του Θεόδωρου Ζιάκα

Περίληψη τέταρτης συνάντησης στο Πατάρι του Αρμού 17.2.2009

Διάγραμμα του περί ψυχής λόγου
Ι  Μαθαίνουμε για την ψυχή ζητώντας τον ΛΟΓΟ της: το ΠΩΣ, το ΠΟΘΕΝ και το ΔΙΑΤΙ της.
Το ΠΩΣ για την Υπόσταση, τη Φύση και τις Ενέργειές της, στον συγκεκριμένο Τόπο και Χρόνο:
Υπόσταση: ακατάληπτη, μοναδική και ανεπανάληπτη. Φύση: επιθυμητική, παθητική, νοητική. Τα όριά της απέραντα. Διαφέρει από τη φύση της ζωικής ψυχής γιατί έχει Λόγο και Πνεύμα.  Ενέργειες: σχέσεις κοινωνικές, που διαμεσολαβούν βιολογικές και πολιτισμικές ανάγκες. Άρα είναι εξ ορισμού κοινωνική.  Τόπος και χρόνος: οι συγκεκριμένες γεωφυσικές και πολιτισμικές «συντεταγμένες» της. Το ΠΟΘΕΝ: Τη φτιάχνει ο Θεός «κατ’ εικόνα» του». (Ποιος Θεός; Ποια εικόνα;)   Το ΔΙΑΤΙ: Για να γίνει σαν την αιτία της. («Καθ’ ομοίωση» = «θέωση». Εξ ου και άνθρωπος = «ζώον θεούμενον».)

{mp3}Ziakas/prosopo/Ziakas_prosopo_4_5{/mp3} 

ΠΤΩΣΗ: Θεό της ύπαρξής μου έχω το Εγώ μου. Αυτό και μόνο λατρεύω. Ο Θεός δεν μου χρειάζεται. Τα ψυχοσωματικά «όργανα» της άμεσης σχέσης μαζί Του «ατρόφησαν» και «καταστράφηκαν». Αποτέλεσμα: από αφεντικό της φύσης μου έγινα δούλος της. Η Πτώση ορίζει τον Homo Sapiens ως υπανθρώπινο είδος.
ΣΚΟΠΟΣ της ζωής μας είναι, έκτοτε, η ανάκτηση του «καθ’ ομοίωση». Είναι η μεταστροφή και η αυτοπαράδοσή μας στα χέρια του Δημιουργού: «εαυτούς και αλλήλους και πάσαν την ζωήν ημών Χριστώ τω Θεώ παραθώμεθα». Η γνώση για το πώς αυτό επιτυγχάνεται μπορεί να οριστεί ως το «αντικείμενο» της ψυχολογίας του Προσώπου.

ΙΙ  Η προσωποκεντρική ψυχολογία αρχίζει από το Επιθυμητικό, εκπαιδεύοντας παράλληλα τους δύο «συμβούλους» της βούλησης: το Νοητικό και το Παθητικό.
Η επιθυμία είναι έρως. Αντικείμενο του πόθου της είναι πάντοτε το αγαθό. Πώς όμως ξέρει ποιο είναι το αγαθό; Φορέας του αγαθού είναι το προσωπικό της Πρότυπο. Ελκόμενη από το πρότυπο πιστεύει ως αγαθό το υπ’ αυτού «κατεχόμενο» και έτσι υποδεικνυόμενο. Κοινωνικοί φορείς της διάδρασης επιθυμητικού και προτύπων είναι οι Παραδόσεις.
Η Πτώση, η ρήξη της σχέσης με τον Δημιουργό και την Εικόνα του (το πρότυπο του «καθ’ ομοίωση»), διασπά την Επιθυμία σε τρεις βασικές διαστροφές: τον έρωτα του πλούτου, τον έρωτα της ηδονής και τον έρωτα της δόξας. Την καθιστά ειδωλο-λατρική. Από τις τρεις αυτές διαστροφές γεννιέται ολόκληρη «Λεγεώνα» περαιτέρω διαστροφών-παθών, η μελέτη των οποίων είναι βασικό έργο της προσωποκεντρικής ψυχολογίας.
Το πτωτικό Παθητικό ακολουθεί την επιθυμία θηρεύοντας την ηδονή και αποκρούοντας την οδύνη. Το πτωτικό Νοητικό συνηγορεί επειδή αγαπά τον πνευματικό ύπνο: την ονειροπόληση, τη συνειρμική/μηχανική σκέψη, την άναρχη ροή των λογισμών.
Ο Λόγος της ψυχής ενσαρκώνεται στο πολιτισμικό εδώ και τώρα (στο πεδίο των αποφάσεων-ενεργειών-σχέσεων) ως Προσωπικότητα. Εδώ είναι και το ψυχικό «γήπεδο» του αγώνα για την ανάκαμψη από την Πτώση. Η Προσωπικότητα είναι το πεδίο όπου εργάζεται η προσωποκεντρική ψυχολογία.
Πρώτο στάδιο της εργασίας είναι η απόκτηση τλημοσύνης, δηλαδή η ανάπτυξη ταυτοποιητικού βουλητικού Εγώ. Ενός Εγώ «κυρίαρχου» πάνω στο πτωτικό Επιθυμητικό, Παθητικό και Νοητικό. Η απόκτηση τλημοσύνης μετατρέπει την Προσωπικότητα σε λογικό υποκείμενο.
Διακρίνουμε δύο πολικούς τύπους λογικού υποκειμένου: τον κολεκτιβιστικό και τον ατομοκεντρικό. Ο δεύτερος ακολουθεί ιστορικο-γενετικά τον πρώτο. Η πόλωσή τους οδηγεί συχνά στην κατάρρευσή τους: την πτώση στη χαοτική κατάσταση μηδέν. Εκεί ανακύπτει η δυνατότητα ενός τρίτου τύπου: του Προσώπου.
Η προσωποκεντρική ψυχολογία μελετά και χρησιμοποιεί τους νόμους προόδου/υποστροφής που διέπουν την ως άνω τρίβαθμη ανθρωπολογική κλίμακα.
Κεντρική έννοια της προσωποκεντρικής ψυχολογίας είναι η Συνείδηση, ο «εσωτερικός αντιπρόσωπος του Θεού», που μας τύπτει για τις πτωτικές μας πράξεις και παραλείψεις.
Η Συνείδηση κεντρίζει προληπτικά την ψυχή μέσω της ντροπής και κατασταλτικά μέσω της ενοχής (τύψεις). Μη εισακουόμενη πλημμυρίζει την ψυχή με άγχος. Κάνει «εφιαλτικό» τον ύπνο της ψυχής. Σκοπός της: η περιαγωγή του βουλητικού Εγώ σε κατάσταση μετάνοιας και ταπείνωσης.  
Η ενοχή είναι το καύσιμο της καλής αλλοίωσης και η μετάνοια ο κινητήρας της (βλ. και ταινία του Παύλου Λουγκίν: «Το Νησί»). Η καταξίωση της ντροπής, της ενοχής και της μετάνοιας, τοποθετεί την προσωποκεντρική ψυχολογία στους αντίποδες της νεωτερικής-ατομοκεντρικής ψυχολογίας, η οποία μάχεται για το ξερίζωμά τους από την ψυχή.

ΙΙΙ Η προσωποκεντρική ψυχολογία αρχίζει την εκπαίδευση του Νοητικού με το θέμα της θεοδικίας: Γιατί ο παντοδύναμος και πανάγαθος Δημιουργός δεν καταργεί το κακό; (-Αν δεν μπορεί δεν είναι παντοδύναμος. -Αν δεν θέλει δεν είναι πανάγαθος. Μήπως δηλαδή είναι ανύπαρκτος και είναι το κακό ο θεός;) Επίσης: γιατί η ανυπακοή στο θέλημα του Θεού είναι η «μητέρα όλων των κακών», αν ο Θεός θέλει πράγματι τον άνθρωπο ελεύθερο;
Η ελευθερία είναι τρεπτή: είτε προς την αύξησή της είτε προς την ελάττωση και αναίρεσή της. Το θείο θέλημα είναι να μη δοκιμάζουμε το δεύτερο σκέλος της ελευθερίας. Η υπακοή στο θείο θέλημα συνεπάγεται εξουσία πάνω στη φύση μας και στον ζωτικό χρόνο μας (ο άνθρωπος πριν την Πτώση). Ενώ η ανυπακοή συνεπάγεται δουλεία και θάνατο (ο άνθρωπος μετά την Πτώση).
Αν ο Θεός είναι πανάγαθος και παντοδύναμος, γιατί επιτρέπει τον βασανισμό μου από τη φύση, την κοινωνική εξουσία και τον κακοποιό άλλο; Η παρεμβολή της ουδέτερης-αμείλικτης φυσικής και κοινωνικής φύσης, ή των κακοποιών ατόμων, είναι αναπόσπαστη από την ύπαρξη ελεύθερων ψυχών. Ελευθερία με αποκλεισμό της δυνατότητας του κακού δεν είναι ελευθερία.
Το μεγαλύτερο κακό δεν είναι ο θάνατος, αλλά η αιτία του: η αμαρτία. Τι είναι «αμαρτία»; Είναι η άρνησή μας να επιτρέψουμε στον Θεό να μας θεραπεύσει: «μεταμορφώσει». Η ίαση όμως είναι επώδυνη. Ως μεταφορικές εικόνες της ιδιαίτερα φορτισμένης σχέσης Θεού/ανθρώπου δίδονται οι εξής: Πλάστης / πλάσμα. Πατέρας / παιδί. Άνθρωπος / ζώο. Ζηλότυπος εραστής / άπιστη αγαπημένη. Υπάρχουν όμως και οι ευχάριστες στάσεις στην οδό τη «στενή και τεθλιμμένη». Οι πόνοι δεν προστίθενται, ενώ η αμαρτία γεννά και ισχυροποιεί την αμαρτία, αναγκάζοντας συχνά τον Θεό να μας βάζει στο «χειρουργείο» του πόνου. Εξ ού και «ούς Κύριος αγαπά παιδεύει».
Το Επιθυμητικό και το Παθητικό εκπαιδεύονται μέσω της άσκησης: του ελέγχου των παθών. Η άσκηση ισχυροποιεί τη βούληση για να την παραδώσει στον Θεό. Πηγαίνει μαζί με την ταπείνωση και τη φιλανθρωπία. Αλλιώς παράγει μια δαιμονική βούληση.  
Ο Λόγος χωρίς Πίστη είναι άλογος και η Πίστη χωρίς Λόγο είναι άπιστη. Παύλος: «Βλέπομεν γαρ άρτι δι΄ εσόπτρου εν αινίγματι, τότε δε πρόσωπον προς πρόσωπον. Άρτι γινώσκω εκ μέρους, τότε δε επιγνώσομαι καθώς και επεγνώσθην. Νυνί δε μένει πίστις, ελπίς, αγάπη, τα τρία ταύτα. Μείζων δε τούτων η αγάπη».
Αυτός είναι ο δρόμος της προσωποκεντρικής ψυχολογίας.