του Παναγιώτη Γεωργίου
Το κλειδί - και το μεγάλο οχυρό κατά του υλισμού - βρίσκεται στο μείζον μυστήριο της συνείδησης. Όλο και περισσότεροι νευροεπιστήμονες, με την υποστήριξη διαφόρων πειραμάτων, σκιαγραφούν σταδιακά μια άλλη εικόνα: ο εγκέφαλος φαίνεται πια όλο και λιγότερο σαν μια ψυχρή μηχανή που κάνει αδιάκοπους υπολογισμούς όπως ένα κομπιούτερ. Αντίθετα, το νόημα, η πίστη, η θέληση και κυρίως η συνείδηση φαίνεται να ξεπηδούν μυστηριωδώς από τα κυκλώματα των εγκεφαλικών νευρώνων. Τα συναισθήματα παίζουν καθοριστικό ρόλο στη νοημοσύνη, ενώ η αγάπη είναι ζωτική για την ανάπτυξη του εγκεφάλου.
Από την άλλη, τα γονίδια δεν φαίνεται να είναι απλώς εγωιστικά, όπως ακράδαντα πιστεύει ο Ντόκινς, αλλά αντίθετα οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ενστικτωδώς φαίνεται πως έχουν βαθειά ηθικά αισθήματα, όπως η δικαιοσύνη, η στοργή κ.α. Τελικά, αρκετοί επιστήμονες αρχίζουν να εκτιμούν όλο και πιο πολύ τις υπερβατικές πνευματικές εμπειρίες και να μην τις θεωρούν απλώς αυταπάτη. Ο νους, όπως έχουν δείξει διάφορα πειράματα, φαίνεται πως έχει την ικανότητα να υπερβαίνει τον εαυτό του και να συγχωνεύεται με μια ανώτερη παρουσία (που πολλοί ονομάζουν Θεό), η οποία γίνεται αντιληπτή ως πιο πραγματική από την καθημερινή υλική πραγματικότητα.
Υπάρχει ελεύθερη βούληση; Ο Θεός υπάρχει ή είναι μια αυταπάτη του μυαλού; Οι σύγχρονοι επιστήμονες δίνουν τις δικές τους απαντήσεις σύμφωνα με τις θεωρίες τους.
Η ραγδαία αύξηση των μελετών και των επιστημονικών ερευνών που αφορούν τον εγκέφαλο, αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα των τελευταίων χρόνων και ο αντίκτυπος είναι αισθητός σε άλλες επιστήμες και σε άλλα πεδία της γνώσης και της ανθρώπινης ζωής, από την ψυχολογία μέχρι την οικονομία και τη θρησκεία.
Έτσι, μεταξύ άλλων, τα τελευταία χρόνια έχει αναθερμανθεί η παλαιά διαμάχη επιστήμης και θρησκείας με αιχμή το μείζον ερώτημα: Υπάρχει Θεός; Είναι η πραγματικότητα αυτό που βλέπουμε; Υπάρχει μια πνευματική επικράτεια, αόρατη συνήθως σε μας; Η πιο πρόσφατη και ενδιαφέρουσα εξέλιξη είναι οι διαφοροποιήσεις στο "μέτωπο" του επιστημονικού κόσμου, κυρίως στο χώρο των νευροεπιστημών, ο οποίος κάθε άλλο παρά αρραγής εμφανίζεται, με συνέπεια να τροφοδοτεί με επιχειρήματα και τις δύο πλευρές.
Με αιχμή του δόρατος το βρετανό βιολόγο Ρίτσαρντ Ντόκινς, συγγραφέα, μεταξύ άλλων βιβλίων, του μπεστ-σέλερ "Η αυταπάτη του Θεού", μια ομάδα επιστημόνων και άλλων διανοουμένων όπως ο Ντάνιελ Ντένετ και ο Κρίστοφερ Χίτσενς εκπροσωπούν ένα σύγχρονη πλευρά της επιστήμης που θεωρεί αδύνατη -αν όχι γελοία- την ύπαρξη ενός πνεύματος ξέχωρου από την ύλη και το σώμα. Συνοπτικά, οι ρητά αυτοπροσδιοριζόμενοι ως άθεοι επιστήμονες, θεωρούν ότι τα πάντα πηγάζουν από την κίνηση των ατόμων της ύλης και από τα γονίδια, ενώ η συμπεριφορά καθορίζεται από τις χημικές ουσίες του εγκεφάλου, οι νευρώνες του οποίου δημιουργούν τη συνείδηση σταδιακά με το πέρασμα του χρόνου.
Η ελεύθερη βούληση είναι ουσιαστικά μια αυταπάτη, καθώς οι άνθρωποι ωθούνται βασικά από τις προϋπάρχουσες βιολογικές-εγκεφαλικές προδιαγραφές της εξέλιξης να κάνουν αυτό ή εκείνο το πράγμα. Η θρησκεία, λένε, δεν είναι παρά μια κοινωνική σύμβαση, χρήσιμη για την εξουσιαστική ελίτ και για την ψυχική ανακούφιση των μαζών από τα υπαρξιακά άγχη - αν δεν είναι ένα ατύχημα κι ένα επικίνδυνο λάθος που μόνο δεινά φέρνει στην ανθρωπότητα (πολέμους, βία, τρομοκρατία κλπ).
Σύμφωνα με αυτό το επιστημονικό σκεπτικό, οι άνθρωποι κατασκευάζουν θρησκευτικές πεποιθήσεις, επειδή οι εγκέφαλοί τους έχουν διαχρονικά εξελιχθεί έτσι ώστε να ακολουθούν τα συστήματα πεποιθήσεων και τις ιδεολογίες του περιβάλλοντός τους. Σε αυτό το μήκος κύματος, ορισμένοι επιστήμονες τονίζουν ότι αρκετά πειράματα στον τομέα των νευροεπιστημών έχουν πλέον δείξει πως αρκεί μια ηλεκτρομαγνητική διέγερση (από ένα ειδικό κράνος) ορισμένων σημείων του εγκεφάλου για να αρχίσουν οι εθελοντές, χωρίς να το επιδιώκουν συνειδητά, να αισθάνονται μυστικιστικές και πνευματικές εμπειρίες, να μιλάνε με το Θεό κ.α.
Έτσι, οι ραγδαίες εξελίξεις στη γενετική και ακόμα περισσότερο στις νευροεπιστήμες που μελετούν τον εγκέφαλο και το νου, τείνουν, κατά την τελευταία δεκαετία, να ενισχύσουν την αντίληψη ότι τελικά όλα είναι υλικά, ότι το πνεύμα είναι νεκρό (και ο Θεός μαζί του;) και ότι τίποτε δεν επιζεί μετά το θάνατο του σώματος.
Η πρόκληση του "νευρωνικού βουδισμού"
Όπως η "Καταγωγή των Ειδών" του Δαρβίνου τον 19ο αιώνα, πέρα από μια επιστημονική επανάσταση, άλλαξε δραματικά τις κοινωνικές και προσωπικές αντιλήψεις της ανθρωπότητας και όπως η θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν επηρέασε σημαντικά τη σύγχρονη τέχνη μετά τις αρχές του 20ού αιώνα, έτσι και τώρα, στην αρχή του 21ού αιώνα, διαφαίνεται ότι η εξελισσόμενη επανάσταση της νευροεπιστήμης έχει τη δυνατότητα να δράσει καταλυτικά, όχι μόνο στο χώρο της επιστήμης, αλλά γενικότερα στον τρόπο που οι άνθρωποι βλέπουν τους εαυτούς τους και τον κόσμο γύρω τους.
Όπως έγραψε ο Ντέηβιντ Μπρουκς σε ένα σημαντικό άρθρο στους New York Times (με τίτλο "Οι νευρωνικοί βουδιστές"), στην πραγματικότητα η περί αθεϊσμού διαμάχη τελικά δεν θα υποσκάψει την πίστη στο Θεό γενικά, αλλά το πολύ - πολύ να υποσκάψει την πίστη στον προσωπικό Θεό της Βίβλου, στον οποίο πιστεύουν -ο καθένας με τον τρόπο του- Χριστιανοί, Εβραίοι και Μουσουλμάνοι, δηλαδή οι μονοθεϊστικές θρησκείες.
Το κλειδί -και το μεγάλο οχυρό κατά του υλισμού- βρίσκεται στο μείζον μυστήριο της συνείδησης. Όλο και περισσότεροι νευροεπιστήμονες, με την υποστήριξη διαφόρων πειραμάτων, σκιαγραφούν σταδιακά μια άλλη εικόνα: ο εγκέφαλος φαίνεται πια όλο και λιγότερο σαν μια ψυχρή μηχανή που κάνει αδιάκοπους υπολογισμούς όπως ένα κομπιούτερ. Αντίθετα, το νόημα, η πίστη, η θέληση και κυρίως η συνείδηση φαίνεται να ξεπηδούν μυστηριωδώς από τα κυκλώματα των εγκεφαλικών νευρώνων. Τα συναισθήματα παίζουν καθοριστικό ρόλο στη νοημοσύνη, ενώ η αγάπη είναι ζωτική για την ανάπτυξη του εγκεφάλου.
Από την άλλη, τα γονίδια δεν φαίνεται να είναι απλώς εγωιστικά, όπως ακράδαντα πιστεύει ο Ντόκινς, αλλά αντίθετα οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ενστικτωδώς φαίνεται πως έχουν βαθειά ηθικά αισθήματα, όπως η δικαιοσύνη, η στοργή κ.α. Τελικά, αρκετοί επιστήμονες αρχίζουν να εκτιμούν όλο και πιο πολύ τις υπερβατικές πνευματικές εμπειρίες και να μην τις θεωρούν απλώς αυταπάτη. Ο νους, όπως έχουν δείξει διάφορα πειράματα, φαίνεται πως έχει την ικανότητα να υπερβαίνει τον εαυτό του και να συγχωνεύεται με μια ανώτερη παρουσία (που πολλοί ονομάζουν Θεό), η οποία γίνεται αντιληπτή ως πιο πραγματική από την καθημερινή υλική πραγματικότητα.
Επιστήμονες που ανήκουν σε αυτό το νέο ρεύμα επιστήμης, είναι, μεταξύ άλλων, οι Andrew Newberg, Daniel Siegel, Michael Gazzaniga, Jonathan Haidt, Antonio Damasio, Marc Hauser κ.α., τα πειράματα και τα βιβλία των οποίων επηρεάζουν πλέον όλο και περισσότερο το δημόσιο διάλογο. Με δεδομένο ότι από όλες τις θρησκείες, αυτή που δέχεται μια ανώτερη πραγματικότητα, αλλά δεν την ταυτίζει με ένα προσωπικό Θεό, είναι κατ' εξοχήν ο βουδισμός, το νέο επιστημονικό ρεύμα, σύμφωνα με τον Μπρουκς, θα μπορούσε να αποκληθεί νευρωνικός βουδισμός.
Τι πρεσβεύουν
Ποιές είναι όμως οι βασικές αντιλήψεις του νέου ρεύματος;
Πρώτον, ο εαυτός δεν είναι μια σταθερή και λίγο-πολύ μόνιμη οντότητα, αλλά μια δυναμική διαδικασία αλληλεξαρτώμενων σχέσεων.
Δεύτερον, κάτω από την επιφάνεια των διαφόρων θρησκειών, οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο έχουν κοινές ηθικές αντιλήψεις, αξίες και ενοράσεις.
Τρίτον, οι άνθρωποι έχουν τον κατάλληλο "εξοπλισμό" για να βιώνουν το ιερό και να έχουν εμπειρίες πνευματικής ανάτασης, στη διάρκεια των οποίων ξεπερνούν στα στενά σύνορα του εαυτού τους και πλημμυρίζουν από αγάπη για τον υπόλοιπο κόσμο.
Τέταρτο, ο Θεός μπορεί καλύτερα να γίνει αντιληπτός ως η φύση αυτού που βιώνει ο άνθρωπος κατά τις ανωτέρω στιγμές και θα μπορούσε να θεωρηθεί ως "το άγνωστο σύνολο όλων όσων υπάρχουν".
Όπως παρατηρεί ο Μπρουκς στο άρθρο του περί "Νευρωνικών βουδιστών", είναι ευκολότερο για τον Ντόκινς και τους υπόλοιπους μαχητικούς άθεους να επιτίθενται κατά του προσωπικού Θεού στο όνομα της επιστήμης, αλλά θα αποδειχτεί πολύ δυσκολότερο να κάνουν το ίδιο κατά των επιστημόνων συναδέλφων τους (κυρίως των νευροεπιστημόνων), οι πεποιθήσεις των οποίων εν μέρει επικαλύπτονται με το βουδισμό και οι οποίοι, αν και όντως θεωρούν τις θρησκείες πολιτιστικά κατασκευάσματα χτισμένα πάνω στα κοινά χαρακτηριστικά της ανθρωπότητας, σέβονται την αίσθηση του ιερού και το μυστήριο της συνείδησης.
Έτσι, την ίδια στιγμή που ο νέος επιστημονικός αθεϊσμός κάνει μεγάλο "θόρυβο", με απρόσμενο τρόπο, άλλοι επιστήμονες βρίσκουν κοινό έδαφος με το μυστικισμό και την πνευματικότητα του νου, δίνοντας έμφαση στην έμφυτη υπερβατικότητα του ανθρώπινου νου, αλλά όχι στο θείο νόμο ή την άνωθεν αποκάλυψη. Το σκηνικό γίνεται, λοιπόν, όλο και πιο περίπλοκο και τα επόμενα χρόνια, από τη μια οι πιστοί θα πρέπει να υπερασπίζονται την πίστη τους σε ένα προσωπικό Θεό, ενώ παράλληλα οι επιστήμονες θα πρέπει να ξεκαθαρίσουν μεταξύ τους τι σημαίνουν τα ευρήματά τους στο βασίλειο του νου, αναφορικά με την ύπαρξη ή όχι μιας άλλης πραγματικότητας, πέρα από αυτήν που βλέπουν καθημερινά τα μάτια μας. Εν κατακλείδι, ο "νευρωνικός βουδισμός" μπορεί να υποσκάψει μελλοντικά την πίστη σε ένα Θεό, αλλά όχι στο επέκεινα.
ΠΗΓΗ: 6 Ιανουαρίου 2010, http://www.men24.gr/html/ent/521/ent.90521.asp
Ώστε την απάντηση στο ερώτημα αν υπάρχει Θεός θα μας τη δώσουν οι επιστήμονες…
Τι τομή!
Οι οποίοι – ποιος νοήμων άνθρωπος αμφέβαλλε ποτέ; – θα υποταχθούν στις κανοναρχήσεις των Νεοεποχιτών γνωμηγετών, για να μας υποδείξουν την εγκατάλειψη του μονοθεϊσμού προς χάριν τού («επιστημονικού», λοιπόν) βουδισμού…
Πόση πρωτοτυπία!
Σα να μη διεκπεραιώνουν την ίδια, επακριβώς, πλύση εγκεφάλου απαξάπαντα τα αμερικανοποιημένα «υπερεθνικά» ΜΜΕ (με το Χόλυγουντ ως κορυφαίο μετασχηματιστή τους) στη διάρκεια σύνολης της τελευταίας 50ετίας.
Διαβάζω το τέταρτο σημείο αυτών που εκπροσωπούν το “νέο ρεύμα των επιστημόνων” και υποτίθεται πως αντιστρατεύονται τον σκληρό αθεϊσμό του Ντόκινς και των συν αυτώ:
[i]”Τέταρτο, ο Θεός μπορεί καλύτερα να γίνει αντιληπτός ως η φύση αυτού που βιώνει ο άνθρωπος κατά τις ανωτέρω στιγμές και θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ‘το άγνωστο σύνολο όλων όσων υπάρχουν’ “.[/i]
Και λοιπόν; Τι πάει να πει αυτό; Και γιατί δεν είναι [b]σκέτη υπεκφυγή; [/b]Βαφτίζουμε δηλαδή υπόσταση των “κοινών ηθικών αντιλήψεων και αξιών”, “κοινή φύση των διαφόρων εμπειριών ιερού” και “άγνωστο σύνολο” το Θεό και … λύσαμε το πρόβλημα; Βούτυρο στο παντεσπάνι του Ντόκινς είναι τέτοιου είδους “επιχειρήματα”, που ουσιαστικά φανερώνουν πνευματική νωθρότητα και ατολμία.
Καταρχήν ο παραπάνω ορισμός δεν διαφέρει ουσιαστικά από τον ορισμό που έδωσε, ενάμιση αιώνα τώρα ([i]Η ουσία του Χριστιανισμού, [/i]1843), ο άθεος και μέγας υλιστής φιλόσοφος Λουδοβίκος Φόυερμπαχ. Για τον οποίον ο Θεός δεν είναι παρά ο κοινός ηθικός νόμος των ανθρώπων (= κοινές ηθικές αντιλήψεις και αξίες) και η εκστατική υπερβατικότητα του ανθρώπου (= κοινές εμπειρίες ιερού), ενώ το ακατάληπτο του Θεού δεν είναι παρά το ακατάληπτο του ανθρώπινου πνεύματος (=το σύνολο όσων μας παραμένουν άγνωστα)!
“Νέο ρεύμα” ο … Φόυερμπαχ; Και με τον Φόυερμπαχ θα απαντηθεί ο αθεϊσμός του Ντόκινς; Μα προπάτορας του δεύτερου ήταν ο πρώτος! Νερό από την ίδια πηγή.
Κατά δεύτερον. Άντε και δεχτήκαμε τις προτάσεις αυτού του “νέου ρεύματος” κι είπαμε, “εντάξει υπάρχει Θεός ή τελοσπάντων Επέκεινα”. Ε, και τι έγινε; Αυτό ήταν όλο; Έτσι γρήγορα ξεφούσκωσε το νέο λάστιχο; Τόσο γρήγορα ικανοποιήθηκε;
Μα, άπαξ και πει κανείς ότι “υπάρχει Επέκεινα”, τότε αρχίζουν τα δύσκολα! Γιατί, τότε, το θέμα δεν είναι αν υπάρχει, αλλά [b]πώς υπάρχει.[/b] Δηλαδή [b]πώς υπάρχει για εμάς τους ανθρώπους και τον κόσμο.[/b] Δηλαδή [b]πώς μάς συστήνεται, πώς μάς καλεί και πώς τον γνωρίζουμε.[/b]
Χωρίς αυτά, ας αφήσουμε καλύτερα το … Επέκεινα κι ας πάμε για κανένα καφέ.
Το ποιός είμαι σίγουρα δεν συμπίπτει με το τι πιστεύω πως είμαι. Ολοι διαισθάνονται πως πέρα από τον εαυτούλη τους υπάρχει κάπου και ένας άλλος, ένας ανώτερος εαυτός. Κάθε άνθρωπος πρέπει να έχει το δικαίωμα να τον ψάξει με το δικό του τον τρόπο και να απαντήσει στα ερωτηματά του χωρίς κανένας να του το απαγορεύει.
“Ολοι διαισθάνονται πως πέρα από τον εαυτούλη τους υπάρχει κάπου και ένας άλλος, ένας ανώτερος εαυτός”
Nikarios, επειδή αυτό το αισθάνονται – εντονότατα! – και οι σχιζοφρενείς, νομίζω ότι καλό είναι να συμβουλεύεται κανείς και κάποιους κομμάτι πιο περπατημένους στους δρόμους της πνευματικότητας. Δεν είναι κακό. Ούτε και σημαίνει πως γίνεσαι πρόβατο.
αυτό που δεν καταλαβαίνω είναι γιατί πιστεύουν πολλοί οτι το μυστήριο της ύπαρξης του υπερβατικού πρέπει οπωσδήποτε να περνάει απο τις νευροεπιστήμες και την μελέτη του εγκεφάλου. Αυτό που αναδυκνείεται από τέτοιου είδους μελέτες δεν είναι τίποτα άλλο παρά φάινόμενα ανάδυσης (emergence) που παρατηρούνται σε τόσα άλλα παραδείγματα στη φύση (δηλαδή το γεγονός ότι αναδύονται ιδιότητες στο ΟΛΟ που δεν έχουν τα μέρη τα οποία αποτελούν το ΟΛΟ). Κατά τα άλλα κανείς δε διαφωνεί ότι οι νευροεπιστήμες πράγματι αποτελούν ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον πεδίο που ήδη βοηθά στην κατανόηση “δύσκολων” εννοιών και φαινομένων. Πάντως τα περί νευρωνικού βουδισμού κλπ με αφήνουν αδιάφορο εντελώς.
Πολύ εύστοχη ερώτηση.
Νομίζω ότι η απάντηση είναι σχετικά απλή: οι νευροεπιστήμες είναι νεόκοπες και φυσιολογικά τα πρώτα τους βήματα είναι αλματώδη. Αυτό δημιουργεί μια αναμενόμενη ευφορία, την οποία προσπαθούν να διαφημίσουν, να μεγαλοποιήσουν και να κεφαλοποιήσουν οι κάθε είδους γκουρού του αντικειμένου.
Η ανθρωπότητα έχει δεί πολλές τέτοιες καταστάσεις, φαντάζομαι από την εποχή του Αριστοτέλη, τους αλχημιστές, την Μηχανική του 19ου αιώνα κτλ.
Από την μια δεν είναι κακό να υπάρχει μια “παιδική αφέλεια” σε κάποιον τομέα της επιστήμης. Αυτο είναι σημάδι δυναμισμού και ενθουσιασμού.
Από την άλλη, η ιστορία αυτή ενέχει τον κίνδυνο του “επιστημονικού εκφυλισμού” δηλαδή αυτό ακριβώς που παρατηρήσατε πιο πάνω: εμφανίζονται “επιστήμονες” που δηλώνουν (αλλαλάζοντας Ταλιμπανιστικά) ότι η “ουσία του κόσμου” βρίσκεται – φυσικά – στην επιστήμη τους! Έτσι λοιπόν θα “εξηγηθεί” η συνείδηση, η ελεύθερη βούληση, ο Θεός, η έννοια της ύπαρξης του κόσμου, μέσα από τις emergent ιδιότητες ενός πολύπλοκου συστήματος νευρώνων που αναλλάσουν ηλεκτρικά ερεθίσματα. (Βλέπε π.χ. την συζήτησή σε άλλο κομμάτι του φόρουμ με τον νευροεπιστήμονα κ. Λάβδα).
Επαναλαμβάνω ότι παρότι θεωρώ φυσιολογικό και ευχάριστο το γεγονός ότι μια νεόκοπη επιστήμη διαλαλεί την ενθουσιασμό της για τα πρώτα αλματώδη βήματά της, θεωρώ από την άλλη μεριά υποχρέωση της γενικής επιστημονικής κοινότητας να μην αφήνει τον ενθουσιασμό να γίνει αμετροέπεια και προπέτεια.
Σας προτείνω λοιπόν να ρωτάτε ευθέως τους νευροεπιστήμονες μερικές απλές ερωτήσεις: α) πόσες και ποιές είναι οι δυνάμεις στην φύση, β) αν είναι μόνο ηλεκτρικές οι αλληλεπιδράσεις των νευρώνων και γιατί δεν παίζουν ρόλο οι άλλες δυνάμεις σε αυτές, γ) αν μπορούν να γεννηθούν νευρώνες από το μηδέν, δ) αν η κλασική θεωρία του ηλεκτρομαγνητισμού φτάνει για να περιγράψει τις νευρωνικές συνάψεις, και ε) πόσες διαστάσεις έχει ο κόσμος που βλέπουμε.
Με αυτόν τον τρόπο – τουλάχιστον – κάποιοι από αυτούς θα παραδεχθούν ότι δεν γνωρίζουν πολλούς από τους βασικούς νόμους της φύσης και έτσι δεν θα μπορούν να ισχυριστούν ότι θα μπορέσουν να περιγράψουν ΠΛΗΡΩΣ και ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΑ κανένα φυσικό συστήμα – πόσο μάλλον τον άνθρωπο.
Από κεί και πέρα, αρχίζει η σοβαρή συζήτηση..
Η ερώτησή μου δεν είχε στόχο να υποτιμήσω κανένα κλάδο της επιστήμης πόσο μάλλον ένα κλάδο έντασης και αιχμής όπως οι νευροεπιστήμες. Απλώς με την ερώτησή μου ήθελα να αναδέιξω το γεγονός ότι υπάρχουν πληθώρα πολύπλοκων συστημάτων στη φύση που προσφέρονται για τη μελέτη αναδυόμενων ιδιοτήτων εξίσου ενδιαφέροντα με τη μελέτη του εγκεφάλου. Αυτό που ενδιαφέρει τελικά είναι οι ιδιότητες που προκύπτουν σε πολύπλοκα συστήματα όπως είναι η συνείδηση. Πάντως πράγματι ο εγκέφαλος αποτελεί ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον μοντέλο μελέτης τέτοιων πολύπλοκων φαινομένων.
Κατα τα άλλα διαφωνώ στις ερωτήσεις που θέτεις καθώς δεν απαντούν σε τέτοιου είδους ερωτήματα per se. Οι βιολογικές επιστήμες παρέχουν αρκετά καλύτερη πλατφόρμα μελέτης τέτοιων φαινομένων σε συνδυασμό με τη μελέτη τους in silico.
Αγαπητέ, ίσως γνωρίζετε ότι η ιδέα των ¨αναδυόμενων” ιδιοτήτων είναι τουλάχιστον 200 χρονών όταν ο Boltzmann προσπαθούσε να εξάγει τις θερμοδυναμικές ιδιότητες από τις εξισώσεις κίνησης των 10^{24} ατόμων μέσα σε ένα αέριο. Μερικούς από εμάς δεν τους παραξενεύουν ούτε τους εντυπωσιάζουν οι emergent ιδιότητες πολύπλοκων συστημάτων.
Όσο ενδιαφέρον και αν είναι ο εγκέφαλος, δεν είναι παρά ένα από τα δισεκατομύρια δισεκατομυρίων πολύπλοκων συστημάτων της φύσης.
Η κριτική που κάνω στην νευροβιολογία είναι διπλή:
— είναι κριτική επι της αρχής. Ισχυρίζομαι ότι οι μεθοδολογικοί τις τρόποι (να το πω απλούστερα – τα μαθηματικά εργαλεία που χρησιμοποιούν) είναι ακόμη πολύ χονδροειδή έτσι ώστε να μπορέσουν να περιγράψουν έστω και κατ’αρχήν το σύστημά τους. Εδώ είναι θέμα επιστημονικών επιχειρημάτων – ας μη μπούμε σε αυτό.
— είναι κριτική επί της δημοσιότητας που μετά Ταλιμπανικής βδελυγμίας (επιμένω στο βαρύγδουπο επίθετο) διεκδικούν από το ευρύ κοινό (και όχι από το κοινό των επαειόντων οι οποίοι αντιμετωπίζουν τισ νευροεπιστήμες βεβαίως ψυχραιμότερα) την αναγνώριση και την αυθεντία!
ελπίζω να έγινα κατανοητός – ανεξάρτητα αν συμφωνούμε ή όχι.
Αγαπητέ Ευγένιε θεωρώ πως η απαντησή σας (περί σχιζοφρενών και συμβουλών από τους [b]περπατημένους[/b]!!!! στους δρόμους της πνευματικότητας) αναδύει και το επίπεδο της πνευματικότητας σας. Προτιμώ να συμβουλεύομαι τους ταπεινούς.
Εκείνο το παλλόμενο άλλο,
πού γίνεται,
πτηνό τού Ουρανού
με τα αενάως
παλλόμενα φτερά του,
πού γίνεται,
μίσχος περιβαλλόμενος
από τα θροίζοντα φύλλα του,
πού γίνεται,
πυρακτωμένη λάβα
στα εσώτερα της σφαίρας,
πού γίνεται,
ερωτικός εναγκαλισμός
και γενετήσια ορμή,
το υφάλμυρο,
το ανερχόμενο,
το πίπτον,
το επί τών ακτίνων φερόμενο,
είναι εντός και εκτός,
ως μία ουσία,
νοήμων,
υποβόσκουσα και υφαρπάζουσα,
ΑΕΙΘΑΛΗΣ και ΑΘΑΝΑΤΗ.
Αγαπητέ Nikarios,
και πολύ καλά θα κάνετε (να συμβουλεύεστε τους ταπεινούς).