Το πολίτευμα των ΗΠΑ, στην ιστορική του αφετηρία ήταν κατά ιδιάζοντα τρόπο μεικτό, διαθέτοντας μια φιλελεύθερη συνιστώσα και μια δημοκρατική-κοινοτιστική. Οι δύο συνιστώσες διαπλέκονταν αρχικά σφιχτά μεταξύ τους, αλλά στην πορεία του χρόνου η πρώτη περιθωριοποίησε την δεύτερη, οδηγώντας τα πράγματα στην ουσιαστική έκλειψη της αυτοκυβέρνησης.
Η δημοκρατική συνιστώσα ήταν πολύ ισχυρή στην βορειοανατολική περιοχή της Αμερικής, την λεγόμενη Νέα Αγγλία. Ενώ οι άλλες αποικίες είχαν ιδρυθεί κατά βάσιν από τυχοδιώκτες χωρίς οικογένεια, οι άποικοι της Νέας Αγγλίας προέρχονταν από την μεσαία τάξη της Μ.Βρεττανίας και συνοδεύονταν στην νέα τους πατρίδα από τις γυναίκες τους και τα παιδιά τους. Στην πλειοψηφία τους ήταν πουριτανοί στο θρήσκευμα και ήταν αηδιασμένοι από τα χαλαρά ήθη της κοινωνίας που άφησαν πίσω τους. Αναζητούσαν μια νέα γη όπου θα μπορούσαν να ζήσουν σύμφωνα με τις δικές τους απόψεις. Ο πουριτανισμός ήταν ταυτόχρονα πολιτικό και θρησκευτικό δόγμα. ’Ενα δόγμα ιδιόμορφα ατομικιστικό,που καταγωγική του αφετηρία υπήρξε ο αρχαϊκός γερμανικός ατομοκεντρισμός.Σε συνδυασμό με την αυστηρή τιμωρία της μοιχείας, της μέθης, της οκνηρίας και άλλων παρεκτροπών, οι πουριτανοί οικοδόμησαν πολύ προωθημένους θεσμούς αυτοκυβέρνησης. Όλες οι υποθέσεις της κοινότητας συζητούνταν από την ολομέλεια των πολιτών, όπως στην Αρχαία Αθηνα. Οι πουριτανοί πίστευαν ότι η ελευθερία δεν μπορεί να μακροημερεύσει χωρίς την ηθική και η ηθική χωρίς την πίστη.
Η συχνή διαβούλευση και συναπόφαση που χαρακτήριζε τις κοινότητες των πουριτανών σε συνδυασμό με το ισχυρό ηθικό και πνευματικό τους υπόβαθρο οδήγησε στην καλλιέργεια μιας βασικής αρετής. Της πρόταξης,δηλαδή,του κοινού καλού και του συμφέροντος του συνόλου, έναντι του ιδίου συμφέροντος. Η πολιτική αυτή αρετή είναι απαραίτητη για την λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών. Σε περίπτωση ατροφίας της οι θεσμοί της δημοκρατίας καθίστανται νεκρό γράμμα.
Αυτό ακριβώς συνέβη στις ΗΠΑ.Η κληρονομιά των τοπικών ελευθεριών και της αυτοκυβέρνησης υπονομεύθηκε στην πορεία του χρόνου από δύο ομόρροπες εξελίξεις: Την ανάδυση, στα πλαίσια του φιλελευθερισμού και επίσης των διαδικασιών εκκοσμίκευσης των θρησκευμάτων, ενός «χειραφαιτημένου» από τις ρίζες του και τους κοινωνικούς δεσμούς του ατόμου (τους δεσμούς του με την κοινότητα για παράδειγμα) και την ολοένα και μεγαλύτερη συγκεντροποίηση της εξουσίας στο επίπεδο των ομοσπονδιακών αρχών. Μπορεί να ειπωθεί,συνολικα,ότι όλα αυτά συνετέλεσαν στην ατροφία της πολιτικής αρετής των Αμερικανών,ενώ η εκκοσμίκευση και αποιεροποίηση του πουριτανισμού συνεισέφερε και αυτή από την μεριά της στην τελική επικράτηση του φιλελευθερισμού και την διάβρωση του δημοκρατικού κοινοτισμού.
Σήμερα, με την αποδυνάμωση της αυτοκυβέρνησης, οι μόνοι θεσμοί δημόσιας διαβούλευσης που απομένουν είναι τα νομοθετικά σώματα (Βουλή και Γερουσία) καθώς και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τα κοινωνικά δίκτυα. Με τις «χορηγίες» όμως ισχυρών ιδιωτών προς τους πολιτικούς και τον έλεγχο των ΜΜΕ και των κοινωνικών δικτύων από ολιγαρχικά συμφέροντα, φαλκιδεύεται η όποια αξία αυτών των θεσμών διαβούλευσης. Η πολιτική εκπαίδευση των Αμερικανών περιορίζεται ή και στρεβλώνεται. Ο σκεπτικισμός που αφορά την πολιτικη ωριμότητα και ευθυκρισία των απρόσωπων πλειοψηφιών είναι σε ένα βαθμο δικαιολογημένος.
***
Σε αντίθεση με το νεωτερικό παράδειγμα όπου το κράτος αντιμετωπίζεται ως αναγκαίο κακό (αναγκαίο γιατί καταστέλλει τον «πόλεμο πάντων κατά πάντων» και κακό γιατί προκύπτει,υποτίθεται,από την παραχώρηση μέρους της ελευθερίας των αυτόνομων ατόμων στην κρατική αρχή) στην κινεζική παράδοση το κράτος είναι μια οικεία πραγματικότητα, καθώς αποτελεί προέκταση της οικογένειας. Η πατρική φροντίδα και ο υικός σεβασμος είναι, κατά τον Κομφούκιο τα πρότυπα για όλες τις κοινωνικές σχέσεις.Ο αυτοκράτορας,στα πλαίσια αυτά, δεν ήταν παρά ο οικογενειάρχης του κρατικού οίκου και ταυτόχρονα ο «Γιός του Ουρανού»,εξουσιοδοτημένος από τον Θεό πατέρα του να εξασφαλίζει την άμυνα κατά των «βαρβάρων» και την επισιτιστική ασφάλεια του πληθυσμού.
Για να φέρει εις πέρας την «εντολή του Ουρανού» ο αυτοκράτορας συνεπικουρείται από ένα σώμα κρατικών αξιωματούχων, μια αξιοκρατικά επιλεγμένη γραφειοκρατία. Η επιλογή, πράγματι των αξιωματούχων γίνονταν μέσω αδιάβλητων εξετάσεων πάνω σε θέματα σχετικά με την νομοθεσία και την διοίκηση, αλλά και πάνω στους Κινέζους κλασικούς και την ποίηση. Είναι εντυπωσιακό ότι η στελέχωση του κράτους στην Κίνα επί πολλούς αιώνες δεν ήταν ζήτημα καταγωγής από «γαλαζοαίματους» ή από πλούσιες οικογένειες.
Οι κυβερνώντες,περαιτέρω,εκαλούντο να επιδεικνύουν παραδειγματική ηθική συμπεριφορά, να είναι εσωτερικά σοφοί και εξωτερικά ικανοί αξιωματούχοι. Ο διανοούμενος στην προνεωτερική Κίνα δεν τηρούσε αποστάσεις από την εξουσία. Την υπηρετούσε, επιφυλασσόμενος όμως να ασκεί κόσμια αλλά ουσιαστική κριτική στις όποιες ηθικές παρεκτροπές των ανωτέρων του, ακόμη και με κίνδυνο της ζωής του.
Στην σημερινή Κίνα ο κομφουκιανισμός εξυμνείται ως μια σεβαστή εθνική κληρονομιά. Ουσιώδη χαρακτηριστικά του (αξιοκρατία κ.λ.π) διατηρούνται στην σύγχρονη Κίνα, αρκετές φορές με μαρξιστική αμφίεση. Ο Μαοϊσμός ο ίδιος υπήρξε μια προσαρμογή του μαρξισμού στην κινεζική πραγματικότητα. Επικαλούμενος μια διεθνιστική ιδεολογία, προώθησε έναν εθνικοαπελευθερωτικό αντιαποικιοκρατικό αγώνα. Για τον Μάο ένας πλήρης εκδυτικισμός θα ήταν λανθασμένος, επειδή η Κίνα υπέφερε από την άκριτη μεταφορά ξένων προτύπων. Με αναφορά σε τέτοιες διατυπώσεις άνοιξε ο δρόμος για την επαναπροσέγγιση και επανεκτίμηση της κομφουκιανής κληρονομιάς στην μεταμαοική περίοδο.
Γενικά μιλώντας το μονοκομματικό κινεζικό καθεστώς έχει, όπως θα έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες πολιτειολόγοι,έντονα αριστοκρατικά χαρακτηριστικά. Οι ικανοί και λίγοι αριθμητικά κυβερνώντες μεριμνούν για το συμφέρον των πολλών, για το κοινό καλό. Δεν απουσιάζει όμως και μια ουσιαστική διαβούλευση σε όλα τα επίπεδα, όπως και οι εκλογές σε τοπικές λαϊκές συνελεύσεις, με σχετικά ανεξάρτητους υποψήφιους. Η προτεραιότητα δίνεται,βέβαια,σε ένα ισχυρό και αποτελεσματικό κράτος που θέτει και υλοποιεί μακροπρόθεσμους στόχους, συνδυάζοντας όμως τον κεντρικό σχεδιασμό με την απελευθέρωση της ατομικής πρωτοβουλίας στα πλαίσια της ελεύθερης αγοράς. Το μεικτό αυτό σύστημα έχει επιτύχει να βγάλει σε λίγες δεκαετίες από την φτώχεια την μεγάλη πλειοψηφία του κινεζικού πληθυσμού.
***
Εν κατακλείδι το πολιτικό σύστημα των ΗΠΑ είναι μια μορφή διακυβέρνησης που μπορεί, στην σημερινή του παρακμιακή μορφή, να ελέγχεται από τα παρασκήνια σε μεγάλο βαθμό και να γίνεται εργαλείο προώθησης ολιγαρχικών συμφερόντων. Και όλα αυτά παρά την πολλά υποσχόμενη αφετηρία του. Αντίθετα το πολιτικό σύστημα της Κίνας, εφόσον βέβαια συνεχίσει να διατηρεί τα «αριστοκρατικά» του χαρακτηριστικά και δεν εκπέσει σε πλουτοκρατία, κατορθώνει να υπερασπίζεται την αυτονομία της πολιτικής, ως εγγενώς πολύτιμης για τον λαό δραστηριότητας.
