Δέκα θέσεις για τη δημοσιονομική κρίση

του Νίκου Ράπτη

Τεχνικά χαρακτηριστικά του προβλήματος

1. Από τεχνικής απόψεως, η ελληνική δημοσιονομική κρίση είναι και κρίση φορολογικών εσόδων και κρίση δαπανών.
Ως προς τα έσοδα, η παραοικονομία υπολογίζεται σε 20%-30% της συνολικής οικονομικής δραστηριότητας1. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το βάρος της παράνομης οικονομίας (ναρκωτικά, πορνεία, λαθρεμπόριο, διαφθορά), που με μετριοπαθείς υπολογισμούς φθάνει το 6-7% του ΑΕΠ. Λόγω της στρεβλής αυτής κατάστασης, τα διαφυγόντα φορολογικά έσοδα υπολογίζεται πως φθάνουν κατά μέσο όρο τουλάχιστο στο 10% του ΑΕΠ ετησίως. Σύμφωνα με την «ευρωπαϊκή επιτροπή» (Κομισιόν) η μη-καταβολή ΦΠΑ υπολογίζεται σε 3.4% του ΑΕΠ, η απόδοση της άμεσης φορολογίας ως ποσοστό του ΑΕΠ στην Ελλάδα φτάνει μόλις στο 8%, έναντι 13% στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) (πάνω από 3% αυτής της υστέρησης οφείλεται στην λιποβαρή απόδοση του φόρου εισοδήματος των φυσικών προσώπων, με 4.7% έναντι 8%). Σύμφωνα με την «άλφα μπανκ» τα συνολικά φορολογικά έσοδα στην Ελλάδα (2007) φθάνουν το 32%, έναντι 40% στην ΕΕ.

Ως προς τις δαπάνες, γνωρίζουμε πως ενώ το ελληνικό κράτος, αν και δεν είναι «μεγάλο»2, είναι εξαιρετικά σπάταλο. Σύμφωνα με την Κομισιόν (2007) το κόστος της κακής του λειτουργίας («γραφειοκρατίας») υπολογίζεται σε 6.8% του ΑΕΠ  (με μέσο όρο 3.5% στην ΕΕ-27) ή 30% της λειτουργίας του.
Από τα παραπάνω εξάγεται το συμπέρασμα πως λόγω της φοροδιαφυγής και της κρατικής σπατάλης κάθε χρόνο ένα ποσοστό της τάξης του 15% του ΑΕΠ (30-40 δις ευρώ) πηγαίνει σε «λάθος τσέπες».

Κοινωνικά χαρακτηριστικά του προβλήματος

2. Αυτές οι «λάθος τσέπες» είναι πολύ συγκεκριμένες:
Στον ιδιωτικό τομέα είναι οπωσδήποτε οι φοροκλέπτες3 και η μαφιοκρατία4 (που δραστηριοποιείται στο λαθρεμπόριο, την πορνεία, το εμπόριο ναρκωτικών, τη διαφθορά και «ανακυκλώνει» τα κέρδη στην ψυχαγωγία και τα ΜΜΕ με απολήξεις στο πολιτικό χρήμα).
Στο δημόσιο τομέα είναι όσοι ενεργοποιούνται στους τομείς της διαφθοράς, των διαγωνισμών, των προμηθειών, αλλά και όσοι επωφελούνται από αργομισθίες ή από υπέρμετρα, σε σύγκριση με τα άλλα αναπτυγμένα κράτη, «χαλαρές» εργασιακές σχέσεις ή από προαγωγές με αναξιοκρατικά κριτήρια κ.ο.κ.
Με άλλα λόγια οι «λάθος τσέπες» δεν προκύπτουν από το σχήμα μιας αντίθεσης κεφαλαίου-εργασίας (ή ακόμα χειρότερα μεταξύ «λαού» και κεφαλαίου), αλλά με πιο πολύπλοκα κριτήρια, όπως είναι η διάκριση μεταξύ:
«εντός»/«εκτός» του συστήματος,
νέων/μεσηλίκων,
ανδρών/γυναικών,
όσων αμείβονται κυρίως από το μισθό τους την αμοιβή τους/από αδήλωτα εισοδήματα,
αξιοκρατίας/φαβοριτισμού,
παραγωγικής/παρασιτικής δραστηριότητας,
όσων χρειάζονται κοινωνική αλληλεγγύη/όσων προσοδοθηρούν εις βάρος του κοινωνικού κράτους κ.ο.κ.
Η εμμονή στο σχήμα της κυρίαρχης αντίθεσης μεταξύ εργοδοσίας-κεφαλαίου είναι στη σημερινή Ελλάδα τόσο εκτός πραγματικότητας που μπορεί να θεωρηθεί μόνο ως η «κυρίαρχη ιδεολογία» των «κερδισμένων» του συστήματος και της συντήρησης του «status quo». Με άλλα λόγια όσοι υποστηρίζουν αυτό το σχήμα το κάνουν είτε από υστεροβουλία, είτε από απύθμενη αφέλεια!

Έμμεσο κοινωνικό κόστος του «status quo»

3. Ο δεύτερος πυλώνας του ελληνικού «διδύμου ελλείμματος», εκείνος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, αποτυπώνει τη μεγάλη μείωση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας, πολύ πέραν αυτού που θα δικαιολογούσε η ένταξη της Ελλάδας στην ευρωζώνη αλλά και τη χρεοκοπία του καθεστώτος πολιτικού-οικονομικού προτύπου. Ιδιαίτερη σημασία έχει εδώ η αναδιοργάνωση του δημοσίου τομέα στη βάση της λογοδοσίας και της αξιολόγησης των υπηρεσιών του και το «άνοιγμα» των κλειστών επαγγελματικών αγορών (των περίφημων 90 επαγγελμάτων που έχει καταγράψει το ΚΕΠΕ το 2001), που υπολογίζεται πως κοστίζουν ετησίως περί τα 4 δις ευρώ (1.5-2% του ΑΕΠ).

Με άλλα λόγια: το κοινωνικό κόστος του «status quo» είναι πολύ μεγαλύτερο από το απλό άθροισμα του «λίπους» των κρατικών δαπανών, τη φοροδιαφυγή από την παραοικονομία και τη «μαύρη» οικονομία, καθώς συμβάλει στη στρεβλή, ανελαστική και αντιπαραγωγική δομή της ελληνικής οικονομίας.

Ιστορικά χαρακτηριστικά του προβλήματος

4. Αν δούμε τη σημερινή δημοσιονομική κρίση πιο μακροσκοπικά, θα καταλήξουμε στο συμπέρασμα πως η κρίση αυτή σηματοδοτεί τη χρεοκοπία ολόκληρου του μοντέλου της ελληνικής ανάπτυξης από το Β' παγκόσμιο πόλεμο κι εντεύθεν . Βασικό στοιχείο του μοντέλου αυτού ήταν (α) το αδύναμο κανονιστικό πλαίσιο (ανομία, αναξιοκρατία, ιδιωτεία) και (β) ένα μοντέλο «ακριβής ανάπτυξης», στηριγμένο στους χαμηλούς μισθούς, τη χαμηλή εξειδίκευση, την περιορισμένη αξιοποίηση της τεχνολογίας, τη δυσπιστία των επιχειρήσεων απέναντι στην καινοτομία, την κατά συρροή παραβίαση του εργατικού δικαίου, την περιφρόνηση των φορολογικών και ασφαλιστικών υποχρεώσεων, την κατασπατάληση των φυσικών πόρων .

Πολιτικά χαρακτηριστικά του προβλήματος

5. Η οικονομική χρεοκοπία του ελληνικού μοντέλου ακολουθεί κατά μερικά χρόνια εκείνο της κοινωνικής του χρεοκοπίας. Επί πολλά χρόνια το καθεστώς σύστημα προσέφερε πάνω-κάτω ισόρροπο πλουτισμό και προσδοκίες σε όλους. Από κάποια στιγμή όμως κι ύστερα (η καμπή μπορεί να προσδιοριστεί κάπου μέσα στη δεκαετία του '80) έγινε ολοφάνερο πως το συγκεκριμένο μοντέλο ανάπτυξης δεν ήταν βιώσιμο: το πολιτικό σύστημα αμφιταλαντεύτηκε ως προς το αν έπρεπε να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις και σύγκρουση με τα ισχυρά συμφέροντα του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα ή αν αντιθέτως μπορούσε να αγοράσει χρόνο και συναίνεση και να διατηρήσει το status-quo «μέχρι νεωτέρας». Για λόγους που δεν είναι του παρόντος απεδείχθη επανειλημμένα πως «το κόστος της αλλαγής ήταν μεγαλύτερο από το κόστος της στασιμότητας»: οι μεταρρυθμιστές συντρίφτηκαν πολιτικά, οι συντηρητικοί αμείφθηκαν πλουσιοπάροχα. Το πολιτικό σύστημα τέθηκε σχεδόν εν συνόλω στην υπηρεσία των κοινωνικά ισχυρών (της μαφιοκρατίας και της νομενκλατούρας) με την πρώτη να του παρέχει τα απαραίτητα χρήματα για τη λειτουργία του, τη δεύτερη τα «στρατά» του κομματικού συστήματος (πολιτικά και συνδικαλιστικά στελέχη). Η χειραγώγηση των «χαμένων» της μεταπολίτευσης (κυρίως των νέων και των γυναικών) ανατέθηκε στα πελατειακά δίκτυα, τα ΜΜΕ και την ανθεκτικότητα των κυρίαρχων μεταπολιτευτικών ιδεολογικών σχημάτων σε μια γερασμένη κοινωνία...  

Ανάγκη για ριζική πολιτική μετεξέλιξη

6. Το πολιτικό σύστημα παρέμεινε πεισματικά ακίνητο και αδρανές στην κυριολεξία μέχρι να φθάσει η χώρα στο χείλος της χρεοκοπίας. Η μπρεζνιεφικού τύπου στασιμότητα της περιόδου 2001-2009 αλλά και (με κάποια ελάχιστα, αν όχι φωτεινά, τουλάχιστο λιγότερο σκοτεινά διαστήματα) ολόκληρης της περιόδου 1987-2009, δεν μπορεί να εξηγηθεί παρά μόνο ως αποτέλεσμα της άμεσης, υλικής, υπαρξιακής εξάρτησης του πολιτικού συστήματος από τους «κερδισμένους» του συστήματος.

Σήμερα το πολιτικό σύστημα καλείται να βρει 10% του ΑΕΠ ή 22-26 δις ευρώ (πολύ περισσότερα στην πραγματικότητα, αφού ζητούμενο δεν είναι βέβαια μόνο να μειώσουμε το δημόσιο χρέος, αλλά να μπούμε σε υγιή και βιώσιμη παραγωγική τροχιά). Αυτά τα χρήματα δεν είναι βιώσιμο πολιτικά να αντληθούν από τους μισθωτούς, τη συμπίεση των νομίμων αμοιβών, ούτε καν την πάταξη της «επικουρικής» φοροδιαφυγής. Για να βρεθούν παρόμοια ποσά θα χρειαστεί να πληγεί ο πυρήνας του συστήματος της μαφιοκρατίας και της νομενκλατούρας, που θα αντιδράσει λυσσαλέα (ας μην ξεχνάμε πως και πολιτικούς εκτρέφει και διαθέτει άφθονο πολιτικό χρήμα και ΜΜΕ, ενώ είναι καλομαθημένο, αχόρταγο, αδίστακτο και έκνομο). Απαιτείται λοιπόν σήμερα από την πολιτική τάξη στην κυριολεξία να κάνει «χαρακίρι», βάλλοντας πολεμικώ τω τρόπω κατά των εδώ και πολλά χρόνια βασικών στηριγμάτων της εξουσίας της!

'Αμεση συνέπεια αυτής της «αδύνατης κατάστασης» είναι πως -για τους ίδιους ακριβώς λόγους που το πολιτικό σύστημα περίμενε να φθάσουμε στο χείλος της καταστροφής προκειμένου να μην πιει το «πικρό ποτήρι» της μεταρρύθμισης- υπάρχουν σήμερα (και αναπτύσσονται διαρκώς) οι καθεστωτικές εκείνες δυνάμεις που προτείνουν να συνεχιστεί η αδράνεια και πέραν του χείλους της καταστροφής! Όλες οι συζητήσεις περί «κερδοσκόπων», «υποστήριξης από την ΕΕ», «τροποποίησης του "προγράμματος σταθεροποίησης και ανάπτυξης"», «αναπτυξιακής προοπτικής», «παύσης πληρωμών», «εξεταστικών επιτροπών», «απόδοσης ευθυνών σε όσους φταίνε για την κρίση» κ.λπ (που δεν είναι όλες ανόητες, αλλά είναι στα σίγουρα άκαιρες σε επείγουσες στιγμές –πράμα που μοιάζει πολύ) λειτουργούν σήμερα ως πράξεις αποπροσανατολισμού, απροθυμίας κι άρνησης να αντιμετωπισθεί η πραγματικότητα, ακριβώς διότι η σύγκρουση με τα κυρίαρχα συμφέροντα αντιμετωπίζεται ως αδύνατη. Η πνευματική-πολιτική-ψυχολογική αυτή στάση οδηγεί μαθηματικά στον «τελευταίο μονόδρομο », στην πρόταση για έξοδο από την ευρωζώνη.

Σήμερα ένα είναι το πολιτικό ζητούμενο: να σωθεί η χώρα από τη χρεοκοπία με μόνιμο-βιώσιμο τρόπο, διατηρώντας τα κεκτημένα της περιόδου της μεταπολίτευσης, με βασικότερο την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΕ και την ευρωζώνη.

Επίλυση της δημοσιονομικής κρίσης ή συντήρηση του κατεστημένου;

7. Αυτός είναι ο λόγος που, όπως γράφαμε το Φεβρουάριο του 2009, «μετά το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, η διήγηση της αλλαγής στην Ελλάδα αλλάζει: η σύγκρουση πλέον είναι... μεταξύ εκείνων που συμβάλουν στην αντιμετώπιση της κρίσης και των άλλων ». Η αντιμετώπιση της κρίσης θα χρειαστεί την αναδιάρθρωση των δημοσίων οικονομικών της χώρας, το σταμάτημα της αιμορραγίας του ασφαλιστικού, την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης (και όχι της υπακοής) στο πολιτικό σύστημα. Αυτό είναι το εκ των ων ουκ άνευ πρώτο βήμα ώστε να οικοδομηθεί εκ θεμελίων ένα νέο ελληνικό αναπτυξιακό πρότυπο, στη βάση μιας -ιστορικής κλίμακας- αναδιανομής εξουσίας και πόρων (α) προς τους νέους και τα παιδιά (β) προς τις γυναίκες και τη γυναικεία απασχόληση (γ) προς το δημόσιο χώρο και το περιβάλλον.

Τα πρόσφατα έκτακτα οικονομικά μέτρα

8. Τα πρόσφατα κυβερνητικά μέτρα, ελήφθησαν ενόψει της επαπειλούμενης χρεοκοπίας της χώρας εντός ολίγων ημερών. Σε αυτές τις συνθήκες θα ήταν ίσως δικαιολογημένο που χαρακτηρίζονται από «προκρούστεια» λογική και πλήττουν μόνο τα πιο οφθαλμοφανή εισοδήματα. Είναι όμως εξαιρετικά ανησυχητικό πως η κυβέρνηση αρνείται πεισματικά να μηνύσει έστω στη μαφιοκρατία (και δευτερευόντως στη νομενκλατούρα) πως «το παιχνίδι τελείωσε». Η δικαστική μεταχείριση στον Παύλο Ψωμιάδη (που του επιβλήθηκε εγγύηση ίση με το... 0.01% της πλαστής εγγυητικής επιστολής που είχε καταθέσει), όλα όσα συμβαίνουν με το υπαλληλικό προσωπικό της βουλής, η μείωση κατά 99% προστίμου σε νυκτερινό κέντρο της Μυκόνου που φοροδιέφευγε, η διευθέτηση του ζητήματος λιμανιού/COSCO , η επιλογή ως επικεφαλής του ΟΔΔΗΧ ενός στελέχους με πολυετή «συνεργατική» σχέση με τη «Γκόλντμαν Σακς» κ.ο.κ. δείχνουν πως το πολιτικό σύστημα κρίνει να συμπεριφέρεται «as usual» προς τους ισχυρούς του συστήματος. Αλλά μετά τα 4-5 δις ευρώ των μέτρων, η κυβέρνηση μένει να βρει ακόμα άλλα 20 δις ευρώ τουλάχιστο το διάστημα 2010-2012!

Πράγμα που σημαίνει πως θα χρειαστεί και δεύτερο, και τρίτο ίσως και τέταρτο πακέτο μέτρων λιτότητας, που η χρηματοδότησή τους δεν μπορεί βέβαια να επαφίεται ξανά στη μισθωτή εργασία, αλλά εξ ανάγκης θα επιβαρύνει τη νομενκλατούρα και τη μαφιοκρατία:
με στοχευμένο κάψιμο του «λίπους» εκεί που υπάρχει -χωρίς να είναι «ταμπού» ακόμα και το κλείσιμο παρασιτικών κρατικών υπηρεσιών, οι μετατάξεις με υπηρεσιακά κριτήρια, αλλά και οι προσλήψεις όπου υπάρχει ανάγκη...·
με σύγκρουση με την παραοικονομία και το «μαύρο χρήμα» ακόμα και -για να μην πούμε κυρίως- εκείνο που αγοράζει πολιτική υποστήριξη και δημοσιότητα μέσω κατοχής τηλεοπτικών διαύλων, αθλητικών σωματείων ή λαοπρόβλητων ειδώλων.
Η νέα διαχωριστική γραμμή

9. Στο πλαίσιο αυτό, η λογική του πρόσφατου κυβερνητικού πακέτου μέτρων εξάντλησε τα όριά της πετυχαίνοντας την αναστολή της χρεοκοπίας της χώρας στις αρχές του Μαρτίου 2010... Δεν μπορεί όμως να επαναληφθεί στα επόμενα δύο ή τρία πακέτα μέτρων ή στην αναδιοργάνωση της φορολογίας ή του ασφαλιστικού... Με παρόμοιο τρόπο οι συνδικαλιστικές ηγεσίες της ΓΣΕΕ, της ΑΔΕΔΥ, του ΠΑΜΕ αρνούμενες δήθεν να αντιληφθούν τις μεγάλες διαφοροποιήσεις εντός των κατηγοριών που δηλώνουν πως εκπροσωπούν («εργαζόμενοι», «μικρομεσαίοι») ή που υποτίθεται πως αντιμάχονται («κεφάλαιο», «πλουτοκρατία») στην ουσία λειτουργούν ως το ιερατείο του συστήματος, ως οι δυνάμεις που έχουν κατ εξοχήν πιστέψει στην προπαγάνδα που μας έχει οδηγήσει στα σημερινά μας αδιέξοδα. Κάθε σύμπλευση μαζί τους στο ζήτημα αυτό ανατροφοδοτεί τις αιτίες της κρίσης και χειροτερεύει διαρκώς τη θέση των θυμάτων της (των νέων και των παιδιών, των γυναικών, του δημόσιου χώρου και του περιβάλλοντος, των μισθωτών, ιδίως του ιδιωτικού τομέα).  

Στα αναπόφευκτα επόμενα πακέτα μέτρων, θα χρειαστεί να πληγούν καίρια οι κερδισμένοι της μεταπολίτευσης (κρατική νομενκλατούρα, ιδιωτική μαφιοκρατία, φοροκλέπτες, ελευθέρια επαγγέλματα, ιδιωτικός πλουτισμός, αναξιοκρατία, πελατειακές σχέσεις) και να ανακουφισθούν αντίστοιχα οι χαμένοι της τελευταίας περιόδου (μισθωτή εργασία, νέοι και παιδιά, γυναίκες, δημόσιος χώρος, περιβάλλον, λογοδοσία, αξιοκρατία). Αυτή είναι η διαχωριστική γραμμή του μέλλοντος, και σε αυτή καλούνται όλες οι πολιτικές δυνάμεις να λάβουν θέση. 

«Κόκκινες γραμμές» για το μέλλον

10. Η παραπάνω ανάλυση προσδιορίζει τις «κόκκινες γραμμές» για το μέλλον της διαχείρισης του δημοσιονομικού προβλήματος της χώρας, που οφείλει να θέσει κάθε υπεύθυνη πολιτική δύναμη που θέλει να λειτουργήσει εποικοδομητικά στην αντιπολίτευση -ή να προσδιορίσει τους όρους υπό τους οποίους θα δεχόταν να περάσει στην συμπολίτευση:
Υπεράσπιση, πάση θυσία, της συμμετοχής της Ελλάδας στην ευρωζώνη.
Μείωση του ελλείμματος και του δημόσιου χρέους, σύμφωνα με τις παλαιότερες και πιο πρόσφατες δεσμεύσεις της Ελλάδας προς τους εταίρους της
Αποκατάσταση της βιωσιμότητας του ασφαλιστικού συστήματος.
Πολιτικός χρωματισμός των μέτρων εξυγίανσης υπέρ των γυναικών, των νέων και των παιδιών, της μισθωτής εργασίας, του δημοσίου χώρου και του περιβάλλοντος.
Πολιτική-δημοκρατική εξέλιξη, με απόκρουση μεταπολιτικών ή αυταρχικών εξελίξεων 
Σημειώσεις
1. 30% σύμφωνα με το ΙΟΒΕ (2001), 25% σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ (2009), 28.6% σύμφωνα με την «παγκόσμιο τράπεζα» (2007).
2. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ (2007) 100 δις ευρώ (40% επί του ΑΕΠ, έναντι π.χ. 35% των ΗΠΑ, 39% της Γαλλίας κ.ο.κ). Σημειώνουμε όμως πως το ΑΕΠ της Ελλάδας είναι σοβαρά υποτιμημένο λόγω της παραοικονομίας και της «μαύρης» οικονομίας, οπότε οι κρατικές δαπάνες στην Ελλάδα κυμαίνονται γύρω στο 30% της πραγματικής οικονομίας της χώρας.
3. Σύμφωνα με τον ΙΟΒΕ (2001), ελευθέρια επαγγέλματα, αυτοαπασχολούμενοι, μικρές επιχειρήσεις, εργολάβοι ανέγερσης οικοδομών και υπο- ή υπερτιμολογήσεις των ανωνύμων εταιρειών
4. Σύμφωνα με την «εθνική στατιστική υπηρεσία» (ΕΣΥΕ) (2009), την «ελαστάτ», τον ερευνητή Γρηγόρη Λάζο (2000!), την «παγκόσμιο τράπεζα» (2008) οι σχετικοί τζίροι κυμαίνονται στα 4-5 δις για το λαθρεμπόριο (συμπεριλαμβανομένου εκείνου των καυσίμων) (2% του ΑΕΠ), στα 6 δις για την πορνεία (2.5% του ΑΕΠ), στο 1 δις για τα ναρκωτικά (0.5% του ΑΕΠ), στα 3 δις για τη διαφθορά (1.5%) κ.ο.κ..

πηγή: http://www.ppol.gr/cm/index.php?Datain=5901&LID=1