100 χρόνια μετά την τραγική βίωση της Μικρασιατικής Καταστροφής, επιχειρείται μία συνολική προσπάθεια καταγραφής του κλίματος που προηγήθηκε και οδήγησε αναπόφευκτα σε αυτό το μεγάλο ιστορικό τραύμα για την Ελλάδα και τον Ελληνισμό. Η κρατική Ελλάδα τραυμάτισε ανεπανόρθωτα τον Ελληνισμό της Ανατολής.
Σκοπός της συζήτησης του Μανώλη Βαρδή και του Νίκου Μαυρίδη δεν είναι να αναλυθούν τα στρατιωτικά και τα πολιτικά γεγονότα αυτής της περιόδου, αλλά να χαρτογραφηθεί το περιβάλλον (εσωτερικό και εξωτερικό) της βασανιστικής πορείας προς την καταστροφή της Σμύρνης και του Ελληνισμού της Ιωνίας.
“Θα μας συγχωρήση ο Θεός το [έγκλημα του] 1915; Φταίμε όλοι! Και ο Βενιζέλος ακόμα! Τώρα αισθάνομαι πόσο έφταιξα” (από το ημερολόγιο του Ιωάννη Μεταξά, 5 Ιανουαρίου 1941)
Την μικρασιατική εκστρατεία και την καταστροφή του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας θα πρέπει να αρχίσουμε να τα βλέπουμε ως δύο ανεξάρτητα μεταξύ των γεγονότα. Καθότι ο αφανισμός του Ελληνισμού, όπως και άλλων εθνικών κοινοτήτων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, είχε αποφασιστεί από τους Τούρκους στα πλαίσια της προσπάθειας δημιουργίας τουρκικού εθνικού κράτους πολύ πριν την αποβίβαση του Ελληνικού στρατού στην Σμύρνη και θα είχε πραγματοποιηθεί όπως πραγματοποιήθηκε. Αν δεν είχε πάει ο ελληνικός στρατός, σήμερα θα λέγαμε “αν είχε πάει ο στρατός, ο Ελληνισμός θα είχε σωθεί”.
Οι πολιτικοί χειρισμοί όμως των ζητημάτων τέτοιου βεληνεκούς είναι ανάγκη να διέπονται πάντοτε από το προσόν της προβλέψεως των γεγονότων που πρέπει να διαθέτει κάθε ηγέτης όλων των επιπέδων και βάσει αυτών να δρα . ΄Έγιναν σοβαρά λάθη, τα οποία σήμερα είναι εύκολο να καταλογίσουμε……