να σε διαβάζω
Για να λες εσύ ότι η σύζευξη είναι αδύνατη κάτι θα ξέρεις
ευχαριστώ, Βαγγέλη! έρρωσο!
Κι όμως, κ. Χριστοφόρου, όχι μόνον είναι δυνατή η σύζευξη αλλά αναγκαία. Επιβάλλεται διότι «Δίκης όνομα ουκ αν ήιδεσαν, ει ταύτα [τα άδικα] μη ην», αφού «οδός άνω κάτω μία και ωυτή» μάς βεβαιώνει «Ηράκλειτος μεν ουν φησιν είναι το παν διαιρετόν αδιαίρετον, γενητόν αγένητον, θνητόν αθάνατον, λόγον αιώνα, πατέρα υιόν, θεόν δίκαιον * ουκ εμού, αλλά του λόγου ακούσαντας ομολογείν σοφόν εν πάντα είναι ο Ηράκλειτος φησί». Βλέπεις, «το αντίξουν συμφέρον και εκ των διαφερόντων καλλίστην αρμονίαν». Υποθέτω δεν θέλεις να καταργήσουμε την αρμονία. Ο Άρης και η Αφροδίτη, τα δύο αντίθετα, μαζί με τους καταστροφικούς γιους Δείμο και Φόβο, γέννησαν και την κόρη Αρμονία.
Δεν είναι, όμως, μόνον ο Ηράκλειτος που στηρίζει όλον τον λόγο του στην σύζευξη των αντιθέτων. Κι ο Σοφοκλής συμφωνεί, «αμ’ ηδέως έμοιγε καλγεινώς άμα». Αλλά και ο λαϊκός τροβαδούρος, ο Βίρβος, τραγουδά με την φωνή του φυλακισμένου, «εγώ δεν ζω γονατιστός, είμαι της γερακίνας γιος». Και βέβαια, ο Εθνικός μας Ποιητής, ο Σολωμός, τιτλοφορεί την περίφημη ποιητική σύνθεσή του «Ελεύθεροι πολιορκιμένοι». Έτσι μπόρεσε ο στοχαστικός Μαλεβίτσης να δηλώσει, «να είσαι συνάμα αναρχικός και αυταρχικός ώστε από την σύγκρουση να γίνεσαι αρμονικός». Κορυφαία, βέβαια διαπίστωση της συγχρόνου σύζευξης είναι η χριστιανική «αεικίνητος στάσις και στάσιμος ταυτοκινησία» ως επέκταση της φράσης του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης : «Το παραδοξότερο απ’ όλα είναι το ότι στάση και κίνηση είναι το ίδιο πράγμα».
Αυτή η αλήθεια μαρτυρείται και στην γλώσσα μας. Χαρμολύπη, λέμε, ιλαροτραγωδία. Γι αυτό υπάρχουν τα λήμματα ταυτοχρόνως, συγχρόνως, αλληλοπεριχώρηση, και βέβαια το μοναδικό στην ελληνική γλώσσα, συναμφότερον.
Κύριε Χριστοφόρου, αν δεν ήταν δυνατή η ταυτόχρονη σύζευξη αντιθέτων τότε θα κατέρρεε το Σύμπαν. Ενώ εξαπλώνεται από την αρχική ώθηση της Μεγάλης Έκρηξης, αυξάνοντας την απόσταση μεταξύ των ουράνιων σωμάτων, ταυτοχρόνως λόγω της έλξης της βαρύτητας συγκρατούνται και δεν καταρρέουν.
Τελειώνω αναφέροντας την αγαπημένη μου διαπίστωση : Ο Άγιος είναι αφανής ομιλών εν τη σιωπή του ευγλώττως δια της υπάρξεώς του.
Βέβαια, για να φτάσεις σ’ αυτήν την διαπίστωση πρέπει να υπερβείς την όραση και να εισέλθεις στην ενόραση ως «αδιαίρετη ολότητα σε ρέουσα κατάσταση». (D. Bohm).
Ελπίζω να μη σε στενοχώρησα διαφωνώντας με τον φίλο σου.
Ευχαριστώ.